کتاب سنت و مدرنیته

کتاب سنت و مدرنیته با عنوان فرعی ریشه‌یابی علل ناکامی اصلاحات و نوسازی سیاسی در ایران عصر قاجار نوشتۀ صادق زیباکلام است. این کتاب را انتشارات روزنه منتشر کرده است.

درباره کتاب سنت و مدرنیته

تصور معمولی ما از ایران عصر قاجار در یک جامعه بسته، ایستا و عقب‌مانده خلاصه می‌شود که در آن تغییروتحول چندانی اتفاق نیفتاده، الا در یکی دو دهه پایانی آن که نهضت مشروطه به وقوع می‌پیوندد. بخش دیگر تصورمان از آن جامعه، عبارت است از نفوذ و سلطه قدرت‌های استعماری با همه تبعات زیان‌بار آن. اما برخلاف این تصور، ایران عصر قاجار آن‌قدرها هم که فکر می‌کنیم جامعه‌ای صامت، ثابت و بدون تغییروتحول نبوده است. در حد خود، در آن جامعه تغییر و تحولات نسبتاً قابل‌توجه ای اتفاق افتاده و ایران آن عصر از یک پویایی خاصی برخوردار بوده است. از جمله مهم‌ترین جریاناتی که در عصر قاجاریه به وجود آمد فکر تغییر و اندیشه اصلاحات بود. از همان ابتدا که برخی از رجال آگاه‌تر قاجار پی بردند که جامعه‌شان چه میزان عقب‌مانده می‌باشد و در جوامع دیگر چه تغییر و تحولاتی رخ‌داده است، فکر اصلاحات و نوسازی به وجود آمد. این تحول مقارن با نخستین دهه حاکمیت قاجارها اتفاق افتاد و اگرچه منجر به نتایج قابل‌ملاحظه‌ای نشد، اما کم‌وبیش و با شدت و ضعف تا آخر حکومت آنان تداوم یافت.

بحث اصلی این کتاب تجزیه‌وتحلیل و کالبدشکافی این تلاش‌هاست؛ اینکه چگونه به وجود آمدند، چرا به وجود آمدند، هدفشان چه بود، سرنوشتشان به کجا انجامید و مهم‌تر از همه، اینکه چرا نتوانستند به نتیجه رسیده و موفق شوند. این تلاش‌ها در مجموع به چهار جریان اصلی تقسیم شده‌اند: ۱- اصلاحات عباس میرزا ۲ - اصلاحات امیرکبیر ۳- اصلاحات عصر سپهسالار و بالاخره مهم‌تر از همه ۴- نهضت مشروطه.

خواندن کتاب سنت و مدرنیته را به چه کسی پیشنهاد می کنیم؟

علاقه‌مندان به کتاب‌های جامعه‌شناسی می‌توانند از خواندن این کتاب لذت ببرند.

درباره صادق زیباکلام

صادق زیباکلام در خرداد سال ۱۳۲۷ در تهران متولد شد. او در خانواده‌ای تحصیل‌کرده و فرهنگی بزرگ شده. او بعد از پایان دورة دبیرستان سال ۱۳۴۵ برای ادامه تحصیل در دانشگاه تهران قبول شد. پدرش مخالف تحصیل او در ایران بود، برای همین او را به اتریش فرستاد. صادق زیباکلام تحصیلات خود را در اتریش رها کرد و به شهر هادرزفیلد در انگلستان رفت و برای تحصیل در رشته مهندسی شیمی وارد دانشگاه پلی‌تکنیک انگلستان شد. او پس از اینکه وارد ایران شد، ساواک او را به جرم جاسوسی دستگیر کرد و دولت او را ممنوع‌الخروج کرده و او قادر به بازگشت به انگلستان نشد.

برای مدتی در دانشگاه تهران مشغول به کار شد و پس از انقلاب اسلامی دوباره به انگلستان بازگشته و در رشتة علوم‌انسانی به تحصیل پرداخت. او در زمان دانشجویی فعالیت‌های سیاسی انجام می‌داد و انتقادات خود را به تصمیمات سیاسی و اجتماعی بیان می‌کرد.

همچنین او کتاب‌های مختلفی درباره سیاست و تاریخ نوشته است و عقاید خود را نیز در آنها بیان کرده است. کتاب‌های او شامل: ما چگونه ما شدیم، ریشه‌یابی علل عقب‌ماندگی ایران، وداع با دوم خرداد و ... می‌باشد. او برای ارائه‌ی تز دکترایش کتاب ما چگونه ما شدیم؟ را به چاپ رساند.

بخش‌هایی از کتاب سنت و مدرنیته

ایران در آستانه قرن نوزدهم

شناخت یا آگاهی از ایران قرن سیزدهم هجری (قرن نوزدهم میلادی) همانند شعر حافظ سهل و ممتنع است. از یک سو سهل است چون شناخت جامعه‌ای می‌باشد بسیار ساده و عقب‌مانده و از سویی دیگر ممتنع است چون درک واقعی اسباب و علل به‌وجودآمدن این عقب‌ماندگی بسیار پیچیده است؛ به‌علاوه فقدان آمار، ارقام و منابع این شناخت را دشوارتر نیز می‌سازد.

از این دو مشکل اساسی، اولی، یعنی اسباب و علل عقب‌ماندگی ایران، کم‌وبیش همچنان پای برجای‌مانده است. اما اشکال دوم، یعنی فقدان اطلاعات، به کمک گزارشات رسمی، سفرنامه‌ها و آثار و منابع اروپاییانی که در قرن نوزدهم به ایران مسافرت نموده‌اند تا حدودی رفع شده است. به کمک این منابع، دسته دومی از غربیان، یعنی اساتید، پژوهشگران، مستشرقین و ایران‌شناسان توانسته‌اند به شناخت ما از ایران مقارن با به قدرت رسیدن قاجارها کمک زیادی نمایند. اگر بررسی و شناخت ایران در ابتدای به قدرت رسیدن قاجارها به دلیل فقدان آمار و اطلاعات دقیق دشوار است، در عوض بررسی ایران در اواخر عصر قاجارها تا حدود زیادی سهل‌تر است. زیرا برخلاف دوره اول در یکی دو دهه پایانی عصر قاجار از منابع اولیه و آثار خوبی برخورداریم. از جمله دلایل اهمیت این آثار آن است که برخلاف آثار و منابع بعدی که در ایران انتشاریافته (بالاخص بعد از انقلاب اسلامی)، کمتر متأثر از دیدگاه‌های خطی و ایدئولوژیک می‌باشند.

همان‌طور که گفته شد، در خصوص ایران اوائل قرن نوزدهم ما بیشتر متکی به اطلاعات غربیان هستیم. از مجموعه اطلاعاتی که آنان در اختیارمان می‌گذارند

می‌توان ویژگی‌های ایران آن عصر را به سه بخش اقتصادی، اجتماعی و سیاسی تقسیم نمود. ایران در آستانه قرن نوزدهم دارای ۵ الی ۶ میلیون نفر جمعیت بود. بین نصف تا یک‌سوم این جمعیت صحرانشین بوده و در قالب ده‌ها ایل و طایفه بزرگ و کوچک در مناطق شمال، غرب و جنوب غربی ایران پراکنده شده بودند. مابقی جمعیت ایران در شهرها و روستاها سکونت داشتند.