کتاب مفهوم ولایت در دوران آغازین عرفان اسلامی

کتاب مفهوم ولایت در دوران آغازین عرفان اسلامی؛ دو اثر از حکیم ترمذی گردآوری‌شده توسط جان اوکین و برند رودلف راتکه و ترجمهٔ مجدالدین کیوانی است و نشر مرکز آن را منتشر کرده است. مفهوم ولایت در دوران آغازین عرفان اسلامی شامل شرح حال، معرفی آثار و ترجمه و توضیح دو اثر از آثار متعدد حکیم ابوعبدالله محمد بن علی بن حسن (یا حسین) بن بشر بن هارون ترمذی، مفسر، محدث، متکلم، فقیه و عارف نیمه دوم سده سوم هجری است. اثر اول بدوالشان، شرح‌حال گونه نسبتاً کوتاهی است که ترمذی درباره خود نوشته. بدنه اصلی تألیف راتکه ـ اوکین ترجمه سیرة‌الاولیاء ترمذی است.

درباره کتاب مفهوم ولایت در دوران آغازین عرفان اسلامی

حکیم ترمذی مفسر، محدث، متکلم، فقیه و عارف برجسته‌ٔ نیمه‌ٔ دوم سده‌ٔ سوم هجری است که بر همه‌ٔ معارف اسلامی و عرفانی احاطه داشت. از او آثار بسیار باقی است که دو اثر از آن میان اهمیت بیشتری دارند: یکی خودزندگی‌نامه‌ٔ او با نام بدوالشان و دیگری سیرةالاولیا که شاید قدیمی‌ترین متن موجودی باشد که تحلیلی نظری از پدیده‌ٔ ولایت می‌کند، و در عین حال به یک اعتبار زندگینامه‌ٔ باطنی و معنوی اوست. ترجمه‌ٔ این هر دو کتاب همراه با توضیحات محققانه و عالمانه‌ای که دو دانش‌پژوه آلمانی بر آن افزوده‌اند، در انتهای کتاب حاضر آمده است. از آثار دیگر ترمذی نیز بخش‌هایی به کتاب افزوده شده است.

خواندن کتاب مفهوم ولایت در دوران آغازین عرفان اسلامی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران حوزهٔ عرفان اسلامی پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب مفهوم ولایت در دوران آغازین عرفان اسلامی

«آغاز کار من این بود که وقتی هشت ساله شدم خداوند شیخ مرا، رحمة‌الله علیه، به من ارزانی داشت. شیخ مرا به تحصیل علم واداشت و به من علم آموخت و مرا بدین کار ترغیب کرد، و در رنج و راحت بر این کار پای فشرد تا اینکه علم‌آموزی عادت من شد و در کودکیم جای بازی را گرفت. و بدین‌سان، در جوانی علم الآثار[علم حدیث]و علم الرای فرا گرفتم.

ترمذی تحصیلاتی را که برای یک عالم در زمان او مرسوم بود کسب کرد. شاهد این مدعا در سراسر مصنفات او به چشم می‌خورد. در کنار حدیث، او مکرراً از آثار فقهی که خوانده بود، نقل می‌کند (ح ت ۱۳۹، یادداشت ۲)؛ درباره اصطلاحات علم‌الحدیث و علم الرای، نیز نک لایپ ۳ ب، ۷-۹ / مسائل ۴۶، ۱-۵. عنوان علم الرأی صراحتاً اشاره دارد به مکتب فقه حنفی که آن زمان در سرزمینهای شرق اسلامی سیطره داشت. (این نظرِ شیمل در Dimensions ۵۶ به بعد، که ترمذی فقه شافعی را در بغداد یاد گرفت اشتباه است). برای تفصیل بیشتر، نک «ت م» ۵۳۸ به بعد. محققاً تحصیلات ترمذی علوم غیراسلامی، از قبیل علوم طبیعی و فلسفه یونان را در بر نمی‌گرفت. افکار و اصطلاحات آن حوزه دانش برای وی ناآشنا بود. برای اطلاع بیشتر درباره این موضوع، نک «ت م»، مخصوصاً ص ۵۵۴ به بعد ــ تعجب‌آور است که ترمذی نامی از پدرش به عنوان نخستین معلم خود نمی‌برد.

این بود تا اینکه من به بیست و هفت سالگی یا حدود آن رسیدم، آن وقت شوق زیارت خانه خدا در من پیدا شد. امکان سفر دست داد و من به عراق رفتم و در آنجا در صدد استماع حدیث برآمدم. از آنجا به بصرهکردم. بدین‌سان در پایان ماه شعبان به مکه رسیدم، و خداوند روزی من کرد که تا به وقت حج آنجا باشم.

شاید خاطره‌ای ضعیف از این سفر در شرح حالی که عطار از ترمذی پرداخته بر جای مانده است (تذکره ۲، ۹۱ به بعد). در آنجا این‌طور آمده که ترمذی در جوانی آرزو می‌کند با دو دوست به منظور یادگیری حدیث سفر کند، اما به ملاحظه مادرش از این نیت منصرف می‌شود.

بررسی محدثانی که ترمذی از آنان نقل قول می‌کند مؤید این مطلب است که وی باید سفر مکه را در حوالی ۲۴۶ - ۸۶۰ اختیار کرده باشد (ح ت ۳۵). مسافرت از بصره به مکه یک ماه کامل طول کشید. ترمذی از ماه شعبان تا زمان مراسم حج، یعنی تقریباً سه ماه، در مکه ماند.

هر سحرگاه، باب دعا در محل ملتزم بر من گشوده می‌شد. در آنجا حالت توبه واقعی و تصمیم به رها کردن[متاع دنیوی]چه اندک چه بسیار در دلم پیدا شد. زیارت حج گزاردم و سپس به وطن بازگشتم. قلبم طریق صواب را یافته بود؛ آن روزها نزدیک ملتزم، از خداوند به دعا خواسته بودم که اصلاحِ حال من کند و از دنیایم بی‌زار نماید و نصیب من کند که کتاب او را به یاد بسپارم. این تنها آرزویی بود که در آن روزها توجهم را به خود مشغول داشته بود. پس به وطن مراجعت کردم و در طول راه آتش شوق به حفظ قرآن در من زبانه می‌کشید. هنوز در سفر بودم که حفظ کتاب خدا را آغاز کردم.»