کتاب گنگ خوابدیده

کتاب گنگ خوابدیده نوشته بهزاد جامعه بزرگ است. این کتاب تحلیلی از نخستین مواجهه ایرانیان با تمدن جدید غربی است. 

درباره کتاب گنگ خوابدیده

از منظر تاریخ‌نویسی اندیشه صورت‌بندی‌های متنوعی از مواجهه ایرانیان با تمدن جدید غربی طی دو سده گذشته را می‌توان مورد بررسی قرارداد. دویست سال گذشته تاریخ اندیشه ایرانی محل ظهور و بروز ایده‌ها و تفکرات و تجویزهایی در مواجهه با غرب و تمدن و تفکر جدید آن بوده است که جنبه‌های بسیاری از آن مغفول واقع شده و یا کمتر مورد توجه و بررسی قرار گرفته است. تاریخ نویسی اندیشه ایران طی دهه‌های اخیر به شکل پرتکرار و کلیشه محوری توجه خود را به تبیین و تحلیل آراء و عقاید منورالفکران عهد قجر و روشنفکران سده معاصر معطوف کرده و سایر مولدان فکر و نظر را بنا به سهمی که در شکل گیری تکوین تفکر معاصر ما داشتند مورد بی‌مهری قرارداده است. 

اثر حاضر تلاشی است در این راستا که برای پیشگیری از افسارگسیختگی تحقیق و چارچوب دادن به آن، از حیث نوع رساله‌های انتخابی برای تحلیل، آثار سفرنامه نویسان ایرانی و از حیث زمانی سفرنامه‌های نگارش یافته حد فاصل دوران فتحعلی شاه قاجار تا جنبش مشروطیت را مد نظر قرارداده است.

بخش اوّل کتاب مطالعهٔ گزارش تصمیم‌ها و اقدامات حاکمان ایران در آغاز برخورد با اروپاست و در آن نشان داده می‌شود که تصمیم‌ها و اقدامات بدون تأمل و از روی جهل و غرور و اصرار در نادانی و نادان‌ماندن، اتخاذ و اجرا می‌شده است. بخش دوم، نویسنده به مرور سفرنامه‌هایی می‌پردازد که مأموران سیاسی ایران و بازرگانان و سیاحان ایرانی از زمان فتحعلی‌شاه تا دوران مشروطیت نوشته‌اند. همت نویسنده را باید تحسین کرد که بیش از بیست سفرنامه را خوانده و آن‌ها را از روی فهم و با ذوق تلخیص کرده و نکات عمده‌ای که فهم نویسنده از جهان جدید را نشان دهد، یافته و گزارش کرده است.

کتاب گنگ خواب‌دیده می‌تواند آینه‌ای باشد که نویسندهٔ کتاب در برابر ما قرار داده و از ما خواسته است که صورت و سیرت فهم و فرهنگ خویش را در آن تماشا کنیم.

خواندن کتاب گنگ خوابدیده را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به تمام علاقه‌مندان تاریخ پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب گنگ خوابدیده

حدّفاصل حملهٔ مغول تا روی‌کارآمدن صفویان، سرزمین ایران چندین سده شاهد درگیری نیروهای مهاجم و قدرت‌های محلی بود که به علت فقدان قدرت غالب در این بین، هیچ‌وقت حکومت مرکزی قدرتمندی در ایران شکل نگرفت.

با ظهور صفویان و تاج‌گذاری شاه‌اسماعیل، فصل جدیدی از تاریخ ایران آغاز شد. پس از چندین سده درگیری هسته‌های مرکزی قدرت که هیچ‌یک قادر به تشکیل حکومت مرکزی نبودند، اینک سرزمین ایران شاهد روی‌کارآمدن قدرتی بود که با سرکوب قدرت‌های محلی و مدعی، حکومتی متمرکز تشکیل داد که بر بسیاری از نقاط ایران قدیم مسلط بود.

حکومت صفویان از دو حیث حائز اهمیت بود: اوّل به جهت تحولاتی که در دوران این سلسله در درون ایران رخ داد و بسیاری از ساختارهای جامعهٔ ایران دچار تحول و دگرگونی شد و دوم، ازاین‌جهت که هم‌زمان با آغاز به کار صفویان در ایران، در غرب نیز شاهد وقوع تحولات و شکل‌گیری و ایجاد سامان جدیدی هستیم؛ نظم نوینی که در آیندهٔ نزدیک، عرصهٔ جهانی را تحت‌تأثیر خود قرار داد.

دوران سلطنت شاه‌اسماعیل گرچه با فرازونشیب‌های فراوان ازجمله شکست تاریخی وی در چالدران همراه بود، دوران مراحل تأسیس و شکل‌گیری نهادهای حکومت شیعه و صوفی‌مسلک صفویه بود. این شرایط در طولانی‌ترین دوران سلطنت طول تاریخ ایران که دوران تثبیت حکومت صفویه است و با پررنگ‌شدن وجه شریعت و انزوای تصوف در میان صفویان همراه بود، ادامه یافت. در این دوره نهادهای شکل‌گرفته در دورهٔ شاه‌اسماعیل تکمیل و تا حدّی اصلاح شد. با گذر دوران کوتاه سلطنت شاه‌اسماعیل دوم و سلطان‌محمد خدابنده، دورهٔ اوّل حکومت صفویان به‌پایان می‌رسد و دور دوم ایشان با تاج‌گذاری و سلطنت شاه‌عباس اوّل آغاز می‌شود.

دوران سلطنت شاه‌عباس را می‌توان دوران اوج و اعتلا و شکوفایی حکومت صفویان در ایران دانست. شاه‌عباس اوّل با غلبه بر مخالفان داخلی و خارجی خود و کاهش نفوذ درباریان و قزلباش‌ها در ادارهٔ امور، قدرت خود را تثبیت کرد. غلبهٔ وی بر ازبکان و عثمانی‌ها در چندین مرحله مبین اقتدار نظامی حکومت صفویان در دوران شاه‌عباس اوّل است.

شکوفایی و اعتلای ایران در دوران سلطنت شاه‌عباس تنها محدود به حوزهٔ سیاسی و نظامی نیست، بلکه تمام شئون جامعه در این دوره هماهنگ با یکدیگر گام در عرصهٔ اوج و تعالی می‌گذارد. درزمینهٔ تجارت و بازرگانی، ایران و به‌طور خاص اصفهان، عرصهٔ رقابت بازرگانان چین، هند، آسیای مرکزی، عربستان، عثمانی و اروپا برای خرید کالاهای صنعتگران اصفهانی بود.۱ گسترش روابط خارجی با دول قدرتمند اروپایی و حضور بسیاری از اتباع این کشورها در ایران جهت گسترش روابط با ایران از دیگر نقاط عطف دوران شاه‌عباس اوّل بود.

توجه شاه به رعیت و تأکید وی بر رفعِ احتیاجات ایشان، علاوه‌بر ایجاد پیوند مستحکم میان شاه و رعیت، رضایت خاطر عمومی رعیت از شاه را در پی داشت. پیترو دلاواله جهانگرد ایتالیایی، تصویر جامعی از این شرایط ارائه می‌دهد:

«به‌طورکلی، شاه‌عباس برای ملتش نه‌تنها یک پادشاه خوب، بلکه درعین‌حال پدر و سرپرست دلسوز و مهربانی است. وی نه‌تنها به رعایای خود زمین و حشم می‌بخشد، بلکه به هرکسی‌که نیاز باشد پول کافی می‌دهد تا احتیاجات خود را برطرف سازد.