کتاب الله؛ اسم علم (کلمه یکم)

الله؛ اسم علم (کلمه یکم) اثری از امام موسی صدر است که در انتشارات امام موسی صدر به چاپ رسیده است.

این اثر درس‌گفتار امام صدر برای اعضای کادر جنبش أمل است. این درس‌گفتارها برای ارتقای دانش دینی اعضای جنبش أمل برگزار می‌شد. تاریخ تقریبی این جلسات سال ۱۹۷۵ میلادی است. متن کامل این تفسیر پیش از این در کتاب برای زندگی، چاپ دوم، ۱۳۹۱ به چاپ رسیده است.

 خواندن کتاب الله؛ اسم علم (کلمه یکم) را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

 علاقه‌مندان به اندیشه و آرای امام موسی صدر مخاطبان این کتاب‌اند.

 بخشی از کتاب الله؛ اسم علم (کلمه یکم)

بسمِ اللهِ الرَّحمنِ الرَّحِیمِ

قُل هُوَ اللهُ أَحَدٌ. اللهُ الصَّمَدُ. لَم یَلِد وَ لَم یُولَد. وَ لَم یَکُن لَهُ کُفُواً أَحَدٌ.

به نام خداوند بخشایندهٔ مهربان

بگو: اوست خدای یکتا،. خدایی که در حاجت به او رو کنند. نه زاده است و نه زاده شده. و نه هیچ کس همتای اوست.

این سورهٔ مبارک که اخلاص نام دارد، یکی از مهم‌ترین سوره‌های قرآن است، تا جایی که در بسیاری از روایات معادل ثلث قرآن خوانده شده است. علت این مسئله، معانی عقایدی و فرهنگی و علمی و اخلاقی‌ای است که در این سوره آمده است و آن را یکی از ارکان یا بازگوکنندهٔ بخش مهمی از ارکان اسلام قرار داده است. تفسیر خود را با جمله‌ای آغاز می‌کنیم که در هر سوره تکرار می‌شود و بسیار پراهمیت است، یعنی «بِسمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ». ملاحظه می‌کنیم که هر سوره از قرآن با این جمله آغاز می‌شود، و بنابر روایاتی از پیامبر (ص) و ائمه (ع) جزئی از هر سوره است. معنای این جمله در دو واژهٔ «بسم الله» خلاصه شده است. می‌دانیم که «بسم‌الله» جار و مجرور و ظرف است، و جار و مجرور هم متعلق می‌خواهد.

مفسران در این‌باره مفصل بحث کرده و گفته‌اند که «بسم‌الله» متعلق به «أستعین» محذوف یا «أبدأ» و امثال آن است. اما کسی که در قرآن ژرف می‌نگرد معنایی گسترده‌تر و فراگیرتر از این تفاسیر گوناگون درمی‌یابد. می‌دانیم که خداوند انسان را خلیفهٔ خود در زمین می‌داند. خلیفه کسی است که در کار و مسئولیت جانشین آدمی است و اهداف او را با اراده و اختیار محقق می‌سازد. خلیفه مختار است و مدیریت و طرح کارها را عهده‌دار می‌شود و با آن‌ها اهداف اصیل آدمی را تحقق می‌بخشد. انسان خلیفهٔ خدا در زمین است، بدین‌معنا که انسان در هدایت موجودات هستی و در قرار دادن آن‌ها در مسیر درست خلقت اختیار دارد. همچنین، قرآن می‌افزاید که آنچه آدمی در زندگی در تملک دارد، امانت خداوند در نزد اوست. ثروت یا مقام و تجربه‌ای که به دست می‌آوریم، امانت خداوند است و ما جانشین خداوند برای تصرف در این امور هستیم. خداوند به ما امر کرده است: «وَ أَنفِقُوا مِمّا جَعَلَکُم مُّستَخلَفِینَ فِیهِ.»

از این آیه و دیگر آیات پی می‌بریم که آدمی مکلَّف است در زندگی به ارادهٔ خداوند در خلقت تحقق بخشد. انسان امکانات و توانمندی‌هایی دارد که می‌تواند با آن‌ها مقاصد و خواسته‌ها و اهداف الهی را در خلقت محقق سازد. پس وقتی که آدمی در راه درست و صراط مستقیم گام برمی‌دارد، ارادهٔ خداوند را در زمین اجرا می‌کند. از همین‌رو، انسان نماینده و خلیفهٔ خداوند است، و به تَبعِ آن این کارها را با «بسم‌الله» انجام می‌دهد، چنان‌که قاضی به اسم مردم یا به اسم عدالت حکم می‌دهد. پس انسان در زندگی خود به اسم خداوند کار می‌کند؛ انگار چنین می‌گوید که خداوند فاعل اصیل امور اشیاست. در قرآن نیز آمده است: «وَ ما رَمَیتَ إذ رَمَیتَ وَ لکِنَّ اللهَ رَمی.»

انسان این مسئله را می‌داند و درمی‌یابد که از جانب خداوند مکلف است که بنا به این ارادهٔ خجستهٔ الهی عمل کند. او به اسم خداوند به کارها می‌پردازد. حدیثی از پیامبر نیز به ما می‌گوید که همهٔ کارها را با نام خداوند آغاز کنیم: «کُلُّ أمرٍ ذِی بالٍ لَم یُذکَر فِیهِ بسمِ اللهِ فَهُوَ أَبتَر.»بنابراین، ما موظف هستیم که کار و سخن و ایفای مسئولیت‌ها و واجبات خود را در زندگی با نام خداوند آغاز کنیم.

بار دیگر به این آیهٔ شریفه توجه می‌کنیم و درمی‌یابیم که در هر بُعدی از ابعاد زندگی خود، در کار و گفتار و کردار و سکوت و اقرار و انکار و در مقاومت و مبارزهٔ خود، گویی خلیفهٔ خداوند در این امور هستیم. پس به نام خدا کارهای خود را انجام می‌دهیم، خدایی که بخشاینده و مهربان است و خیرخواه انسان و همهٔ آفریدگان است. همین که گفتار و کردار و فعالیت خود را با نام خدا آغاز می‌کنیم، غرور را از ما دور می‌کند و، در نتیجه، ثابت می‌کند که کارها به حول و قوهٔ خود ما انجام نمی‌گیرد و، از سویی دیگر، به ما نیرو و رسالت و ایمان به پیروزی می‌بخشد، زیرا دست خداوند بالاتر از دست همه است. پس هرگاه به نام خداوند کار می‌کنیم، پیروز می‌شویم. افزون بر این، هرگاه کاری را به اسم خداوند آغاز می‌کنیم، متوجه درستی یا نادرستی آن کار می‌شویم؛ اگر درست بود، انجامش می‌دهیم و، در غیر این صورت، کار را رها می‌کنیم.