کتاب پایه گذاران نثر جدید فارسی

کتاب پایه گذاران نثر جدید فارسی نوشتهٔ حسن کامشاد توسط نشر نی منتشر شده است. نویسنده در این اثر زندگی و آثار نویسندگانی را بررسی کرده که نقشی کلیدی در شکل‌گیری و تحول نثر فارسی معاصر داشته‌اند و با معرفی پیشگامان این عرصه، مسیر دگرگونی نثر فارسی را نمایان کرده است. نسخهٔ الکترونیکی این کتاب را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب پایه گذاران نثر جدید فارسی

مطالب این کتاب در ابتدا به زبان انگلیسی نوشته شد. زمانی که از حسن کامشاد دعوت به عمل آمد تا برای تدریس زبان فارسی در دانشگاه کمبریج به انگلستان برود، او در طول پنج سال حضور در آنجا، ضمن تدریس به تحصیل نیز پرداخت و این نوشته در اصل پژوهشی برای رساله دکترایش بود. چند سال بعد، انتشارات دانشگاه کمبریج علاقه‌مند به چاپ رساله شد و نویسنده با دریافت بورسی از بنیاد راکفلر به کمبریج بازگشت و متن رساله را ویرایش و بازنگری کرد تا به شکل کنونی منتشر شود. در آن زمان، این نخستین بررسی جامعی بود که از ادبیات جدید ایران در خارج از کشور صورت می‌گرفت و هدف آن آشنا کردن علاقه‌مندان خارجی با داستان‌نویسی و نثر معاصر فارسی بود. نسخهٔ اصلی انگلیسی از همان ابتدا به‌عنوان کتاب درسی در بسیاری از دانشگاه‌های اروپا و آمریکا مورد استفاده قرار گرفت. ترجمهٔ این کتاب به فارسی تقریباً بدون تغییر انجام شده است. برخی نکات، به ویژه تعدادی از منابع و ارجاعات، که به تشخیص ناشر در چاپ انگلیسی گنجانده نشده بود؛ زیرا برای خوانندهٔ غیرآشنا با ادبیات فارسی غیرضروری به نظر می‌رسید، در این نسخه و در پانوشت‌های کتاب برای مخاطبان فارسی‌زبان مجدداً اضافه شده است.

کتاب پیش رو با این باور نگاشته شده است که نثرنویسی خلاق در ایران طی قرن اخیر، پیشرفتی چشمگیر داشته و بازتاب‌دهندهٔ ویژگی‌های برجسته‌ای از فرهنگ و جامعه معاصر ایران بوده است، از این رو شایسته بررسی و توصیف است. نویسنده در ابتدا خطوط اصلی شکل‌گیری تاریخی نثر فارسی را به صورت خلاصه بیان کرده است. تغییر چشمگیری که در شیوهٔ نثرنویسی در دورهٔ جدید رخ داد، یکی از ویژگی‌های آثار مورد بررسی در این کتاب است. با این حال، صحیح نیست که نثر معاصر را به طور کامل از ادبیات منثور گذشته جدا بدانیم. پس از نگاهی کلی به پیشینهٔ نثر فارسی، دورهٔ جدید با بررسی سال‌های اولیه قاجار و دورهٔ پیش از مشروطیت آغاز شده است. در این زمان بود که نفوذ مدرنیته به تدریج در زندگی و ادبیات ایران نمایان شد. هم‌زمان با نفوذ مدرنیته، عوامل سیاسی نوظهور و نوعی آگاهی اجتماعی روبه‌رشد و همچنین طبقهٔ متوسط روبه‌رشدی از افراد تحصیل‌کرده پدید آمدند که همگی تأثیر بسزایی بر نگرش ایرانیان به ادبیات گذاشتند. از سوی دیگر، افزایش آگاهی اجتماعی منجر به آن شد که ادبیات به ابزاری برای انتقاد اجتماعی تبدیل شود. علاوه بر این، خوانندگان با سلیقهٔ جدید خواهان ادبیات نوینی بودند، ادبیاتی که، در کنار سایر موارد، بازتاب‌دهندهٔ فرهنگ‌های خارجی و پیشرفت‌های علمی نیز باشد و این امر باعث گسترش روزنامه‌ها و آغاز ترجمهٔ گسترده از آثار خارجی شد. خواننده‌ای که از تاریخ ایران در سال‌های پایانی قرن نوزدهم کاملاً بی‌اطلاع باشد، باز هم هنگام مطالعهٔ دستاوردهای این ادبیات، شور و هیجان سیاسی را به وضوح مشاهده خواهد کرد. پس از دورانی نسبتاً راکد و بی‌تحرک، مردمی بسیار سخنور، مردمی که همواره فصاحت ادبی خود را به نحوی حفظ کرده‌اند، بار دیگر شور و شوق بیان ادبی یافته بودند. اما امیدهای درخشان نخستین جرقه‌های تجدد که به ناکامی انجامید، لحن بیان نویسندگان نیز تغییر کرد. به هر حال، شدت و حدت نوشته‌های ادبی جدید به حدی بوده است که بتوان تحولات تازه را یک نهضت ادبی نامید. در دورهٔ پس از انقلاب مشروطیت، در زمانی که مسائل سیاسی پیچیده و لاینحل باقی مانده بود، ترکیبی درهم و برهم از آثار ادبی پدید آمد. این آثار بیشتر تقلیدی شتاب‌زده از نمونه‌های خارجی بود، بدون آنکه مفهوم آنها به درستی درک یا جذب شده باشد. در دهه‌های بیست و سی قرن بیستم، نوعی نزول کلی در معیارهای اجتماعی و اخلاق عمومی در ایران رخ داد و این مسائل در ادبیات آن زمان نیز بازتاب یافت. به عقیدهٔ نویسنده در این دوره است که مشاهده می‌شود نویسندگانی که ادعای اشتیاق به اصلاحات دارند، در بسیاری موارد به بهانه افشای فسادهای اجتماعی، داستان‌های زننده و مستهجن را به خورد مخاطبان خود می‌دهند. در دوران پس از رضاشاه، با ظهور آثاری که بادوام‌تر به نظر می‌رسید، نوعی تجدید امیدواری به چشم خورد. فروپاشی این امیدهای زودگذر نیز در این کتاب بررسی شده‌اند.

چرا باید کتاب پایه گذاران نثر جدید فارسی را بخوانیم؟

کتاب حاضر اثری است که به‌عنوان یک منبع اساسی برای درک تحولات نثر فارسی در دورهٔ معاصر شناخته می‌شود. این کتاب به بررسی زندگی و آثار نویسندگانی می‌پردازد که نقش محوری در شکل‌گیری و تکامل نثر نوین فارسی داشته‌اند. نویسندگانی که با شکستن قواعد سنتی و فاصله گرفتن از زبان متکلف و پیچیده، نثری ساده‌تر، روان‌تر و متناسب با اقتضائات زمان خلق کردند. مطالعهٔ این اثر، مخاطب را با پیشگامان این تحول آشنا می‌سازد و کمک می‌کند تا درک کند چگونه این نویسندگان با تأثیرپذیری از تحولات اجتماعی، فرهنگی و سیاسی ایران، زبان فارسی را برای بیان مفاهیم و اندیشه‌های نو آماده ساختند. یکی از مهم‌ترین دلایل برای خواندن این کتاب، درک عمیق از سیر تاریخی نثر فارسی معاصر است. کامشاد آثار نویسندگان مختلف را بررسی کرده و ویژگی‌های سبکی، زبانی و مضمونی آن‌ها را تحلیل می‌کند. این تحلیل‌ها به شناخت بهتر این نویسندگان کمک می‌کند و تصویری روشن از مسیر طی‌شده توسط نثر فارسی از دورهٔ مشروطه به این سو ارائه می‌دهد. همچنین، این کتاب تنها یک اثر تاریخی نیست، و به خواننده کمک می‌کند تا ارتباط بین ادبیات و جامعه را بهتر درک کند. نویسنده نشان می‌دهد که چگونه تغییرات اجتماعی و فرهنگی ایران بر ادبیات و به ویژه نثر فارسی تأثیر گذاشته و چگونه نویسندگان به این تحولات واکنش نشان داده‌اند..

خواندن کتاب پایه گذاران نثر جدید فارسی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

درباره حسن کامشاد

حسن کامشاد، با نام اصلی حسن میرمحمد صادقی، زاده‌ٔ اصفهان است. او تحصیلات ابتدایی و دبیرستان را در همین شهر و در دبیرستان ادب به پایان رساند. پس از دریافت دیپلم ادبی، برای تحصیل در رشتهٔ حقوق به دانشگاه تهران رفت. پس از فارغ‌التحصیلی، به جنوب ایران مهاجرت کرد و در شرکت نفت مشغول به کار شد. در این دوره، فعالیت‌های سیاسی چپ‌گرایانه داشت و پس از رویدادهای سال ۱۳۳۲، به تهران بازگشت. سپس، به دعوت دانشگاه کمبریج، برای تدریس زبان فارسی به انگلستان رفت و هم‌زمان به تحصیل در رشتهٔ زبان و ادبیات فارسی در این دانشگاه پرداخت. رسالهٔ دکترای او دربارهٔ نثر معاصر فارسی بود که بعدها در انگلستان با عنوان Modern persian prose literature منتشر شد و سال‌ها بعد، خود او آن را با عنوان «پایه‌گذاران نثر جدید فارسی» از طریق نشر نی در ایران به چاپ رساند. پس از اتمام تحصیلات، به‌عنوان استاد زبان فارسی در دانشگاه کمبریج به تدریس مشغول شد و مدتی نیز به عنوان استاد مدعو در دانشگاه کالیفرنیا حضور داشت. پس از پنج سال اقامت در انگلستان، به ایران بازگشت و سال‌ها در ایران زندگی کرد. سپس، مجدداً از طرف شرکت نفت به لندن منتقل شد و پس از بازنشستگی، به فعالیت در زمینهٔ تألیف و ترجمهٔ متون پرداخت. او در جوانی نام خانوادگی خود، میرمحمد صادقی، را به کامشاد تغییر داد. کتاب «حدیث نفس» شرح زندگی خودنوشت حسن کامشاد است.

فهرست کتاب پایه گذاران نثر جدید فارسی

این کتاب در دو بخش نگاشته شده است. 

بخش اول:

در بخش اول نویسنده به پیش‌زمینهٔ تاریخی نثر و ادبیات و نثر در دوران قاجار و اصلاحات (۱۲۱۰ ــ ۱۳۴۴ ه. ق)، تجدید حیات نثرنویسی، آستانهٔ انقلاب، انقلاب مشروطیت، رمان تاریخی، پادشاهی رضاشاه (۱۳۰۴ ــ ۱۳۲۰)، نخستین نویسندگان دوران رضاشاه، نویسندگان بعدی دوران رضاشاه، پس از رضاشاه: دورهٔ آزمایش سیاسی (۱۳۲۰ ــ ۱۳۴۴)، نویسندگان پس از جنگ، بزرگ علوی و نویسندگان جوان‌تر پرداخته است.

بخش دوم:

بخش دوم به شرح و کنکاش در باب صادق هدایت، دورهٔ اولیه (۱۳۰۳ ــ ۱۳۰۹)، دورهٔ آفرینندگی (۱۳۰۹ ــ ۱۳۱۵)، کتاب بوف کور، دوره‌ای با عنوان دورهٔ بی‌حاصل (۱۳۱۵ ــ ۱۳۲۰)، دورهٔ امیدواری (۱۳۲۰ ــ ۱۳۲۵) و دورهٔ فرجام (۱۳۲۵ ــ ۱۳۳۰) اختصاص دارد.

بخشی از کتاب پایه گذاران نثر جدید فارسی

«قهرمان داستان «داش‌آکل» پهلوان کشتی‌گیری است که مرتب با پهلوان دیگری به‌نام کاکا رستم برخورد پیدا می‌کند. داش‌آکل پهلوانی نجیب و نیرومندتر است و پیوسته چیره بر حریفش که لکنت زبان دارد، تا آنکه عاشق دختری که تحت قیمومت اوست می‌شود. داش‌آکل با همه شرافت و نجابت در عشق دردمند است، چون «بدسیما بود. هرکس دفعه اول او را می‌دید قیافه‌اش توی ذوق می‌زد» و تردیدهای دیگری هم در کار است: «شاید مرا دوست نداشته باشد! بلکه شوهر خوشگل و جوان پیدا بکند ... نه، از مردانگی دور است ... او چهارده سال دارد و من چهل سالم است ... اما چه بکنم؟» داش‌آکل هفت سال تمام از عشق ناکامش رنج می‌برد و آنچه از دستش برمی‌آید در پرستاری و جانفشانی درباره دختر و خانواده‌اش، که علی‌رغم میل خود سرپرستی‌شان به گردن او افتاده بود، انجام می‌دهد. سرانجام خواستگاری برای دختر پیدا می‌شود، «پیرتر و هم بدگل‌تر از داش‌آکل». در شب عروسی، پس از ادای تکلیفش به‌عنوان قیم دختر، پهلوان می‌رود بیرون و مست می‌کند. سر راه خانه‌اش به کاکا رستم برمی‌خورد. پس از مقداری رجزخوانی و گزافه‌گویی، دو حریف با هم گلاویز می‌شوند؛ اما کاکا رستم ناجوانمردانه قمه به پهلوی داش‌آکل می‌زند و او را زخمی می‌کند. داش‌آکل روز بعد جان می‌سپارد و دختر تازه به راز عشق او پی می‌برد.

آخرینِ سه داستانِ پیش‌گفته، «زنی که مردش را گم کرد»، توصیف زندگی روستایی، ماجرای عشقی بی‌پیرایه و شور و هیجان دختر دهاتی ساده‌ای است که ظاهرا تمایلات آزارطلبی فطری دارد. داستان به زبانی شیوا گفته شده و صحنه‌های میوه‌چینی دختران، ترانه‌هایی که می‌خوانند، مناظر مازندران و تک و پوی زرین‌کلا و عشق معصومانه‌اش در این میان، افسونی آن‌چنان دلربا دارد که بازگویی داستان به اختصار نارواست. گفته معروف نیچه، «به سراغ زن‌ها می‌روی؟ تازیانه را فراموش مکن. زرتشت چنین گفت»، سرلوحه داستان است و در پایان هنگامی‌که شوهر بی‌رحم زرین‌کلا را رها می‌کند زن دنبال الاغ‌دار دیگری می‌رود، به این امید که «شاید این جوان هم عادت به شلاق‌زدن داشته باشد و تنش بوی الاغ و سرطویله بدهد!»»