کتاب نای و نی

نای و نی از مجموعه در قلمرو اندیشه امام موسی صدر است که درس‌گفتارهای ایشان را درباره اسلام، انسان، لبنان، مقاومت دربر دارد.

با توجه به اینکه این سخنرانی‌ها در آخرین سال‌های حضور امام موسی صدر در لبنان ایراد شده است، به نوعی عصارهٔ اندیشه و فکر امام موسی صدر در زمینه‌های مختلف و انعکاس و خلاصهٔ معرفت وجودی امام موسی صدر است.

 درباره کتاب نای و نی

مجموعه‌ای که پیش رو دارید شامل برخی از سخنرانی‌ها و مقالات و مصاحبه‌ها و بیانیه‌هایی است که از زمانِ استقرارِ امام موسی صدر در لبنان تا نخستین سال تأسیس مجلس اعلای شیعیان ارائه یا صادر شده است. فصل اول این مجموعه به اصول عقاید، جهان‌بینی، ارزش‌ها و اخلاق و تاریخ اسلامی اختصاص یافته است. مخاطبانِ موضوعات این فصل گاهی شیعیان در مساجد، گاهی مسیحیان در کلیسا، زمانی مسلمانان و غیر ایشان در محافل علمی و دانشگاهی لبنان یا دیگر کشورهای عربی و اروپایی بوده‌اند. تنوع یا اختلاف فرهنگی مخاطبان و حتی تفاوت سنی و اقلیمی و دینی آنان هیچ‌گاه عامل گسیختگی وحدت و یکپارچگی اندیشهٔ امام موسی صدر در بیان آموزه‌های اسلام نشده است، و در کلام ایشان هیچ‌گونه تنازلی از اصول معرفتی و مبانی دین یافت نمی‌شود. به تعبیر دیگر، اسلامی که در مسجد یا محافل دینی شیعیان ارائه می‌شود با آنچه در دانشگاه‌های اروپا یا کلیساهای لبنان مطرح می‌گردد، یگانگی و مطابقت کامل دارد. اختلاف مکان‌ها و مناسبت‌ها فقط موجب بسط یا تلخیص آگاهانه و هدفمند جنبه‌ها و یا تأکید بر مفهوم یا ارزش یا دیدگاه ویژه‌ای از مکتب اسلام یا مذهب شیعه شده است. از این نظر، این مجموعه در مقایسه با آثار سایر متفکران و علمای اسلامی بی‌نظیر است. این مجموعه و سایر آثار امام صدر، که تاکنون انتشار یافته و در آیندهٔ نزدیک منتشر می‌گردد، بر روی هم، می‌تواند یک مجموعه یا فرهنگی از اسلام‌شناسی تلقی گردد.

اگر یکی از دو تفاوت اصلی مذهب شیعه با اهل سنت ولایت است، چگونه می‌توان جامعه‌ای را بر اساس ولایت امامان معصوم و آموزه‌های ایشان برپا ساخت، اداره کرد، و سامان بخشید و توسعه داد؟ به‌ویژه پس از فقدان نبی اکرم و در غیبت آخرین امام و ولی اعظم و در هنگامهٔ سختی روزگار و گرفتاری مردمان؟

بخش دوم این کتاب گزارشی است از چنین تجربه‌ای، البته نه دربارهٔ ورود اسلام به سرزمینی و تشکل امت آن برای نخستین بار، بلکه برای احیای هویت، حرکت و شخصیت شیعیان در لبنان. این بخش روش کار امام را که از صور در لبنان شروع شده و، سپس، به تمام مناطق شیعه‌نشین لبنان گسترش یافته، تشریح می‌کند. خصوصیت مهم این روش برای تغییر و تحولِ جامعهٔ شیعیان آن است که، به‌رغم تنوع فرقه‌های مذهبی در لبنان، این توسعهٔ اجتماعی-اسلامی شیعی، به‌موازات همبستگی با سایر مذاهب و همکاری با دیگر ادیان و اتحاد با همهٔ شهروندان لبنان، و نیز همدردی با همسایگان و بسیج نیروهای ملی و منطقه‌ای برای مبارزه با دشمن مشترک، اسرائیل غاصب، همراه است.

 آشنایی کامل با چگونگی ایجاد تحول اسلامی و شناخت روش امام و تجربهٔ شیعیان لبنان نیازمند مراجعه به سایر آثار منتشرشده از ایشان و اطلاع از اقدامات و مؤسسات و تشکیلات شکل‌گرفته پس از تأسیس مجلس اعلای شیعیان نیز هست. مطالب این بخش، حداقل، آنچه را در صور انجام گرفته یا از آن شروع شده، نمایان می‌سازد و برای کاوشگری که تحولات و توسعهٔ اجتماعی را بر اساس فرهنگ اسلامی جستجو می‌کند، راهکارها و شیوه‌های ارزشمندی ارائه می‌دهد.

یک اقلیت اسلامی چگونه می‌تواند با غیرمسلمانان همزیستی و روابط اجتماعی برقرار کند و با ایشان و بهره‌مندی از ظرفیت‌ها و تجربه‌هایشان به تعقیب اهداف مشترک و کسب منافع ملی بپردازد و، در عین حال، نه‌تنها اصالت خود را حفظ کند بلکه در میان آن اعتبار و حرکت و تشخص یابد. بخش دوم این مجموعه روایتگر و روشنگر روش رهبری و نحوهٔ تعامل رهبر شیعیان با سایر فرقه‌ها و رفتار ایشان به‌مثابهٔ شهروندی لبنانی است. در این پیوند، از یک‌سو روشنگری‌ها، مشارکت‌ها، ارتباطات و مجموعهٔ برنامه‌هایی را که برای رشد جامعهٔ لبنانی و انتخاب اهداف مشترک و آرمان‌های واحد صورت گرفته می‌بینیم و، از سوی دیگر، با تشکیلات و تأسیساتی که برای ارتقای همه‌جانبهٔ شیعیان و با توافق و تأیید سایر شهروندان لبنانی ایجاد شده است، آشنا می‌شویم. این قسمت نیز، مانند بخش نخست، برای نشان دادن و ترسیم کلیت نحوهٔ تعایش و تعامل شیعیان با دیگران برای دستیابی به اهداف مشترک و نیل به وحدت و یکپارچگی کافی نیست و باید با سایر آثار مشابه منتشرشده از امام صدر همراه و مطالعه گردد.

قسمت آخر (فصل سوم) این مجموعه به معرفی دشمن مشترک و تمهیدات جمعی و ملی و فراملیتی می‌پردازد که برای مبارزه با اسرائیل و حمایت از ملت مظلوم فلسطین صورت گرفته است. این اقدامات، پس از تأسیس مجلس اعلای شیعیان و آغاز حملات اسرائیل به جنوب لبنان شدت بیشتر و ماهیت جدیدی به خود گرفت و به‌سبب اعتماد قاطبهٔ ملت لبنان به امام، نقش و موقعیت خاصی برای رهبری ایشان در راه مبارزه با تجاوزگران و اشغالگران و دفاع از شیعیان جنوب لبنان، که در معرض حملات دائمی اسرائیل قرار گرفته بودند، فراهم آورد. به لطف خداوند متعال شرح این اقدامات و فعالیت‌ها نیز به‌زودی منتشر می‌گردد.

امید است که این مجموعه به شناسایی ابعاد یک نهضت و حرکت اسلامی ـ اجتماعی که امام موسی صدر از لبنان آغاز کرد و تاکنون به بسیاری از نقاط جهان اسلام کشیده شده، کمک کند.

خواندن کتاب نای و نی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

 دوست‌داران اندیشه‌های امام موسی صدر مخاطبان این کتاب‌اند.

بخشی از کتاب نای و نی

در سفر امام موسی صدر در سال ۱۹۶۷ به کشورهای آفریقایی و دیدار با مهاجران لبنانیِ ساکن آفریقا، جنگ موسوم به شش روزهٔ اعراب و اسرائیل درگرفت.

امام از سفر خود بازگشت و این بیانیه را صادر کرد.

بسم الله الرحمن الرحیم

خواهران و برادران ارجمند، ‌

پس از بازگشتم از سفری طولانی و دیدار با مهاجرانِ لبنانیِ ساکنِ آفریقا، بر خود لازم می‌دانم که سلام و درود ایشان را به شما ابلاغ کنم؛ چه برادران آفریقایی و چه برادران مهاجر لبنانیِ شما که در آن دیار به سر می‌برند. آنان و من نیز کنار ایشان در آفریقا، بحران اخیر را از آغاز تا اوج وخامت آن با دل‌هایی تپنده و نه بی‌قرار، و سینه‌هایی خاموش و نه تسلیم دنبال می‌کردیم.

تنها جسم‌های ما از میدان نبرد دور بود؛ میدان مقدسی که خاک آن با خون‌های پاک عجین شده و صخره‌هایش از نفَس‌های مجروحان گداخته شده است. جبهه‌ها و پیرامون آن را ارواح مطمئنه و خرسند فرا گرفته است؛ عرصه‌ای که از دسیسه‌ها و خیانت‌ها و جنایت‌های تاریخ خبر می‌دهد و از سطح ظلم و کشتار و نژادپرستیِ کینه‌توزانه که امروزه بشر به آن رسیده سخن می‌گوید؛ عرصه‌ای که آخرین فصل از افسانهٔ خودآزاری و شکنجهٔ یهود، برای مظلوم‌نمایی و جلب ترحمِ بیشتر در آن رقم می‌خورد. این همان میدانی است که از ماهیت حقیقی مردمی پرده برمی‌دارد که خود را امت برگزیدهٔ خداوند می‌خوانند. این میدان بیانگر همان علتی است که در تاریخ، بشریت را واداشته تا از تشکیل دولت و کیان یهود، قومی که بر آنان مُهر ذلت و خواری زده شد، جلوگیری کنند.

آری، ما لبنانی‌ها و آفریقایی‌ها در اوضاع سختی به سر می‌بردیم، آن‌چنان‌که گویی در میدان جهاد و مبارزه هستیم و زخم‌های آن را چنان‌که گویی در بدن‌های خودمان است، لمس می‌کردیم.

طبیعی است، انسان آفریقایی، که خود نسل‌هاست تلخی استعمار را چشیده و در زیر سلطهٔ فاجعه‌آمیزِ پدیدهٔ نژادپرستیِ دست‌سازِ تمدن مادیِ غرب زیسته و دروغ‌های آن را لمس کرده و تجاوز آن را به حقوق بشر دیده است، با ما همدردی کند. این انسان، برادران لبنانی را دوستان هم‌رزم و برادران یک‌دل و آزادی‌خواهی یافت و، درنتیجه، قلب او با قلب ما تپیده است و دست خود را در دست ما گذاشته است و با ما به‌گونه‌ای در این نبرد، از طریق روزنامه‌ها و محافل و اجتماعات و مساجد و دعا در معابد همراهی کرد که گویی یکی از اعضای پیکرهٔ میهن ماست.

مهاجر لبنانی در نظر آنان، به‌حقیقت، پیام‌آور عمران و آبادی و تعاون بشری و پایه‌گذار عظمت و مجد جامعه در چهارگوشهٔ جهان است. او در پیکار طولانی و پرماجرا و سخت خود، سربلندی لبنان را محقق ساخته و احترام بسیاری برای اعراب کسب کرده است. چراکه لبنانی آبادکننده است نه استعمارگر و خود را هم‌وطن آفریقایی می‌داند، نه اینکه آنان را کوچک شمارد. هر لبنانی، برای خدمت به انسان، مخلصانه می‌کوشد و کبر و غرور پیشه نمی‌کند. اینان قهرمانان بزرگی هستند و بدون دیدن مستقیم تلاش‌ها و فداکاری‌های آنان در میدان‌های کار و سازندگی، شناخت ابعاد گستردهٔ شخصیت لبنانیان میسر نمی‌شود. هم اینان‌اند که در غربت و تنهایی با تلخیِ درد و شیرینیِ آرزو دست و پنجه نرم می‌کنند.

آنان لحظات دشوار را همراه شما سپری می‌کردند و برای بذلِ توش و توان و حتی خون و جان خود، در راه مبارزه تلاش می‌کردند. آنان و نیز ما، همگی به‌نیکی دریافته بودیم که شرافت انسانی در کشور ما آماج خطر قرار گرفته و زندگی ما و فرزندانمان در گرو نتایج این مبارزه است. بلکه همهٔ ما در شرق عربی، اعم از مسلمان و مسیحی، قربانی توطئهٔ کینه‌توزانهٔ نژادپرستیِ صهیونیستی شده‌ایم که تمدن مادی غرب نیز او را در این راه یاری می‌دهد؛ تمدنی که دستاوردها و نتایجش برای خود آنان است و بدبختی‌های بزرگش برای دیگران.