کتاب ابن سینا

کتاب ابن سینا به قلم گروه نویسندگان و ترجمه احمد عسگری یکی از کتاب‌های مجموعه ترجمان فلسفه است که در انتشارات ترجمان علوم انسانی به چاپ می‌رسد

 درباره کتاب ابن سینا

 در این کتاب مجموعه‌ مقالات تفسیری و انتقادی درباره ابن سینا، فیلسوف مشایی از دیمیتری گوتاس، استیفن مِن، رابرت ویزنووسکی، دَگ نیکولاس هَسه، پیتر آدامسون می‌خوانید.

مجموعه‌ حاضر دراصل، مشتمل بر دوازده مقاله است که حوزه‌های مختلف تفکر ابن‌سینا را به بحث گذاشته و به تفسیر و نقد پرداخته و یا گزارشی ارائه کرده است. این مجموعه نه کاملاً تحقیقی است و نه صرفاً گزارش، بلکه تلفیقی از هردوست.  در آن مقالاتی می‌یابیم که جنبۀ تحقیقی آن غلبه دارد و درواقع مطالعات سینوی را ارتقا داده است. در برخی مقالات، هم گزارشی از حدود موضوع مورد تحقیق و مطالعات مربوط ارائه شده و هم حرفی جدید بیان شده است. همچنین در برخی مقالات جنبۀ گزارشی غلبه دارد.

قابل ذکر است که در ترجمۀ این مجموعه دو تغییر نسبت به متن انگلیسی اعمال شد. اول آنکه ترتیب مقالات در مواردی تغییر کرد، یعنی مقالات ششم و هفتم (از مجموعۀ انگلیسی) را بر مقالات چهارم و پنجم مقدم کردیم. ثانیاً دو مقاله نیز بر این مجموعه افزوده شده است (مقالات ۶ و ۱۱ در ترجمۀ حاضر). بدین‌ترتیب، سیر این مجموعه چنین است: 

ابتدا حیات، زمانه و برنامۀ فلسفۀ ابن‌سینا بحث شده است و سپس وارد بحث قیاس می‌شویم که بحثی مربوط به صورت استدلال است. لذا، پس از آن، به‌جایِ مقالات مربوط به فلسفۀ طبیعی و طبّ (مطابق مجموعۀ انگلیسی)، مقالات مربوط به معرفت‌شناسی را قرار دادیم و آن را با مقالۀ آدامسون درخصوصِ تفکر غیراستدلالی تکمیل کردیم. آنگاه مباحث مربوط به فلسفۀ طبیعی قرار دارد و بعد از آن بحث از الهیات و مابعدالطبیعه آمده است. در این قسمت، مقالۀ ویزنووسکی درخصوصِ تاریخ تمایز وجود و ماهیت را افزودیم. در قسمت آخر، در طی سه مقاله، مواجهه با ابن‌سینا در سه حوزۀ اسلامی، مسیحی و یهودی بحث شده است.

 خواندن کتاب ابن سینا را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

 پژوهشگران و علاقه‌مندان حوزه فلسفه مخاطبان این کتاب‌اند.

بخشی از کتاب ابن سینا

بوعلی سینا را (که در لاتین اَویسنا  می‏خوانند) باید مؤثرترین متفکر دورۀ قرون‌وسطا دانست. در فصول این مجموعه، نشان داده شده است که تأثیر او بر فلاسفه و متکلمان مسلمان بی‌بدیل بوده است. ایشان از پاسخ‌دادن به ارسطو دست برداشتند و به‌جایِ آن به ابن‌سینا پرداختند. او بر فلسفۀ یهودی نیز اثری بسیار داشت، اگرچه این تأثیر غالباً بواسطه بوده است. و البته فلاسفۀ قرون‌وسطا و دورۀ تجدید حیات علم و ادب در سنت مسیحی او را متفکری اساسی محسوب می‌کردند. مع‌الوصف، هنوز تحقیقات اساسی نسبتاً زیادی درخصوص این مردِ سترگِ تاریخ تفکر باقی است که باید به انجام رسد. در این مجموعه، پورمن این نکته را متذکر شده است که مطالعات درخصوصِ مساهمت دوران‌ساز ابن‌سینا در تاریخ طب همچنان در دورۀ صباوت به سر می‌برد. اما از جنبۀ فلسفی اوضاع اندکی بهتر است. درواقع، تحقیقاتی عالی درخصوصِ حیات و افکار ابن‌سینا انجام گرفته است. مع‌هذا، از ضروریاتی چون تصحیحات موثق از برخی آثار و ترجمه‌ها، حتی درموردِ بسیاری از آثار اصلی، همچنان محرومیم. حتی متونی اصلی ازقبیلِ طبیعیات و الهیات الشفاء در همین سنوات اخیر به زبان انگلیسی در دسترس قرار گرفته است.

دربابِ شخصیت‌های بزرگ، ازقبیلِ افلاطون و آکویناس و کانت، چنان‌که انتظار می‌رود، متزایداً مجموعه‌ها، مدخل‌ها و کتاب‌های راهنما تدوین می‌شوند و این نشانی دیگر است از اینکه به‌طورِ نسبی ابن‌سینا مورد غفلت بوده است، تا بدان حد که تا این زمان مجموعه‌ای وجود ندارد که در آن متخصصینِ صاحب‌رأی کلیۀ جوانب فکری او را بررسی کرده باشند. قصد ما در این مجلد آن است که این نقیصه را تدارک کنیم. مع‌هذا، این کار صرفاً مدخل و راهنمایی به تحقیقات و معلوماتی نیست که تاکنون دربابِ ابن‌سینا حاصل شده است بلکه، مطابق با اهداف مجموعه‌هایی ازاین‌دست، هر یک از مقالات این کتاب تلاش دارد معلومات ما را ارتقا دهد. اغلب چنین است که مؤلف به حیطه‌هایی که به تحقیق و کار نیاز دارد هم اشاره‌ای دارد (به آثار طبی او قبلاً اشاره شد). مثالی دیگر مواجهۀ یهودی و لاتین با ابن‌سیناست، که مساهمات انجام گرفته در اینجا نه‌فقط ماحصل تحقیقات انجام‌شده را ارائه می‌دهد (و حتی پیش می‌برد)، بلکه مضاف بر آن نشان می‌دهد چه مسائلی همچنان باقی است.

این مجلد را با نگاهی بر کل مجموعه‌آثارِ ابن‌سینا، از دو منظر تکمیلی، افتتاح می‌کنیم. دیوید سی. رایزمن سیاق تاریخی و شخصی‌ای را توضیح داده است که ابن‌سینا در آن سیاق آثار خود را نوشت. اهم منابع در درک داستان زندگی ابن‌سینا زندگی‌نامه‌ای است که خودِ او تحریر کرد و شاگردش الجوزجانی آن را به اتمام رساند. همان‌طور‌که رایزمن اشاره کرده است، ابن‌سینا و الجوزجانی هر دو راویانی غیرموثق ارزیابی شده‌اند. مع‌هذا، نکات متعددی از این اثر مستخرج و واضح می‌شود. اولاً، برای ابن‌سینا، سعد و نحس ایام را دسترسی یا عدم دسترسی به قدرت سیاسی رقم می‌زد، بدان درجه که حیات دورۀ بزرگ‌سالی او تقریباً به‌موازاتِ سلسله‌ای از موفقیت‌های متفاوت در اتصال به حکام محلی بود. این مطلب ما را به نکتۀ دومی مرتبط می‌سازد که رایزمن اشاره داشته است: خودآگاهیِ روشمندانۀ عالی ابن‌سینا. او در تحریر و کتابتْ مخاطبین مختلفی را مدنظر داشته: شاگردان، حکام، مخالفان مجادل. این اوضاعِ مختلفْ ساختار و تعقید مباحث را در آثار مختلف وی معین ساخته است. نکتۀ سوم که خودِ ابن‌سینا در زندگی‌نامه‌اش ذکر کرده است آن است که وی بدین توجه داشته که متفکری اصیل است و به نبوغ خود ملتفت بوده است.

این نکته از مقالۀ متعاقب، که دیمیتری گوتاس نوشته است، نیز معلوم می‌شود. او، با نظر به هدف و ساختار کلی فلسفۀ ابن‌سینا، به مجموعه‌آثار او توجه می‌کند: تحقق‌بخشیدن به علمی واحد، منسجم و جامع که تنها ارسطو آن را مطمح نظر خود ساخته بود. جوامعِ متشتت و متعدد سینوی -شامل مهم‌ترین اثر او یعنی الشفاء- به‌قصدِ اجرای این مقصود به انجام رسید. این کار نه‌فقط به‌قصدِ جبران نواقص نظام ارسطویی، بلکه به‌منظورِ ایجاد نظام جدید خاص سینوی بود؛ احیاناً این به آن معنا بود که آرائی بدیع را وارد نظام ارسطویی کند، گاهی هم بدان معنی بود که ابن‌سینا در جهتی کاملاً جدید حرکت می‌کند. به‌موازاتِ نظام جدید سینوی، معرفت‌شناسیِ نوینی ظاهر شد که باید این نظام برمبنای آن سنجیده می‌شد. چنان‌که گوتاس توضیح داده است، ابن‌سینا رأیی دربابِ «تأیید» طرح کرد که بر تجربه تأکیدی وافر داشت. نزد ابن‌سینا، فلسفه ازحیثِ ساختار قیاسی است و لذا تماماً عقلی، مع‌الوصف بالمآل باید بر تجاربی از عالم خارج و تجاربی از درون خود ما مستقر گردد.