کتاب هزار اندرز

کتاب هزار اندرز نوشتهٔ نظامی گنجوی و حاصل گردآوری حسن وحید دستگردی است. نشر ارس این مجموعه شعر را که از مجلدات سبعهٔ نظامی اقتباس شده، منتشر کرده است.

درباره کتاب هزار اندرز

کتاب هزار اندرز به‌همت حسن وحید دستگردی، هزاران مروارید از اندرز و حکمت را از میان آثار نظامی گنجوی جدا کرده است. این حکمت‌ها در ۵۰ بخش مختلف و به همان زبان شعر نظامی ارائه شده است. موضوعات گوناگونی در این اثر یافت می‌شود. عنوان برخی از این موضوعات یا بخش‌های اثر حاضر عبارت است از «گفتار زشت و زیبا»، «خودبینی و چشم بد»، «مردی و مردمی»، «کشورهای عالم»، «نیکوکاری و نیکونامی»، «درویشی و توانگری» و «روش زندگی و تدبیر منزل».

می‌دانیم که شعر فارسی عرصه‌های گوناگونی را درنوردیده است. در طول قرن‌ها هر کسی از ظن خود یار شعر شده است و بر گمان خود تعریفی از شعر به‌دست داده است. حضور شعر در همهٔ عرصه‌ها از رزم و بزم گرفته تا مدرسه و مسجد و خانقاه و دیر و مجلس وعظ، همه و همه گویای این مطلب است که شعر، بی‌محابا، زمان، مکان و جغرافیا را درنوردیده و در هفت‌اقلیم جان و جهان به دلبری پرداخته است. آمیختگی شعر با فرهنگ مردم و اندیشه‌های اجتماعی، این هنر را زبان گویای جوامع بشری ساخته است؛ بدان‌گونه که هیچ جامعه‌ای از این زبان بارز، برای انتقال اندیشه‌هایش بی‌نیاز نبوده است. گاهی شعری انقلابی به پا کرده است و گاه انقلابی، شعری پویا را سامان داده است.

خواندن کتاب هزار اندرز را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران ادبیات کلاسیک ایران و شعر کهن پیشنهاد می‌کنیم.

درباره نظامی گنجوی

نظامی گنجوی که به‌عنوان یکی از ارکان ادبیات پارسی به شمار می‌رود، نه‌تنها شاعری منحصربه‌فرد، بلکه از سرآمدان روزگار خود در زمینهٔ علوم عقلی و نقلی، فلسفه‌ و کلام، فقه و ادبیات عرب و نجوم بوده و این تبحر در شعر او نیز نمود یافته است. نظامی را یک حکیم دانسته‌اند. او با نام کامل «جمال الدین ابو محمد الیاس بن یوسف بن زکی بن مؤیَّد» متخلص به نظامی، حکیم و شاعر و داستان‌سرای ایرانی است که به‌عنوان صاحب سبک و پیشوای داستان‌سرایی در ادبیات پارسی شناخته می‌شود. نظامی در سدهٔ ششم هجری (دوازدهم میلادی) می‌زیست. از زندگانی او اطلاعات دقیقی در دست نیست و دربارهٔ سال تولد و وفات او نقل‌های تذکره‌نویسان مختلف است، اما آنچه مسلم دانسته شده، این‌ است که او در شهر گنجه زیست و در همین شهر وفات یافت.

نظامی گنجوی در طول عمر خود، توانست آثار قابل‌توجهی از خود به یادگار بگذارد که شاخص‌ترینِ آن‌ها «خمسه» یا «پنج گنج» نام دارد. گفته شده است که او در مجموع ۳۰ سال از زندگانی خود را بر سر به‌نظم درآوردن این مجموعهٔ ارزشمند گذاشت. او در اشعار خود به مسائل مختلف و تاریخ آن‌ها اشاره کرده است؛ ازاین‌رو «مخزن الاسرار» را می‌توان نخستین مثنوی از مجموعهٔ خمسه دانست. این مثنوی که به احتمالاً خلق آن در میان سال‌های ۵۶۱ تا ۵۶۹ هجری قمری به وقوع پیوسته، طیف وسیعی از موضوعات مهم زندگی انسان همانند خودشناسی، خداشناسی و ویژگی‌های اخلاقی نیکو را شامل می‌شود. «خسرو و شیرین» که دومین مثنوی از مجموعهٔ پنج گنج به شمار می‌رود، یکی از جذاب‌ترین آثار عاشقانهٔ ادبیات فارسی است که از آن با عنوان «شیرین و فرهاد» نیز یاد می‌شود. سومین مثنوی نظامی، «لیلی و مجنون» نام دارد که روایت‌گر یک عشق افسانه‌ای است. «هفت پیکر» که به نام‌های بهرام‌نامه و هفت‌گنبد هم شناخته می‌شود، چهارمین منظومه‌ از خمسهٔ نظامی است که روح زمانهٔ شاعر به وضوح در آن جریان دارد. پنجمین و آخرین مثنوی خمسهٔ نظامی، «اسکندرنامه» نام دارد که از ۲ بخش اقبال‌نامه و شرف‌نامه تشکیل شده است. نظامی گنجوی برای نگارش این اثر با به‌کارگیری منابع گوناگون موجود دربارهٔ اسکندر مقدونی و ترکیب داستان‌های مختلف، اثری بسیار جذاب در قالب بیش از ۱۰۰۰ بیت خلق کرده است. علاوه بر خمسه، مجموعهٔ دیگری با عنوان «دیوان قصاید و غزلیات نظامی» نیز از او به یادگار مانده است که به‌کوشش سعید نفیسی در ۳ بخش احوال، آثار و دیوان (شامل ۴ بخش قصاید، غزلیات، قطعات و ابیات پراکنده) جمع‌آوری شده است.

حسن وحید دستگردی را می‌توان نخستین کسی دانست که سعی فراوانی برای ارائهٔ مجموعه‌ای منسجم و صحیح از آثار نظامی کرده است. حاصل کار او بین سال‌های ۱۳۱۳ تا ۱۳۱۷ هجری شمسی منتشر شد. پس از او کتب دیگری نیز انتشار یافت. خمسهٔ نظامی در فهرست میراث مستند برنامهٔ حافظهٔ جهانی یونسکو از سوی ایران به ثبت رسیده و روز ۲۱ اسفند در تقویم رسمی ایران به‌عنوان روز بزرگداشت نظامی گنجوی نام‌گذاری شده است. نظامی در فاصلهٔ سال‌های ۶۰۲ تا ۶۱۲ هجری قمری در گنجه درگذشت. امروزه آرامگاهی منسوب به او در همین شهر قرار دارد که در دههٔ نود خورشیدی، در پی تصمیم دولت آذربایجان، اشعار فارسی موجود در آن پاک و تخریب شدند.

بخشی از کتاب هزار اندرز

«"۲۳. کشورهای عالم"

"چین و چینی"

ز چینی به‌جز چین ابرو مخواه

ندارند پیمان مردم نگاه

سخن راست گفتند پیشینیان

که عهد وفا نیست در چینیان

همه تنگ چشمی پسندیده‌اند

فراخی به چشم کسان دیده‌اند

اگر ترک چینی وفا داشتی

جهان زیر چین قبا داشتی

"ایران دل جهان است"

همه عالم تن است و ایران دل

نیست گوینده زین قیاس خجل

چون که ایران دل زمین باشد

دل ز تن به بود یقین باشد

"ایران گورگاه کیان است"

زمین عجم گورگاه کی است

در او پای بیگانه وحشی پی است

"چینی بی‌وفاست"

چینیان را وفا نباشد و عهد

زهرناک اندرون و بیرون شهد

"در سه کشور سه چیز کم‌عمر است"

سه چیز است کان در سه آرامگاه

بود هر سه کم‌عمر و گردد تباه

به هندوستان اسب و در پارس پیل

به چین گربه زین‌سان نماید دلیل»