کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ تاریخ هستی شناسی هنر

کتاب الکترونیکی «دانشنامه فلسفه استنفورد؛ تاریخ هستی شناسی هنر» نوشتهٔ پیزلی لیونیگستون با ترجمهٔ ابراهیم لطفی در گروه انتشاراتی ققنوس چاپ شده است. این کتاب جلد چهاردهم مجموعه دانشنامه فلسفه استنفورد است.

دانشنامه فلسفه استنفورد مجموعه‌ای کاربردی و راهی دقیق است برای ورود به مباحث مختلف فلسفه. دانشنامه فلسفه استنفورد در چندین جلد با موضوعات مختلف منتشر شده است. دانشنامه استنفورد، اثری کاربردی است برای کسانی که می‌خواهند برای اولین‌بار با فلسفه روبه‌رو شوند. این دانشنامه موضوعات متنوع را در بیست جلد، از زبان نویسندگان مختلف با دیدی فلسفه بررسی کرده است. موضوعاتی مانند پدیدار شناسی، روشنگری، تاریخ هستی، بدن آگاهی، احترام و...

درباره کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ تاریخ هستی شناسی هنر

پرسش‌های محوری در هستی‌شناسی هنر شامل این موارد است: چه نوع چیزی (یا چه انواعی از چیزها) اثر هنری است؟ آیا همه آثار هنری به یک مقوله هستی‌شناختی پایه تعلق دارند؟ آیا همه آثار هنری نمونه‌های متعدد دارند یا تنها برخی از آن‌ها؟ آیا آثار هنری اجزا یا عناصر تشکیل‌دهنده (مادی) دارند، و اگر این‌گونه است، نسبت آن‌ها با کل اثر چگونه است؟ چگونه آثار هنری جزئی۳ منفرد می‌شوند؟ آیا آن‌ها آفریده می‌شوند یا کشف؟ آیا می‌توان آن‌ها را از میان برد؟

بررسی‌های روشن و گسترده‌ای که پیش از قرن نوزدهم در باب این مباحث صورت گرفته باشند هنوز یافت نشده‌اند. با این حال، این بدان معنا نیست که در نوشته‌های آغازین در باب زیبایی، هنرها و مسائل مربوط به آن‌ها هیچ چیزی وجود ندارد که مرتبط با این پرسش‌های هستی‌شناختی باشد. برای مثال، ادعاهای ارسطو در مورد کارکردها و عناصر تراژدی را می‌توان به وجه عام‌تر آرایی درباره ماهیت آثار ادبی دانست. 

این مدخل، به جای گمانه‌زنی درباره چنین موضوعات تفسیری دشوار، در درجه اول به افادات۵ مؤلفانی می‌پردازد که صریحاً و به‌تفصیل برخی از مسائل یادشده در مورد هستی‌شناسی آثار هنری را بررسی می‌کنند ــ چه به صورت کلی چه با نظر به قالب‌های هنری مهمی مانند موسیقی، ادبیات، نقاشی، معماری و پیکرتراشی.

ذکر نکته‌ای دیگر که به دامنه این مدخل مربوط می‌شود بی‌مناسبت نیست. بررسی‌های آموزنده در مورد این زیرشاخه زیبایی‌شناسی که به عنوان هستی‌شناسی هنر شناخته شده، نسبتاً فراوان است.

با این همه، بررسی‌های مربوط به تاریخ این حیطه هنوز در دسترس نیست، و اظهارنظرهای راجع به این موضوع در نوشته‌های مربوط به این حیطه، اجمالی و گاه کاملاً گمراه‌کننده‌اند. از جمله این کاستی‌ها تمایل بارز به تمرکز بر افادات صورت‌گرفته از دو دهه آخر قرن بیستم به این سو بوده است، البته بجز توجه درخوری که به آثار رومن اینگاردن مبذول شده است ــ و این استثنایی مهم است. 

مدخل حاضر با در نظر گرفتن این کاستی طرح‌ریزی شده است. بنابراین، طرحی کلی از پرسش‌ها و مواضع ترسیم می‌شود و به افادات مغفول‌مانده پیشین در زمینه هستی‌شناسی هنر نیز اشاره می‌رود.

خواندن کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ تاریخ هستی شناسی هنر را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به تمام علاقه‌مندان به هنر پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ تاریخ هستی شناسی هنر

۱.۲. انحای هستی و وجود

برخی فلاسفه کثرتی از انحای هستی را فرض می‌کنند، و برخی از این فلاسفه انحای هستی‌ای غیر از وجود ( یا اگزیستانس) به آثار هنری نسبت داده‌اند. نمونه‌ای از آن‌ها س. اِ. م. جود است، فیلسوفی که در کتاب پرطرفدارش راهنمای فلسفه (۱۹۳۶) بحث نسبتاً مفصلی در موضوعات مربوط به هستی‌شناسی هنر کرده است.

جود نمی‌پذیرد که اثری مانند هملتِ شکسپیر را بتوان با هیچ جزئی انضمامی موجودی، مانند متن نمایشنامه، یا با مجموعه‌ای از رویدادها، مانند آن‌هایی که در اجرای نمایش صورت می‌گیرند، یکی گرفت. همین‌طور نباید عنوان «هملت» را دال بر ایده‌هایی در ذهن مؤلف، یا تجربه تماشاگر اثر، یا مجموعه‌ای از تجربه‌ها که اجراهای نمایش موجب آن‌ها می‌شوند، دانست. گزینه مورد نظر جود این است که اثر هنری عینی متقرر است، که نه ذهنی است و نه مادی، و مانند دیگر کلی‌ها جزئی از جهان است و خود نوع خاصی از هستی دارد.

بنابراین، به اعتقاد جود، دست‌کم برخی آثار کلی‌هایی متقرر هستند، و این نوعِ موجودیتی است که عناوین این قبیل آثار هنری به آن اشاره دارند.

اتین ژیلسون در سخنرانی‌های ملون خود در نشنال گالری واشینگتن به سال ۱۹۵۵ (که در سال ۱۹۵۷ به چاپ رسید) آثار هنری را در دسته جوهرهای ارسطویی قرار داد (برای درک زمینه بحث، بنگرید به مدخل‌های جوهر و متافیزیک ارسطو). ژیلسون همچنین ادعا کرد که اثر ( هنری) علاوه بر وجود جوهری، انحای هنری و زیبایی‌شناختی وجود هم دارد. اثر از آن حیث که محصول کنش هنرمند است، وجود هنری دارد، در حالی که زمانی دارای وجود زیبایی‌شناختی است که موضوع تجربه زیبایی‌شناختی یا (تأملی) کسی قرار می‌گیرد. اتین سوریو (Souriau ۱۹۴۳, ۱۹۴۷) نیز کثرت مشابهی از انحای وجود آثار هنری فرض کرد؛ او انحای شیءگونه (chosale)، زیبایی‌شناختی و متعالی وجود را مفروض گرفت.