کتاب مردم شناسی ارتباطی اسطوره در سینمای ایران

مردم شناسی ارتباطی اسطوره در سینمای ایران؛تحلیل دوره‌های انقلاب، جنگ و بازسازی اثری از علی اسکندری درباره ارتباط اسطوره و سینما و بازتاب‌هایش در سینمای ایران در سال‌های اخیر است.

درباره کتاب مردم شناسی ارتباطی اسطوره در سینمای ایران

انسان‌های اولیه با کمک اسطوره‌ها می‌کوشیدند به پرسش‌های خود درباره هستی، طبیعت و هویت خودشان پاسخ دهند. پرسش‌هایی بنیادین که امروز هنوز هم با ما هستند. این که از کجا و برای چه به این دنیا آمده‌ایم، بعد از مرگ به کجا می‌رویم و چگونه باید در این دنیا زندگی کنیم. انسان‌ها در جای‌جای این کره خاکی این زنجیره تفکر را گسترش دادند تا هر سرزمین اسطوره خود را بر اساس جغرافیا و ویژگی‌های خاص محل زندگی‌اش بهبود بخشید و یگانه کرد. 

این اسطوره‌ها و قصه‌ها محل حضور قهرمانان و نبردها و دریافت‌ها و درک‌های آنها از زندگی شد؛ اما در دوره مدرن و به ویژه از قرن بیستم ابزاری تازه برای قصه‌گویی در اختیار انسان قرار گرفت. یک راوی جدید به اسم سینما که انسان را سوار بر اسب خیال با خود به سرزمین قهرمانان و ضد قهرمانان می‌برد. سینما برای خلق خطوط داستانی‌اش و اثرگذاری عمیق‌تر بر مخاطب اساطیر را در خود پذیرفت و فیلم‌ها آگاهانه یا ناآگاهانه نمایانگر شکلی از جهان‌بینی شدند. آنها اسطوره‌ها در لابه‌لای زندگی روزمره مردم جای دادند و مخاطب را با جهان اسطوره پیوند دادند. 

 امروزه فیلم‌های سینمایی همان نقشی را در سنت اسطوره‌پردازی دارند که اسطوره‌ها خود در گذشته ایفاگر آن بودند. آنها به میان توده مردم راه پیدا کرده‌اند و ساختارهای روایتی سینما توانسته‌اند به محتوای آنها قالبی نو ببخشند و تاثیر آن را چند برابر کنند. 

بنابراین استفاده از ساختار روایتی جذاب در کنار محتوای مناسب، درصورت تناسب با ویژگی‌‏های سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی هر دوره، به ‏شکل کاملی تأثیرگذار است. کتاب مردم‌‏شناسی ارتباطی اسطوره در سینمای ایران؛ تحلیل دوره‌‏های انقلاب، جنگ و بازسازی در راستای همین رویکرد و با استفاده از روش مردم‌‏شناسی ارتباطی به تحلیل تاریخی و جامعه‏‌شناسی سینمای سه دورۀ مذکور پرداخته و درنهایت، اسطورۀ قهرمان را در آثار این دوران از لحاظ ویژگی‏‌های شخصیتی بررسی و مراحل سیر قهرمان را با استفاده از روش تحلیل روایت، تحلیل کرده است.

این کتاب به ‏لحاظ نظری سعی دارد به غنای ادبیات اسطوره‏ای، به‏‌خصوص در حوزۀ مردم‏‌شناسی ارتباطی در مطالعات رسانه‌‏ها، کمک کرده و جای خالی تحلیل متون رسانه‌‏ای را بر اساس نظریات این حوزه جبران کند. در این پژوهش، از مفاهیم نظری یا اصولی استفاده می‌‏شود که پژوهشگران پیشین تا حدودی از آن سود جسته‌‏اند؛ ولی از حوزۀ مردم‏‌شناسی ارتباطی و تحلیل سه دوره، در کنار تحلیل شخصیت قهرمان (گونه، کارکرد، جنسیت، سن و مراحل فرازوفرود قهرمان در سه دورۀ نام‌‏برده) تاکنون بهره‌‏گیری نشده است. همچنین جامعۀ آماری و داده‌‏ها و شیوه‏‌های تحلیل متفاوت، این اثر را از آثار مشابه متمایز می‏‌سازد. از این‏‌رو، نتایج حاصل از این تحقیق ممکن است موجب آشنایی پژوهشگران با حوزۀ سینما و اسطوره و همچنین آشنایی فیلم‌‏سازان با اشکال قهرمانان تولیدشده در عرصۀ سینمای بعد از انقلاب شود. طبیعتاً شناخت وضع سیاسی ‏اجتماعی هر دوره و سپس تولید اسطوره‌‏های قهرمان متناسب با آن وضع و درنهایت شناخت دلایل اقبال مخاطبان به برخی فیلم‏‌ها، از نتایج دست‏‌یافتنی پژوهش این کتاب است.

کتاب مردم‌شناسی ارتباطی اسطوره در سینمای ایران را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

علاقه‌مندان به تاریخ هنر به ویژه سینما، جامعه‌شناسی و اسطوره‌شناسی مخاطبان این کتاب‌اند.

 بخشی از کتاب مردم‌شناسی ارتباطی اسطوره در سینمای ایران

کهن‏‌الگوی قهرمان درواقع، همان بخش «خودآگاه» روان است؛ قهرمانی که درون یکایک انسان‏‌ها حضور دارد و در اشکال مختلف هنری، همچون داستان و موسیقی و نقاشی متجلی می‌‏شود. درحقیقت، هنرمند به تصویر ذهنی قهرمان حاضر در روان خود جان می‌‏بخشد و او را در معرض دید عموم قرار می‏دهد و غالبا خود نیز به این مسئله واقف نیست که شخصیت قهرمانش را چگونه خلق کرده است. به‏ بیانی دیگر، کار اصلی کهن‏‌الگوی قهرمان کشف خودآگاه خویشتن فرد است؛ یعنی آگاهی به ضعف‏‌ها و توانایی‏‌های خودش، به‏ گونه‏‌ای که بتواند با مشکلات زندگی روبه‏‌رو شود. به ‏محض اینکه فرد آزمایش اولیه را پشت سر بگذارد و وارد مرحلۀ پختگی شود، اسطورۀ قهرمان مناسبت خود را از دست می‌‏دهد؛ گویی مرگِ نمادینِ قهرمان سرآغاز دوران پختگی اوست (یونگ، ۱۳۸۶: ۱۶۲ تا ۱۶۴).

کریستوفر ووگلر با مرتبط ‏ساختن مفهوم قهرمان با نظریات فروید و یونگ راجع به ضمیر ناخودآگاه، از کهن‌‏الگوی قهرمان تعریفی ارائه داده است: قهرمان واژه‏ای یونانی از ریشۀ خدمت‏ کردن و محافظت‏ کردن است. قهرمان یعنی کسی که آماده است تا نیازهای خود را فدای دیگران کند. به ‏زبان روان‏‌شناسی، کهن‏‌الگوی قهرمان معرف چیزی است که فروید آن را «خود» می‌‏نامد... بخشی که خود را جدا از‌ بقیۀ بشریت می‏‌انگارد... درنهایت، قهرمان کسی است که می‏‌تواند از محدودۀ «فراخود» فراتر رود... آن هویت فردی که خود را جدا از بقیۀ گروه می‌‏پندارد... مفهوم قهرمان از اساس در ارتباط با مفهوم ایثار است (ووگلر، ۱۳۸۷: ۵۹).

درحقیقت، قهرمانان الگوهایی برای زندگی انسان‌‏ها در دوره‌‏های مختلف‏‌اند و ارزش‏‌های اخلاقی در هر دوره‌‏ای توسط آن‏ها به مردم شنوندۀ آن دوره منتقل می‏‌شده است؛ اما به ‏مرور تحولاتی در نگاه به قهرمانان در ادبیات یونان به وجود آمد: قهرمانان ‏که تا پیش از این خدایان و نیمه‏‌خدایان بودند، جایشان را به اشراف‌‏زادگان می‏‌دهند؛ قهرمانانی همچون پادشاهان و شوالیه‌‏ها که خود دست به عمل می‏‌زدند. اما این تعریف نیز دچار تغییر می‏‌شود و قهرمانان جایشان را به شخصیت‏‌های عام‌‏تری می‏‌دهند و صحنۀ مبارزۀ آن‏ها دیگر میدان جنگ نیست...