کتاب زهد و آزاداندیشی

زهد و آزاداندیشی مجموعه مباحث شهید دکتر عبدالحمید دیالمه درباره ضابطه حرکت بر صراط مستقیم است که در دفتر نشر معارف به چاپ رسیده است.

درباره کتاب زهد و آزاداندیشی

سال های ۱۳۵۶ تا ۱۳۵۷ نقطه عطف انقلاب اسلامی است. چرا که در آن سال ها اسلامیت نهضت در حال هویت یابی و انقلابیون مسلمان در حال نیرومند شدن بودند. شعارهای اسلامی و خط مشی های رهبر کبیر انقلاب حضرت امام خمینی (ره) برای توده های مردم بیش از پیش اهمیت یافت و گرایش ها به سمت و سوی باز فهمی ارزش های اسلامی بود.

چنین گرایش و اقبال عمومی در فضای اجتماع، به ویژه در میان قشر دانشجو و فرهیخته، بستری مهیا کرد که افراد وگروههایی نیز دینی آمیخته با خواسته های حزبی و فردی و گروهی خود را به جامعه عرضه کنند.

نامتوازن بودن رشد سیاسی جوانان با رشد دینی، درست اندیشیدن را در معرض تهدید سیاست زدگی قرار داده بود؛ در نتیجه هر جریانی عده ای را به راهی فرا می خواند.

در این میان گروهک های انحرافی با جدیت، در تصرف قدرت و تسلط بر جایگاههای فرهنگی و انقلابی می کوشیدند و این همان چیزی بود که شهیددیالمه را درباره آینده اسلام و انقلاب اسلامی به شدت نگران می کرد. افتادن انقلاب به دست نا اهلان!

دیالمه با نگاه جامعش به ضعف ها ی فکری و انحرافات موجود در جامعه آن روز چاره را در دو حرکت همسو دید

۱- تدوین مفاهیم صحیح دینی و تبیین آن برای نسل جوان.

۲- به نقد کشیدن افکار واندیشه های انحرافی و التقاطی

او سنگرسازی برای حفط و اعتلای اندیشه دینی را از آشفته ترین بازار آن روز که دانشگاه نام داشت آغاز کرد و «معیار دهی» ویژگی مهم کلاس های درس شهید دیالمه بود تا مخاطبانش را با شاخص ها و موازین دینی آشنا کند؛ با این هدف که در دام گروه ها و جریان های ضد اسلامی مطرح آن روز جامعه گرفتار نشوند.

باید توجه کرد که مخاطبان شهید دیالمه نسل جوان دانشگاهی بودند که اطلاعات دینیِ اندکی داشته و معیاری برای شناخت حق از باطل نداشتند. از همین رو نگاه شهید دیالمه موضوع محور نیست تا هر بحثی که خود برآن تسلط دارد بیان کند، بلکه مسئله محور است بنابراین بیش از آنکه بیندیشد چه بگوید؟! در پی این است که چرا بگوید؟؟ و محتوایی که در کلاس درسش مطرح می شود پاسخگوی کدام نیاز مخاطب است؟

مروری بر عناوین سخنرانی های شهید از این زاویه؛ اثبات کننده این حقیقت است.

شهید دیالمه با طرح مباحثی چون: انسان خلوت وخلوت انسان، طراح هدایتی، مذهب در بوته تاریخ، انسان درقالب زمان، الیناسیون (از خود بیگانگی جامعه) و.... در پی ترسیم انسان شناسی اسلامی و نقش مذهب در زندگی آدمی بود ودر این راستا نظریات و دیدگاههایی که نیاز به مذهب را در نظریاتی چون نظریه ترس؛ طبقه حاکم؛ طبقه محکوم؛ نظریه فروید و ...مطرح می کردند؛ به چالش کشید.

او برای اولین بار در سطح دانشگاه به جای مباحثی همچون: جامعهٔ بی طبقه توحیدی، خود سازی انقلابی و ......که عناوین رایج در آن روز بود از " صیرورت انسان بر صراط مستقیم " سخن گفت و با طرح ضوابط حرکت بر این راه ازجمله زهد و آزاد اندیشی، صبر، توکل، شفاعت، فقر، قضا و قدر، امام و انتظار، مفاهیم اصیل و دقیق شیعی و تفاوت آن با مفاهیم دیگر را بازخوانی کند ۱، تا هم نقشهٔ راهی که قران کریم برای سعادت انسان بیان داشته ترسیم شود وهم نشان دهد که دغدغه ها و دل مشغولی های او از سنخ دیگری است.

این مباحث که از قبل انقلاب در سالهای ۵۲-۵۶ در جمع های کوچک دانشجویی آغاز شده بود، پس از پیروزی انقلاب اسلامی با مساعد شدن فضای دانشگاه، در جلسات گسترده تر مطرح شد و جنبه عمومی و رسمی یافت. در تنهایی ثقلین، رساله حقوقیه امام سجاد (ع)، اگر فاطمه (ع) نبود، جایگاه و موقعیت زن در جامعه اسلامی و دهها عنوان دیگر.. که امروز به سهولت بر زبان می آید، در میان جوانان هم عصر او مطرح نبوده و درنسل دانشگاهی غریب می نمود.

آنچه ضرورت تأمل در حیات شهید دیالمه را بیشتر می کند آن است که مطالعات دینی؛ تخصص دانشگاهیِ او نبود ۲، در واقع او دانشجوی رشته الهیات و گرایش های مرتبط یا طلبه حوزه علمیه نیست تا تلاشهای او حرکتی در راستای فعالیتهای علمی -تخصصی او به شمار آید؛ بلکه آنچه دیالمه را واداشت تا اینچنین به مباحث دینی ورود پیدا کند؛ احساس تکلیف دینی به عنوان یک مسلمانِ پیرو مکتب اهل بیت ع است. او براین باور بود که که فهم دقیق دین ومسوولیت ترویج آن به قدر توان؛ تکلیف همه مسلمانان است ونه فقط قشر و گروهی خاص؛ لذا با سبک زندگی خود افقی را فراروی نسل جوان ترسیم کرد که در آن مسوولیت دینی فراتر از هر تخصص و رشته علمی، محور همه تلاشها ومعنای زندگی است.

در این میان آیندهٔ اسلام و انقلاب اسلامی به رهبری اندیشه های شیعی از نگاه تیزبین شهید دیالمه مستور نماند زیرا دستهایی که نابودی این حرکت را هدف گیری کرده بود، به خوبی شناخته بود.

مباحثِ اسلام قدرت بزرگ فردا، آمریکا طراح استراتژی سقوط، اسلام و مبارزات ضد امپریالیستی، آزادی چیست؟، مرجعیت و روحانیت، ولایت فقیه و .... ناظر به همین حساسیت و آینده نگری شهید بود. خطری که او از ناحیه خطوط التقاطی حس کرد؛ سبب شد که برخی گروهها و جریانات انحرافی، به دلیل داشتن مواضع رسمی مکتوب و منتشر شده بطور مستقیم در معرض طرح و نقد شهید قرار گیرند.

«مرامنامه های کمونیستی»، «تبیین جهان»، و «تعمیم امامت و بعثت دائمی »،" قیام موسی، طلوع زن مسلمان " و.... از جمله اندیشه‌های مکتوبی بودند که شهید دیالمه در آنها امتزاج و التقاط حق و باطل را به خوبی دید وبا برگزاری جلسات مشروحِ نقد، فاصله آن ها با حقیقت اسلام را به خوبی تبیین کرد؛ حرکتی که به مفهوم واقعی برگزاری کرسی های آزاد اندیشی در دانشگاه و در متن جامعه بود.

اکنون با گذر بیش از سه دهه از زمان طرح این مباحث، همچنان جامعه اسلامی تشنه کلام زلال شهید در ترسیم خط اصیل اسلامی شیعی و مبانی انقلاب اسلامی است، امری که ضرورت چاپ ونشر آن اندیشه ها را بیش از گذشته آشکار کرده است.

بر این اساس در دورهٔ دوم انتشار سلسله سخنرانیهای شهید عناوین: طراح هدایتی، انسان در قالب زمان، از خود بیگانگی جامعه، مذهب در بوته تاریخ، ربوبیت معرکه اصلی انبیاء، مرجعیت و روحانیت، ولایت فقیه،، اسلام و مبارزات ضد امپریالیستی، اسلام قدرت بزرگ فردا تقدیم نسل جوان گردید ه است.

گرچه مطالعه این مجموعه لذت شنیدن و جرعه جرعه نوشیدن تمامیِ لحظاتِ حضور در درس شهید را ندارد؛ اما تردید نداریم که حتی گزیده ای مکتوب از آن فریادهای خالصانه، همچنان روشنگرِ راه جویندگانِ حقیقت خواهد بود.

خواندن کتاب زهد و آزاداندیشی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

علاقه‌مندان به مباحث عقیدتی مخاطبان این کتاب‌اند.