کتاب بازگشت به حیفا

کتاب بازگشت به حیفا با عنوان اصلی عائد إلى حيفا و عنوان انگلیسی Returning to Haifa نوشتهٔ «غسان کنفانی» و ترجمهٔ «انسیه سادات هاشمی»، داستانی بلند است که نشر کتابستان معرفت آن را در سال ۱۴۰۲ منتشر کرده است. این کتاب به روایت سرگذشت خانواده‌ای فلسطینی در بستر وقایع تاریخی سال‌های ۱۹۴۷ و ۱۹۴۸ میلادی می‌پردازد و با نگاهی انسانی و عمیق، پیامدهای اشغال فلسطین و آوارگی را از منظر فردی و خانوادگی به تصویر می‌کشد. نسخهٔ الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب بازگشت به حیفا اثر غسان کنفانی

کتاب «بازگشت به حیفا» به قلم «غسان کنفانی»، داستانی بلند از ادبیات معاصر عربی و فلسطینی است که به یکی از تلخ‌ترین برهه‌های تاریخ فلسطین پرداخته است. این داستانی بلند در بستر وقایع پس از جنگ جهانی اول و به‌ویژه سال‌های منتهی به تشکیل اسرائیل و رخداد «النکبة» شکل گرفته است؛ زمانی که هزاران خانوادهٔ فلسطینی آواره شدند و زندگیشان دستخوش تغییرات بنیادین شد. غسان کنفانی با بهره‌گیری از روایت داستانی، سرگذشت خانواده‌ای را دنبال می‌کند که پس از ۲۰ سال به خانهٔ خود در حیفا بازمی‌گردند و با واقعیت‌های تلخ گذشته و حال روبه‌رو می‌شوند. ساختار این کتاب مبتنی بر روایت خطی و گفت‌وگوهای عمیق میان شخصیت‌ها است و با تمرکز بر تجربهٔ زیستهٔ شخصیت‌ها، به بررسی هویت، وطن، تعلق و معنای خانواده می‌پردازد. این اثر نه‌تنها بازتابی از تاریخ معاصر فلسطین است، بلکه به‌نوعی بازخوانی مفاهیم انسانی در بستر بحران و مهاجرت نیز به شمار می‌آید.

«سعید س.» نام شخصیت اصلی داستان بلند «بازگشت به حیفا» است. او یک فلسطینی است که با همسر و فرزندش در حیفا زندگی می‌کرد؛ تا اینکه در سال ۱۹۴۸ میلادی، این شهر به منطقهٔ درگیری بین فلسطینی‌ها و اسرائیلی‌ها تبدیل می‌شود؛ پس او و همسرش مجبور به فرار به رام‌الله شدند. «صفیه» نام همسر «سعید س.» است. «میریام» زنی یهودی است که «خلدون» (داو)، فرزند زوج یادشده را به فرزندخواندگی پذیرفته است. «افرات کوشن» نام شخصیت دیگری در این داستان و همسر میریام است.

«بازگشت به حیفا» در قالب چندین فیلم و نمایش بازآفرینی شده است؛ فیلم لبنانی «بازگشت به حیفا» (۱۹۸۲) به‌کارگردانی «قاسم حوّل» و فیلم ایرانی «بازمانده» (۱۹۹۵) به‌کارگردانی «سیف‌الله داد». سریال تلویزیونی و سوری «بازگشت به حیفا» (۲۰۰۴) به‌تهیه‌کنندگی «باسل الخطیب» اثر دیگری است که با اقتباس از رمان حاضر تولید شده است. این مجموعه به موضوع فلسطین از زاویه‌ای انسانی می‌پردازد و داستان فلسطینی‌ها را در جریان جنگ ۱۹۴۸ میلادی در حیفا روایت می‌کند. نمایش «بازگشت به حیفا» در دانمارک، لبنان و اسرائیل روی صحنه رفت. در اسرائیل، نسخه‌ای عربی - عبری از آن توسط تئاتر کامریِ تل‌آویو تولید شد. در سال ۲۰۱۰ نسخه‌ای انگلیسی توسط Next Theatre در اِوانستون اجرا شد که بحث اخلاقی دربارهٔ ترجمه و بازنمایی مسائل فلسطین را عمیق‌تر کرد. اقتباس انگلیسی نمایش «بازگشت به حیفا» به قلم «نائومی والاس» و «اسماعیل خالدی» در سال ۲۰۱۸ در Finborough Theatre در لندن برای نخستین‌بار اجرا شد. این نمایش به‌سفارش Public Theater نیویورک نوشته شده بود، اما به‌دلیل فشار هیئت‌مدیره هیچ‌گاه آنجا به روی صحنه نرفت.

خلاصه داستان بازگشت به حیفا

هشدار: این پاراگراف بخش‌هایی از داستان را فاش می‌کند!

داستان با سفر «سعید» و همسرش (صفیه) از رام‌الله به حیفا آغاز می‌شود؛ شهری که ۲۰ سال پیش در جریان حملات و اشغال فلسطین، ناچار به ترک آن شدند و فرزند خردسالشان، «خلدون» را در خانه جا گذاشتند. حالا پس از بازشدن مرزها، این زوج تصمیم می‌گیرند به خانهٔ قدیم خود بازگردند و با گذشتهٔ تلخشان روبه‌رو شوند. ورود آن‌ها به خانه، مواجهه با ساکنان جدید و جست‌وجوی نشانه‌های گذشته، زمینه‌ساز گفت‌وگوهایی عمیق دربارهٔ هویت، وطن و معنای خانواده می‌شود. در این میان، آن‌ها درمی‌یابند که خلدون توسط خانواده‌ای یهودی بزرگ شده و اکنون جوانی است که هویت و تعلقش را در جایی دیگر یافته است. تقابل میان والدین واقعی و والدین جدید و پرسش‌های بنیادین دربارهٔ ریشه، سرنوشت و انتخاب، محور اصلی این داستان را شکل داده است. داستان با بازگشت به خاطرات تلخ اشغال، آوارگی و جدایی و همچنین مواجههٔ شخصیت‌ها با واقعیت‌های جدید، به بررسی معنای وطن و هویت فردی و جمعی می‌پردازد.

چرا باید کتاب بازگشت به حیفا را بخوانیم؟

این کتاب تجربهٔ آوارگی، جدایی و جست‌وجوی هویت را در بستر یکی از مهم‌ترین وقایع تاریخی قرن بیستم میلادی به تصویر می‌کشد. «بازگشت به حیفا» داستانی دربارهٔ فلسطین و خانواده‌ای خاص است و پرسش‌هایی جهان‌شمول دربارهٔ وطن، تعلق، پدر و مادری و معنای واقعی خانه را پیش می‌کشد. خواندن این اثر فرصتی است برای درک عمیق‌تر از تأثیرات جنگ و مهاجرت بر زندگی انسان‌ها و مواجهه با انتخاب‌های دشوار در شرایط بحرانی.

خواندن این کتاب را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

این کتاب برای علاقه‌مندان به ادبیات داستانی اجتماعی، تاریخ معاصر خاورمیانه و کسانی که دغدغهٔ مهاجرت، هویت و مفهوم وطن را دارند، مناسب است؛ همچنین مطالعهٔ آن به پژوهشگران حوزهٔ مطالعات فلسطین و علاقه‌مندان به روایت‌های انسانی از بحران‌های تاریخی پیشنهاد می‌شود.

درباره غسان کنفانی

«غسان فائز کنفانی» (Ghassan Kanafani) نویسنده، روزنامه‌نگار و از رهبران برجستهٔ جبههٔ مردمی برای آزادی فلسطین، در ۹ آوریل ۱۹۳۶ در شهر عکّا زاده شد. او از چهره‌های تأثیرگذار ادبیات داستانی عربی و از نویسندگان توانای فلسطین بود که در آثارش، بی‌آن‌که به شعارزدگی بیفتد، مفاهیم عمیق زندگی و مقاومت را روایت می‌کرد. غسان کنفانی سومین فرزند «فائز عبدالرزاق» بود که در جنبش ملی علیه اشغال بریتانیا فعالیت داشت. دوران ابتدایی تحصیل خود را در مدرسهٔ فرانسوی‌زبان میسیونرهای کاتولیک یافا گذراند، اما جنگ ۱۹۴۸ موجب شد همراه با خانواده به لبنان و سپس سوریه مهاجرت کند و در دمشق به‌عنوان پناهنده سکونت یابد. او تحصیلات متوسطه را همان‌جا ادامه داد و در سال ۱۹۵۲ وارد دانشگاه دمشق شد تا در رشتهٔ ادبیات عرب تحصیل کند. غسان کنفانی سرانجام در ۸ ژوئیهٔ ۱۹۷۲ در بیروت، به‌دست موساد و در انفجار بمبی کارگذاشته‌شده در خودروی خودش همراه با خواهرزاده‌اش به شهادت رسید. از میان آثار این نویسنده می‌توان به «بازگشت به حیفا»، «سرزمین پرتقال‌های غمگین»، «قندیل کوچک»، «آنچه برایتان مانده است» و نیز رمان «مردانی در آفتاب» اشاره کرد که همچنان جایگاهی ویژه در ادبیات فلسطین دارد.

این کتاب یا نویسنده چه جوایز و افتخاراتی کسب کرده است؟

داستان بلند «بازگشت به حیفا» در سال ۱۹۷۵ میلادی، پس از درگذشت نویسنده، جایزهٔ ادبیِ لیلی پرایز (Lotus Prize for Literature) را از اتحادیهٔ نویسندگان آفرو - آسیایی دریافت کرد؛ همچنین در سال ۱۹۷۴ جایزهٔ اتحادیهٔ جهانی روزنامه‌نگاران دموکراتیک به نویسندهٔ این داستان اعطا شد. «غسان کنفانی» از سوی سازمان آزادی‌بخش فلسطین، نشان اورشلیم در فرهنگ، هنر و ادبیات را پس از درگذشتش خود دریافت کرد؛ علاوه‌بر این، کتاب حاضر به‌طور گسترده به زبان‌های متعدد ترجمه شده و در قالب فیلم، سریال و نمایش‌های صحنه‌ای در کشورهای مختلف به اجرا درآمده است.

نظر افراد یا مجله‌های مشهور درباره این کتاب چیست؟

به‌گفتهٔ «یهودا شنهاو - شهرابانی» (جامعه‌شناس اسرائیلی)، بازتاب گستردهٔ داستان «بازگشت به حیفا» در رسانه‌ها، جایگاه غسان کنفانی را در اوج فرهنگ فلسطینی و عرب تثبیت کرده است. این جامعه‌شناس گفته با وجود موضع انتقادی داستان نسبت به یهودیان، نویسندهْ آن‌ها را در داستان می‌بیند، با یهودیان صحبت می‌کند و به آن‌ها قدرت عمل می‌دهد. این نوآوری کتاب بوده که بعدها بر آثار دیگران نیز تأثیر گذاشته است.

چه نسخه‌های دیگری از این کتاب در ایران منتشر شده است؟

«بازگشت به حیفا» با ‏‫ترجمهٔ «مرضیه خسروی» توسط نشر روزگار و در سال ‏‫۱۳۹۱ منتشر شده؛ همچنین کتاب «ب‍ازگ‍ش‍ت‌ ب‍ه‌ ح‍ی‍ف‍ا و پ‍ن‍ج‌ داس‍ت‍ان‌ ک‍وت‍اه‌» با ت‍رج‍م‍ه‌ٔ «ی‍وس‍ف‌ ع‍زی‍زی‌ ب‍ن‍ی‌طرف‌» توسط ن‍ش‍ر چ‍ک‍ام‍ه‌ و در سال ۱۳۷۰ چاپ شده است.

بخشی از کتاب بازگشت به حیفا

«سعید س. سنگین برخاست. حالا فقط احساس می‌کرد خسته است و عمرش را بیهوده هدر داده. چنان دلش گرفته بود که احساس می‌کرد هر لحظه ممکن است بزند زیر گریه. می‌دانست دروغ گفته و خالد به چریک‌ها نپیوسته. خودش جلویش را گرفته بود. حتی یک روز تهدیدش کرده بود که اگر جلوی او بایستد و به مقاومت بپیوندد، دیگر پدرش نیست. این چند روزِ گذشته برایش فقط یک کابوس بود که به بدترین شکل ممکن تمام شد. یعنی خود او بود که همین چند روز پیش پسرش خالد را تهدید می‌کرد که دیگر پدرش نیست؟ چه دنیای عجیب‌وغریبی. حالا در برابر این جوان بلندقامت که می‌گوید پسرش نیست، هیچ چیز برای دفاع از خودش ندارد جز اینکه به پدری‌اش برای خالد افتخار کند. همان خالدی که با این تازیانهٔ بی‌ارزش که نامش را پدری گذاشته بود، جلوی پیوستنش به چریک‌ها را گرفته بود. چه کسی می‌داند؟ شاید خالد سفر پدرش به حیفا را غنیمت بشمارد و فرار کند [و به گروه‌های مقاومت بپیوندد]. آه ای کاش این کار را بکند! چقدر تمام ارزش‌های این هستی ناامیدکننده خواهد بود اگر برگردد و ببیند خالد در خانه منتظرش است!»