کتاب پاتوق و پاتوق نشینی در ایران

کتاب پاتوق و پاتوق نشینی در ایران نوشتۀ فرید مرادی است. این کتاب را انتشارات لنا منتشر کرده است.

درباره کتاب پاتوق و پاتوق نشینی در ایران

کتاب پاتوق و پاتوق نشینی در ایران سفری است از دل سده‌ها تا امروز از عطر قهوه تا قل‌قل قلیان و بوی تنباکو، از فضاهایی که زمانی با مردنگی‌هایی نورافشانی می‌شد که در سقف قهوه‌خانه‌های عصر صفوی آویخته می‌شدند، تا اهالی پایتخت صفوی هوایی تازه را تجربه کنند.

وقتی شاه‌طهماسب صفوی به علت گرایش‌ها و تعصبات خود تصمیم گرفت که دیگر در دربار شعرا، کتاب، هنرمندان (نقاش، معمار، خطاط و قالی‌باف) حضور نداشته باشند، دو اتفاق شگفت رخ داد که هر دو در تاریخ فرهنگی اجتماعی ایران تأثیر ژرف و دیرپا به‌جای نهاد، اولین آن مهاجرتی بزرگ و فرهنگی از پایتخت صفوی به دربارهای بابریان هند بود و حاصلش بنیان گرفتن معیارهای فرهنگ ایرانی در هند، از این حضور سخنوران «سبک هندی» پدید آمد و صدها شاعر هندی با فراگیری زبان فارسی که خیلی زود زبان اول شبه‌قاره شد، اشعاری سرشار از ظریف‌کاری، خیال‌پردازی و ترکیبات شگفت به وجود آوردند که فقط یک نفر از آن‌ها بدون آنکه حتی یک روز را در ایران به سر برده باشد حدود صدهزار بیت شعر فارسی سرود، او نابغه‌ای است به نام میرزا عبدالقادر بیدل دهلوی، بزرگ‌ترین شاعر پارسی‌گوی هند. معماری تاج‌محل اوج هنر معماری مهندسان ایرانی بود و فرش‌بافی، مینیاتور و خطاطی چنان دامنهٔ گسترده‌ای به خود گرفت که عملاً رقیب ایرانیان در این هنرها شدند، بگذریم که حیله‌گری استعمارگر پیر یعنی بریتانیا و سهل‌انگاری و بی‌توجهی‌های ما کم‌کم ریشهٔ زبان فارسی را در آن سرزمین خشکاند.

خواندن کتاب پاتوق و پاتوق نشینی در ایران را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب برای کسانی مناسب است که به تاریخ و فرهنگ شاهان صفوی علاقه دارند.

بخشی از کتاب پاتوق و پاتوق نشینی در ایران

«دههٔ هشتاد

در این دهه با حضور شهرداری و توجه به پاتوق‌نشینی در تهران، سعی شد پاتوق‌هایی برای هر قشر به تفکیک تشکیل شود که در برخی موارد مؤثر بوده و از آن استقبال شده و در برخی دیگر چندان اقبالی نشده است.

درست است که جوانان دیگر چندان سر چهارراه‌ها و خیابان‌ها جمع نمی‌شوند و پاتوق‌های خاص خود را دارند، اما چندان به پاتوق‌هایی با هدف ازپیش‌تعیین‌شده نیز تن نمی‌دهند، مانند فرهنگسراها و خانه‌های هنری که در سطح شهر با این هدف که پاتوقی برای جوانان شود، ساخته شد.

حال‌آنکه فضاهای سبز، بوستان‌ها و پارک‌ها همان گونه که در هدف‌گذاری‌های اولیه به چشم می‌خورد، امروزه نیز از بهترین پاتوق‌ها برای بازنشستگان و اهالی محل است. در کنار آن اردوگاه‌های ترک اعتیاد و... بهترین پاتوق‌های موجود البته با کاربری مشخص در سطح شهر تهران محسوب می‌شود که نه‌تنها کارکرد پاتوقی دارند، بلکه دارای جنبه‌های مثبت برای سلامت جسمی و روانی افراد نیز هستند. کم‌کم پاتوق‌ها دیگر وابستگی‌شان را به فضاها از دست دادند و شکل متغیر و فراتری به خود گرفتند.

این روزها خیابان‌هایی برای ماشین‌سواری، باشگاه‌های بدن‌سازی و بیلیارد، استخرها و... پاتوق‌هایی هستند که بسترهای پیشین خود را نه به طور کامل اما تا حدی حفظ کرده و هر روز ماهیتی متفاوت به خود می‌گیرند، اما همچنان پاتوق‌اند. بااین‌حال، به نظر می‌رسد امروز، شمایل تهران، با مفهوم پیشینی پاتوق تا حدی فاصله گرفته است، شمایلی که مهم‌ترین مؤلفه‌اش نسل سازی و تشکیل فضاهایی برای دامن‌زدن به گفتمان‌های مختلف است.

آزاد ارمکی می‌گوید: «پاتوق‌ها دیگر به فضا وابسته نیستند به همین دلیل است که ورود شهرداری و کنشگران اصلی حوزهٔ شهری به این عرصه کمی دیر شده است. برای نقش‌آفرینی جریان پاتوقی در ایران و تهران بازبینی در نوع مداخله‌گری در حوزهٔ فرهنگ و اجتماع به‌واسطه کنشگران سیاسی ضروری است. اگر این تغییر صورت گیرد و به‌جای تاکتیک‌های اشاره‌شده، تاکتیک‌های شفاف‌سازی و حمایت از پاتوق‌نشینی اصل شود، شرایط طبیعی‌تر می‌شود و درنهایت می‌توانیم شرایط عمل فرهنگی و سیاسی آشکار را فراهم کنیم. اگر پاتوق‌ها به حیات اجتماعی ایرانی باز گردند، با فضای گفتمانی طبیعی روبه‌رو می‌شویم.»»