کتاب ساختار ملودی در موسیقی ایرانی

کتاب ساختار ملودی در موسیقی ایرانی نوشتهٔ محمدرضا آزاده فر است. نشر مرکز این کتاب را روانهٔ بازار کرده است. این اثر، کتاب برگزیدهٔ پژوهش موسیقی در پنجمین دوسالانهٔ کتاب برتر خانهٔ موسیقی ایران سال ۱۳۹۷ بوده و جنبه‌های مختلفی از هنر موسیقی را بررسی کرده است.

درباره کتاب ساختار ملودی در موسیقی ایرانی

کتاب ساختار ملودی در موسیقی ایرانی رویکردی متفاوت به موضوع ساختمان موسیقی ایرانی دارد. بسیاری از مطالعات سدهٔ اخیر به‌صورت سنتی تمرکز خود را بیشتر بر مطالعهٔ الگوی فواصل اصوات و مُدهای شکل‌دهندهٔ آوازها و دستگاه‌ها قرار داده‌اند؛ این در حالی است که بی‌اغراق ملودی در ساختار موسیقی ایرانی بارزترین نقش را بازی می‌کند؛ تا بدان حد که کم‌توجهی به آن منجر به گسسته‌شدن پیوند شنوندهٔ ایرانی با این موسیقی می‌شود. هویت موسیقی ایرانی برخلاف آنچه در وهلهٔ اول به نظر می‌رسد، مرهون نسبت فواصل اصوات نیست؛ بلکه در واقع کیفیت ملودی‌ها و ریتم‌ها است که موسیقی ایرانی را برای شنوندهٔ آن آشنا و مرتبط به هویت خویش می‌کند.

کتاب حاضر شامل دو بخش اصلی است. در بخش نخست «ساختار فرمال ملودی در موسیقی ایرانی» و در بخش دوم «جنبه‌های انسانی ملودی در موسیقی ایرانی» از دو زاویه‌دید «شنوندگان» و «ملودی‌پردازان» بررسی شده است. نویسنده در این کتاب، ویژگی‌هایی که موسیقی ایرانی را از سایر موسیقی‌های آسیای میانه متمایز می‌کند، نامبرده و تشریح کرده است. در موسیقی ایرانی ملودی‌ها روی یک رجیستری نسبتاْ باریک متمرکز شده‌اند و حرکت ملودیک با گام‌های پیوسته اتفاق می‌افتد. تاکید بر آهنگ، تقارن و تکرار انگیزشی در گام‌های مختلف است و الگوهای ریتمیکْ ساده نگه داشته می‌شوند. در موسیقی ایرانی بخش‌های آوازی اغلب با تحریر تزئین می‌شوند.

خواندن کتاب ساختار ملودی در موسیقی ایرانی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

خواندن این کتاب را به دوستداران مطالعه درمورد هنر موسیقی ایرانی پیشنهاد می‌کنیم.

برای محمدرضا آزاده فر

محمدرضا آزاده فر در سال ۱۳۴۸ به دنیا آمد. او موسیقی‌دان و عضو هیئت‌علمی دانشگاه هنر است. این مدرس موسیقی را در سنین نوجوانی از هنرستان موسیقی اصفهان آغاز کرد و این رشته را تا مقطع دکتری و سپس فیلوشیپ در انگلستان ادامه داد. شورای بین‌المللی موسیقی سنتی ‌ICTM از سال ۲۰۱۴ محمدرضا آزاده‌فر را به‌عنوان نمایندهٔ بین‌المللی این شورا در ایران منصوب کرد. او عضو کمیتهٔ اجرایی قوم -‌ موسیقی‌شناسی انگلستان ۲۰۰۰ - ۲۰۰۳، عضو هیئت‌تحریریهٔ چند مجلهٔ فارسی و بین‌المللی از جمله نشریه‌ٔ Analytical Approaches in World Music و مجری طرح پژوهشی برگزیدهٔ سال ۱۳۹۷ از سوی وزارت علوم برای طرح «گردشگری موسیقی در ایران، راه‌کارهای توسعهٔ پایدار» بوده است. کتاب «ساختار ملودی در موسیقی ایرانی» اثر او در سال ۱۳۹۷ برگزیدهٔ کتاب سال خانهٔ موسیقی ایران شد. از دیگر آثار این نویسنده می‌توان به کتاب‌های «موسیقی در فلسفه و عرفان»، «ساختار ملودی در موسیقی ایرانی»، «گردشگری موسیقی»، «مبانی آفرینش ملودی در آهنگ‌سازی» اشاره کرد.

بخشی از کتاب ساختار ملودی در موسیقی ایرانی

«برای شکل‌گیری فاصله‌ی ملودیک لازم است دو نُت به‌صورت پی‌درپی به صدا درآیند. رسالات کهن موسیقی ایرانی از فاصله به «بُعد» تعبیر می‌کنند. در قاموس موسیقی قدیم ایران، دو نُت پی‌درپی که با فرکانس برابر اجرا شود فاقد بُعد قلمداد می‌شوند. ازنظر موسیقی‌دانانی مانند فارابی، صفی‌الدین و عبدالقادر مراغی برای شکل‌گیری بُعد لازم است دو نُت با تفاوت فرکانسی قابل‌درک برای شنونده، به اجرا درآیند.»