کتاب مکتوبات فارسی در باب موسیقی

کتاب مکتوبات فارسی در باب موسیقی نوشتهٔ مهرداد فلاح زاده و ترجمهٔ سهند سلطاندوست است و نشر مرکز آن را منتشر کرده است. موضوع این کتابْ تاریخ ادبیات موسیقایی فارسی، قرن پنجم تا نهم هجری قمری است.

درباره کتاب مکتوبات فارسی در باب موسیقی

کتاب مکتوبات فارسی در باب موسیقی حاصل کوششی است برای درک و تفسیر بهتر تحول مکتوبات فارسی در باب موسیقی، با تمرکز بر رویکردهای متفاوت این آثار و دگرگونی موضوعات آن‌ها، از آغاز قرن پنجم تا پایان قرن نهم هجری قمری؛ یعنی دوره‌ای که می‌توان آن را عصر کلاسیک مکتوبات فارسی در باب موسیقی نام نهاد.

پیدایش ادبیات موسیقایی به عنوان نوعی از ادبیات عالمانه نتیجه‌ٔ تمرکززدایی سیاسی و فرهنگی از دستگاه خلافت عباسی بود. همچون اغلب دیگر انواع ادبیات عالمانه در زبان فارسی، ترجمه و تلخیص و تشریح آثار عربی نقشی اساسی در شکل‌گیری و شکوفایی ادبیات موسیقایی فارسی ایفا کرده است.

می‌توان دو رویکرد اصلی، یعنی رویکرد دینی و غیردینی را در بین مکتوبات فارسی در باب موسیقی از هم تمییز داد. الگویی که بر سیر تحول مکتوبات فارسی در باب موسیقی حاکم است امکان ارائه‌ٔ دوره‌بندی خاصی در سیر تحول این نوع ادبی را فراهم می‌کند. این دوره‌بندی کلان پنج مرحله‌ٔ متفاوت را به دست می‌دهد.

خواندن کتاب مکتوبات فارسی در باب موسیقی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران حوزهٔ تاریخ موسیقی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب مکتوبات فارسی در باب موسیقی

«دانش‌نامهٔ علائی اثر ابن‌سینا و جوزجانی

ابن‌سینا این دانش‌نامه را در اصفهان نوشته و به علاءالدوله جعفر محمدبن دشمنزیار از امرای آل‌کاکویه (ف.‌۴۳۳ ق/ ۱۰۴۱ م) پیشکش کرده است. البته دربارهٔ نویسندهٔ بخش موسیقی آن ابهاماتی وجود دارد. به نظر می‌رسد بخش موسیقی را که امروز در اختیار ماست خود ابن‌سینا ننوشته است. بنا به گفتهٔ جوزجانی (مقدمهٔ بخش ریاضیات در دانش‌نامهٔ علائی را ببینید)، بخش ریاضیات را که دربردارندهٔ فصلی در باب موسیقی‌ست ابتدا شخص ابن‌سینا نوشته ولی مفقود شده است؛ بنابراین جوزجانی این بخش را از الشفاء و النجاهًْ ترجمه کرده و به دانش‌نامه افزوده است. البته نظر رایج این است که ابن‌سینا پیش از آن‌که بخش ریاضیات را به پایان برساند از دنیا رفته و شاگرد او جوزجانی بوده که اثر استاد را با نوشتن این بخش از دانش‌نامه کامل کرده است. محیط طباطبایی (۱۳۵۹:۱۲۵) به نکتهٔ بسیار جالبی دربارهٔ عدم توازن میان بخش‌های منطق، الهیات و طبیعیات این اثر در قیاس با بخش ریاضیات اشاره می‌کند و می‌نویسد که بخش‌های منطق، الهیات و طبیعیات مفصل‌تر از بخش ریاضیات‌اند که حاوی فصل مربوط به موسیقی‌ست. این عدم توازن میان بخش‌های مختلف اثر احتمالاً نشان‌گر این است که بخش ریاضیات را بعداً شخصی دیگر یعنی جوزجانی نوشته است. به‌علاوه، کاربرد لغات و اصطلاحات عربی در فصل موسیقی قابل توجه است و نشان می‌دهد بخش ریاضیات و، به‌تبَع آن فصل موسیقی، احتمالاً ترجمه‌ای از عربی به فارسی است (در ادامه باز به این بحث برخواهم گشت). باید اشاره کرد که اکثر نسخ خطی دانش‌نامه که امروز در اختیار ماست فاقد فصل موسیقی و بخش ریاضیات‌اند؛ وانگهی قدیمی‌ترین نسخهٔ خطی که فصل موسیقی را دربردارد در قرن ۱۰ ق/ ۱۶ م یعنی نزدیک به پنج سده پس از تصنیف اثر کتابت شده و لاجرم اعتبار آن تا حدی مخدوش است. از این رو، می‌توان به‌احتیاط گفت که نه شخص ابن‌سینا، بلکه شاگرد او جوزجانی، نخستین اثر نظری فارسی در باب موسیقی را تألیف کرده و مقصود اولیهٔ ابن‌سینا را به انجام رسانده است. در این‌جا شرح حال مختصری از هر دو مؤلف ارائه می‌شود.»