کتاب زیرسیگاری

کتاب زیرسیگاری نوشته ارول موریس و با ترجمه رضا صادقی در گروه انتشاراتی ققنوس منتشر شده است. این کتاب به نقد نظریات نسبی‌گرایی در فلسفه می‌پردازد. 

درباره کتاب زیرسیگاری

اِرول موريس در سال ۱۹۷۲ با يك توصيه‌نامه به پرينستون آمد تا زير نظر تامس كوهن در مقطع كارشناسی ارشد فلسفه بخواند. كوهن اميدوار بود اين دانشجوی بااستعداد عضوی از حلقه نسبی‌گرايانی شود كه در آن زمان انديشه خود را با ادبيات و زبان كوهن ترويج می‌دادند. اما موریس راه دیگری درپیش داشت. 

موریس نقدهايی مطرح می‌كرد كه كوهن پاسخی برايشان نداشت. كوهن از او خواست مثل قبل دانشجوی خوبی باشد. بعد هم او را از شركت در سخنرانی سول كريپكی منع كرد. موريس سرپيچی كرد و رابطه‌اش با كوهن شكراب شد. در آخر هم يک بار كه موريس اِشكالی به نسبی‌گرايی وارد كرد، كوهن عصبانی شد و با زيرسيگاری به او حمله كرد. كوهن ابتدا با پرتاب زيرسيگاری او را از دفتر كار خود بيرون انداخت و سپس، با نفوذی كه داشت، او را از دانشگاه پرينستون اخراج كرد. موريس بعد از اخراج از پرينستون فلسفه را رها نكرد و اكنون در آمريكا به "كارگردان فيلسوف" معروف است. او با نوشتن کتاب زیرسیگاری به نقد نظریات استاد پیشین خود پرداخت. نویسنده معتقد است نسبی‌گرايی فقط خلاف منطق نيست، بلكه مخالف و مقابل آن است و به دليل انكار مبانی عقلیِ مشترک و جهان‌شمول، مسئولِ اصلیِ هر گونه انحطاط عقلی و اخلاقی است. 

پرسش موريس اين است كه فلسفه علوم جديد با كدام يک از مكاتب فلسفی تطابق بيشتری دارد؟ اين فلسفه هر محتوايی داشته باشد، به طور قطع قواعد رياضی و قوانين فيزيک را فاقد مبنا و دلبخواهی و قراردادی يا حاصل عادت و ساختار ذهن نمی‌داند. موريس به‌خوبی نشان می‌دهد كه نسبی‌گرايی، به دليل آن‌كه با اعتبار و مشروعيتِ هر گونه شناختی و از جمله فيزيک مشكل دارد، در تقابل با مبانی و دستاوردهای علوم جديد است.

او در این کتاب ثابت می‌کند نسبی‌گرايی با دستاوردهای دانش تجربی بيگانه و در تضاد است. 

خواندن کتاب زیرسیگاری را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم 

این کتاب را به تمام علاقه‌مندان به فلسفه پیشنهاد می‌کنیم. 

بخشی از کتاب زیرسیگاری

خطای نسبی‌گرايان فقط اين نيست كه از عقل استفاده‌ای ابزاری می‌كنند. همه ما كمابيش دچار چنين خطايی می‌شويم. خطای خطرناك آن‌ها اين است كه از نگاه ابزاری به عقل دفاع و آن را توجيه و ترويج می‌كنند و تمام دستاوردهای عقل از جمله منطق، اخلاق و همه علوم تجربی را حاصل چنين نگاهی می‌دانند. آن‌ها پس از تضعيف منطق مشترك بشری به آنچه موريس "تخيلِ بيش‌فعالِ انسان مدرن" می‌نامد پناه می‌برند و از همه ابزارهای هنری مدرن برای تحريك خيال و تخدير عقل بهره می‌گيرند (Morris ۲۰۱۸, ۸۱). موريس با تكيه بر تخصصی كه بر مبانی هنر دارد به‌خوبی نشان می‌دهد كه نسبی‌گرايی جديد به تسخير ذهن نخبگان جامعه قانع نيست و اكنون اين ايدئولوژی با پشتوانه هنرهای تخيلی، و به‌ويژه رمان و فيلم، به متن زندگی عموم مردم رسوخ كرده است. نسبی‌گرايی در دوران غلبه مَجاز بر حقيقت از كودكی و به گونه‌ای ناخودآگاه بر ذهن‌ها چيره می‌شود و بی‌خبر بر گنجِ عقل چنبره می‌زند و آن را مسموم می‌كند. تعبير او اين است كه "يك ذره از (فلسفه) كوهن مانند يك ذره از سم آرسنيك عمل می‌كند."

اغلب ادعا شده است كه نسبی‌گرايی، با ترويج مدارا، رنج‌های بشر را كاهش داده است و به عنوان نمونه پايان جنگ‌های مذهبی در داخل اروپا با رشد نسبی‌گرايی و پذيرش تكثرگرايی ممكن شد. اما در اين بحث بايد به آمار كشته‌های جنگ‌های دوران سيطره نسبی‌گرايی نيز توجه داشت، كه بيش از تمام تلفات جنگ‌های تاريخ زمين است. از آن‌جا كه موريس در دوران جنگ ويتنام از فعالان ضدجنگ بود، تلفات اين جنگ را مثال می‌زند و به مواد شيميايی انبوهی اشاره می‌كند كه برای نابود كردن جنگل‌های ويتنام به كار رفت. به هر حال در اين بحث نيز برای اثبات هر ادعايی نخست بايد نسبی‌گرايی را كنار گذاشت و از اعتبارِ منطق دفاع كرد. بدون پذيرش روشی غيرنسبی و بدون باور به صدقی عينی و جهان‌شمول، چگونه می‌توان از نقش نسبی‌گرايی در ايجاد صلح دفاع كرد؟

اگر نسبی‌گرايی درست باشد، چگونه می‌توان از اصل مدارا و ارزش صلح دفاع كرد و كاهش رنج‌ها را ارزشمند دانست؟ در واقع اگر نسبی‌گرايی درست باشد، هر جنايتی را می‌توان توجيه كرد. نسبی‌گرايی به‌ويژه وقتی با نگاه مادی همراه است، مبنای فكری مناسبی برای تسكين وجدان هر جنايتكاری فراهم می‌كند. اگر احكام اخلاقی نسبی و تاريخی باشند، قتل كودكان منعی ندارد. در نظر جنايتكاری كه نگاهی مادی دارد مثله كردن يك انسان مانند قطعه‌قطعه كردن يك ربات است. بنابراين حتی اگر حقيقت آن چيزی باشد كه در عمل مفيد است و رنج بشر را كاهش می‌دهد، باز نسبی‌گرايی نمی‌تواند حقيقت داشته باشد.