کتاب نمایش خلاق

کتاب نمایش خلاق؛ قصه گویی و تئاترهای کودکان و نوجوانان نوشتهٔ یدالله آقاعباسی است و نشر بیدگل آن را منتشر کرده است. هدف این کتاب گره‌زدن دانش نظری «نمایش خلاق» و حوزه‌های مرتبط با آن به کار عملی است.

درباره کتاب نمایش خلاق

«مجموعهٔ مطالعات اجرا» عنوان مجموعهٔ تازه‌ای است که برای معرفی کتاب‌هایی در زمینهٔ عمل اجرا و مهارت‌های عملی تئاتر طراحی شده است. برعکس مجموعه‌های بیشترتئوریک تئاتر، مطالعات اجرای بیدگل رویکردی عملی‌تر را در زمینهٔ تئاتر و اعمال تئاتری در پیش خواهد گرفت. این مجموعه مختص عرضهٔ کتاب در زمینهٔ بازیگری و کارگردانی نیست، بلکه به معرفی و عرضهٔ کتاب‌هایی که به تخصص‌هایی نظیر طراحی صحنه، نور، گریم و نمایش عروسکی مربوط‌اند نیز خواهد پرداخت. عنوان کتابی که پیش روی شماست و در این مجموعه قرار دارد نمایش خلاق؛ قصه گویی و تئاترهای کودکان و نوجوانان است.

آشنایی دانش‌آموختگان علوم تربیتی با کار عملی نمایش کافی نیست، دانش‌آموختگان نمایش نیز با علوم تربیتی چندان آشنا نیستند. این در حالی است که بخش مهمی از پرورش انسان وابسته به بازی، تمرین و عمل است. بازی و بازیگری نیز حوزهٔ عمل «کودک» درون انسان است و حاصل آن نیز چیزی جز پرورش انسان و توانایی‌های او در مسیر «شدن» نیست.

دانشجویان علوم تربیتی و مربیان پرورشی باید بر زمینه‌ای از عشق به کودک و کودکی، میل به بازی، قصه‌گویی و بازیگری و شور کار عملی پرورش یابند. آنها باید از میان داوطلبان کار عملی انتخاب شوند و نیز مهم‌ترین معیار انتخاب آنان هوش و خلاقیت باشد. آیندهٔ جهان نه از آنِ توده‌های مطیع، که از آنِ انسان‌های خلاق است. 

موضوع متن و بازیگری از بزنگاه‌های خطرناک دیگر در حوزهٔ نمایش و تئاتر هستند. گاه مربیانی مراجعه کرده‌اند و «متن» برای نمایش خلاق خواسته‌اند! پدر و مادرهایی که فکر می‌کنند فرزندشان «بازیگر خوبی» است، مصر هستند که بچهٔ پنج‌شش‌ساله را به کلاس بازیگری بفرستند. مدیران برخی مهدکودک‌ها از مربی نمایش خلاق می‌خواهند با کودکان چهارپنج‌ساله تئاتر برای اجرا آماده کند. دیده شده که بسیاری از مربیان، و حتی مدعیان، تفاوت نمایش خلاق و تئاتر خلاق را نمی‌دانند یا براساس متونی مثل کتاب دیویی چمبرز آنها را از هم تفکیک نمی‌کنند، و چون مبنا نادرست است، ناچار به مغلطه می‌افتند. کسانی بدون آگاهی از مراحل رشد کودک برای او در قصه و نمایش نسخه می‌پیچند و یا بی هیچ تخصصی در روان‌شناسی و روان‌کاوی مدعی درمان هستند یا قصه و نمایش را ابزاری برای تحویل یا تحمیل پیام می‌دانند؛ و درنهایت بسیاری هنوز هم به چشم تفنن به آنها می‌نگرند و، درحالی‌که جهان آینده از آنِ آدم‌های خلاق است، به آکندن حافظهٔ کودکان از انبوه اطلاعات مشغول هستند. کتاب نمایش خلاق به‌قدر وسع خود و در فرصت کوتاه خود به تبیین این مباحث پرداخته است. 

در قصه و نمایش خلاق، تئاترهای کودکان و نوجوانان و حوزه‌های مربوطه مثل بازی و خلاقیت، پایهٔ کار بر مربی استوار است. دوره‌های تربیت مربیان باید در اولویت باشد. خود مربیان نیز هرگز نباید به دوره‌های کوتاه‌مدت اکتفا کنند. مدیران و اولیا باید ضمن درک ضرورت هنر، حضور مربی متخصص، خلاق و علاقه‌مند را جدی بگیرند، قدر بدانند و به نحوهٔ کار او حساس باشند.

خواندن کتاب نمایش خلاق را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به مربیان نمایش خلاق در حوزهٔ تئاترهای کودکان و نوجوانان پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب نمایش خلاق

«با بالارفتن سن کودکان به تئاتری رسمی می‌رسیم که به‌وسیلهٔ بچه‌ها و به‌ویژه برای بچه‌ها بازی می‌شود. این یکی از بهترین هنرها برای بچه‌های دبیرستانی است بچه‌ها در این سن تماشاگران فوق‌العاده و حساسی هستند.

البته گاهی با بچه‌هایی در سطح پایین‌تر از دبیرستان هم این نوع تئاتر را کار می‌کنند و این امر علل مختلفی دارد. ازجمله اینکه اغلب از مربیان نمایشی و حتی مربیان نمایش خلاق انتظار دارند که کاری ارائه دهند که بتوان آن را اجرا کرد. گاهی خود مربیان هم برای اینکه نشان دهند چه‌کار ارزشمندی دارند، از این امر استقبال می‌کنند. بیوکنن می‌گوید که اگر به من بود هرگز با بچه‌ها (کمتر از دبیرستانی‌ها) تئاتر رسمی کار نمی‌کردم، چون در این نوع تئاتر تأکید بر محصول نهایی است و باید تمرین، تکرار و حفظ شود و در تکرار و حفظ‌کردن چندان چیزی برای آموختن نیست و درست هم هست، چون کار باید برای وقت معینی برسد (بیوکنن، ۲۰۰۴). اما در همین حال هم می‌توان تأکید را بر فرایند گذاشت و بچه‌ها را واداشت که خودشان نمایشنامه بنویسند.

اجرای خوب نیاز به تمرین زیاد دارد و تمرین زیاد تکرار است و چندان چیزی برای یادگیری ندارد. در این حالت مربی باید تعادلی برقرار کند که هم به نفع دست‌اندرکاران باشد و هم محصول نهایی در اجرا خوب از آب دربیاید. با تئاتر نوجوانان می‌توان هم بازیگران و هم تماشاگران را به تجربهٔ تئاتری مثبتی رساند.

تئاتر نوجوانان را، جز آنچه که گفته شد، خطرهای دیگری هم تهدید می‌کند. یکی اینکه در بسیاری از مدرسه‌ها نمایشی مناسبتی را به‌طور سرسری اجرا می‌کنند. نمایشی دست می‌گیرند و برای رفع‌تکلیف کار می‌کنند. بیوکنن می‌گوید: «به هر منظوری که نمایش را کار می‌کنید، طوری آن را کار کنید که گویا مهم‌ترین نمایش فصل است.»

دیگر اینکه فکر می‌کنند با این کار سرسری و مناسبتی دارند بازیگر تربیت می‌کنند و این شبهه را بچه‌ها هم می‌پذیرند که انگار با اجرای این نمایش بازیگران بزرگی شده‌اند. به‌ویژه اگر مسابقه و مقام هم در کار باشد که مزید بر علت است. چون ممکن است این‌طور فکر کنند که اگر به این سادگی می‌توان بازیگرو بازیگر اول‌شد، دیگر آموزش‌دیدن و کتاب‌خواندن و زحمت‌کشیدن چه جایی دارد؟

خطر دیگر اینکه اغلب این نمایش‌ها را کسانی کار می‌کنند که چندان اطلاعی از کارگردانی ندارند. خیلی‌ها فکر می‌کنند کارکردن نمایش با بچه‌ها کار ساده‌ای است و حداکثر کسی که قبلاً در نمایشی بازی می‌کرده، کارگردان می‌شود. «مثل این است که کسی را که قره‌نی می‌زند بگذارند رهبر ارکستر. کارگردانی از هرکسی برنمی‌آید. من مطمئنم که بزرگسالانی که می‌گویند از تئاتر متنفرند، حتماً در یکی از تجربه‌های ناخوش تئاتر مدرسه (یا هر تئاتر دیگری از این دست) شرکت کرده‌اند» (بیوکنن، ۲۰۰۴).»