کتاب نظریه های ترجمه در عصر حاضر

کتاب نظریه های ترجمه در عصر حاضر نوشتهٔ ادوین گنتزلر و ترجمهٔ علی صلح‌جو است و انتشارات شرکت کتاب هرمس آن را منتشر کرده است.

کتاب نظریه های ترجمه در عصر حاضر

نظریهٔ ترجمه هم حوزه‌ای جدید است و هم نیست؛ اگرچه نظریهٔ ترجمه نخستین بار در ۱۹۸۳ به‌صورت مدخل مستقل در کتابشناسی بین‌المللی انجمن زبان نوین آمده است، می‌توان گفت که عمرش به قدمت برج بابل است. برخی از استادان ادبیات می‌گویند که هرگز دربارهٔ حوزهٔ مستقلی به نام نظریه ترجمه چیزی نشنیده‌اند و برخی دیگر، که احتمالا ترجمه می‌کنند، معتقدند که هر آنچه باید بدانند می‌دانند. کسی که با زبانی واحد کار می‌کند ممکن است مدعی باشد که نیازی به نظریه ترجمه ندارد؛ اما ازآنجاکه هر زبان با نظام‌های دلالت‌گر دیگر، چه در حال و چه در گذشته، در ارتباط است، پیوندی ذاتی با ترجمه دارد. بااینکه نظریهٔ ترجمه از نگاه آکادمیک رشته‌ای حاشیه‌ای به‌شمار می‌آید، نیاز بنیادی کسی است که بخواهد به تفسیر ادبی بپردازد؛ در این عصر تاریخی، که یکی از ویژگی‌هایش وجود تعداد بسیار زیادی نظریهٔ ادبی است، دخیل بودن نظریهٔ ترجمه در نظریهٔ ادبی هرچه بیشتر حس می‌شود.

این روزها پژوهش در حوزهٔ مطالعات ترجمه در حال گسترش است و درنتیجه وجود کتابی که روشن و موجز ما را از رخدادهای این موضوع در شاخه‌های گوناگون این حوزه آگاه کند بیش از هرزمان ضروری است. گنتزلر در چشم‌اندازی بلند و در طیفی گسترده تحول مطالعات ترجمهٔ ادبی را از برنامهٔ کارگاه ترجمهٔ امریکا آغاز می‌کند و با بررسی نظام چندگانه در دهه‌های هفتاد و هشتاد و ساخت‌گشایی به چرخش فرهنگی، نظریهٔ پسااستعماری ترجمه و پس از آن می‌پردازد.

مهارت گنتزلر در ترجمه محدود به نظریه نیست. این کتاب خود عملاً ترجمه است، چون‌که نویسنده مطالب نظری و پیچیدهٔ بسیار زیادی را در آن به‌زبانی قابل درک برمی‌گرداند و خواننده بدون دانش قبلی در این زمینه از آن بهره‌مند می‌شود. این موضوع البته تصادفی نیست: افق مطالعات ترجمه دائماً در گسترش است و با حوزه‌های دیگر بده‌بستان دارد، و همین امر ضرورت مهیا بودن اصطلاحات لازم برای این تبادل را نشان می‌دهد. گنتزلر در این کتاب خواننده را به عرصه‌های نظری پیچیده‌ای می‌برد، اما اصطلاحات و مفاهیم آنها را قابل فهم توضیح می‌دهد.

 نظریهٔ ترجمه موضوع ساده‌ای نیست؛ پرداختن به این موضوع مستلزم دست‌وپنجه‌نرم‌کردن با نظریه‌های پیچیدهٔ معنایی و نیروهای محدودیت‌آور اجتماعی و زبانی زیادی است. نویسنده در مقام کارشناس نظریه راهی جز پرداختن به تعداد محدودی نظریه نداشته است. نظریه‌هایی که او در این کتاب به آنها پرداخته ۵ نظریهٔ مهم زمان هستند؛ هریک از این ۵ نظریه حاوی نوآوری‌هایی است که این حوزهٔ جوان نیازمند آن است.

این نکته را باید اضافه کرد که نویسنده در ویراست دوم از یک سو نگاه انتقادی به نظریه‌های مهم را ادامه داده و از سوی دیگر به تحولاتی که به پیدایش نظریه‌های چندی در این فاصله انجامیده پرداخته‌است.

برخی از مباحثی که در این کتاب مطرح شده‌اند و خواندنشان بسیار ارزشمند است، از این قرار هستند: شرح نظریه‌های مهم سه دههٔ گذشته، ارزشیابی انتقادی چگونگی استفاده از نظریهٔ ترجمه در بحث‌های جاری فلسفهٔ زبان، چگونگی سفر معنی و درک آن، و چگونگی دخالت عوامل غیرزبانی همچون کلیسا، دولت، مدرسه و نهادهای نشر در شکل‌بخشی به ارتباط فرهنگی. 

خواندن کتاب نظریه های ترجمه در عصر حاضر را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به تمام مترجمان و پژوهشگران فن ترجمه پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب نظریه های ترجمه در عصر حاضر

در بسیاری از محافل دانشگاهی امریکای شمالی، ترجمه ادبی هنوز فعالیتی دست دوم، مکانیکی و غیرخلاق به‌شمار می‌رود که نه ارزش توجه جدی و منتقدانه دارد و نه مورد توجه عمومی است. مترجمان نیز غالبا می‌نالند که کارشان خریدار ندارد و آنچه هم به‌چاپ می‌رسد خیلی زود به حاشیه تحقیقات دانشگاهی رانده می‌شود و این واقعیتی است. اما تحلیل دقیقترِ تحولات سه دهه گذشته نشان می‌دهد که ترجمه ادبی در برخی از محافل جاذبه عمومی و دانشگاهی بیشتری پیدا کرده است.

اوایل دهه شصت، هیچ کارگاه ترجمه‌ای در مؤسسات آموزش عالی ایالات متحد امریکا نبود. ترجمه، دست بالا، فعالیتی بود حاشیه‌ای که در حوزه دانشگاه به آن به چشم رشته‌ای مستقل و دانشگاهی نگاه نمی‌کردند. ادموند کیلی، مدیر کارگاههای ترجمه، که ابتدا در ایووا و سپس در پرینستن تشکیل شد، در مقاله‌ای با عنوان «موقعیت ترجمه» نوشت، «در ۱۹۶۳ هیچ محفلِ عمومی مستقر و مستمری برای این منظور در میان نبود: نه مرکز ترجمه‌ای در کار بود و نه، تا آنجا که من می‌دانم، انجمنی برای مترجمان ادبی، و نه نشریه‌ای که اختصاصآ به ترجمه، مترجم و مسائل مستمر آنها بپردازد» (کیلی،: ۱۹۸۱ ۱۱؛ به نقل از ویسبورت ۷:۱۹۸۳). در چنین اوضاعی بود که پل انگل، مدیر کارگاه نویسندگان در دانشگاه ایووا، اولین خیز را برداشت؛ او با این استدلال که نوشتن خلاق مرز ملی نمی‌شناسد، برنامه نگارش خلاق را گسترش داد و نویسندگانی از کشورهای دیگررا نیز در آن گنجاند. در ۱۹۶۴ انگل مدیر تمام‌وقتی را برای برنامه‌ای استخدام کرد که اولین کارگاه ترجمه در ایالات متحد بود و به ترجمه ادبی اعتباری دانشگاهی بخشید. ۹ سال بعد بنیاد فورد صدوپنجاه هزار دلار به دانشگاه تکزاس در آستین اعطا کرد تا «مرکز ترجمه ملی» را تأسیس کند. همچنین در ۱۹۶۵، اولین شماره مجله شعر نو در ترجمه، به سردبیری تد هیوز و دنیل ویسبورت، منتشر شد و محلی شد برای آثار خلاق مترجمان ادبی. در ۱۹۶۸، مرکز ترجمه ملی اولین شماره دلوس را منتشر کرد که به تاریخ و همچنین زیبایی‌شناسی ترجمه می‌پرداخت. ترجمه ادبی در تولید فرهنگ امریکایی برای خود جایی، هرچند کوچک، باز کرده بود.