کتاب مفهوم‌ها و ابزارهای تفکر نقادانه

کتاب مفهوم ها و ابزارهای تفکر نقادانه به‌قلم ریچارد پل و لیندا الدر با ترجمهٔ مهدی خسروانی در نشر نی چاپ شده است. این اثر بر مفهوم‌ها و ابزارهای اصلیِ سنجش‌گرانه‌اندیشی (تفکر نقادانه) تمرکز می‌کند. نسخه الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب مفهوم ها و ابزارهای تفکر نقادانه

کتاب مفهوم‌ها و ابزارهای تفکر نقادانه حاوی برداشتی از سنجش‌گرانه‌اندیشی است که نوعی توافق عمومی بر سر آن وجود دارد؛ از این جهت، به کار استادان می‌آید. برای دانشجویان نیز، یک کتاب تکمیلی در کنار همۀ کتاب‌های درسی دیگر و برای همۀ درس‌ها است. استادان می‌توانند از آن در طراحی برنامۀ آموزشی، تکلیف‌های درسی و آزمون‌ها برای هر موضوعی استفاده کنند. دانشجویان می‌توانند از آن برای ارتقای یادگیری خود در هر زمینه‌ای استفاده کنند.

مهارت‌هایی که در این کتاب مطرح شده‌اند در مورد هر موضوعی به‌کار می‌آیند. برای مثال، کسانی که در سنجش‌گرانه‌اندیشی مهارت پیدا می‌کنند غایت و هدفشان و پرسشی که می‌خواهند بدان بپردازند، را به‌طور واضح مشخص می‌کنند. آن‌ها دربارۀ اطلاعات، نتیجه‌گیری‌ها، و نظرگاه‌ها سؤال می‌کنند و در‌صورت لزوم، در آن‌ها تردیدافکنی می‌کنند. همچنین سعی می‌کنند واضح، درست و دقیق، بیندیشند و از توجه به مطالبی که مناسبت ندارند بپرهیزند. آن‌ها می‌کوشند تا به عمق موضوع‌ها و مسئله‌ها راه پیدا کنند و در اندیشیدنشان منطق و انصاف را رعایت کنند.

کتاب مفهوم‌ها و ابزارهای تفکر نقادانه را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این اثر به علاقه‌مندان به مباحث مربوط به نقد و پرورش ذهن منتقد پیشنهاد می‌شود.

چرا باید این کتاب را بخوانیم؟

کتاب مفهوم‌ها و ابزارهای تفکر نقادانه ازجمله کتاب‌های مجموعه راهنمای اندیشه‌ورزانِ نشر نو است. این مجموعه شامل کتاب‌هایی است که برای همه اندیشه‌ورزان تهیه شده‌اند؛ هم برای کسانی که به کارهای فکری حرفه‌ای (مثل پژوهش و تحصیل و تدریس) مشغول‌اند، هم برای کسانی که می‌خواهند بهتر بیندیشند تا در زندگی روزمره‌شان بهتر تصمیم بگیرند و کمتر خطا کنند.

کتابِ اول، کتاب «مفهوم‌ها و ابزارهای تفکر نقادانه» است که به‌نوعی مهم‌ترین کتابِ این مجموعه و پایه و اساسِ باقی کتاب‌ها به شمار می‌آید. در ابتدای این کتاب آمده است: «همه ما می‌اندیشیم. اندیشیدن طبیعت ماست. اما بسیاری از «اندیشیدن»های ما، اگر آن‌ها را به حال خود رها کنیم و بر آن‌ها نظارت نکنیم، متعصبانه، تحریف‌شده، بخشی‌نگرانه، ناآگاهانه یا آلوده به پیش‌داوری می‌شوند؛ ولی نکته اینجاست که اندیشیدن ما بر کیفیت زندگی و نتیجه کارهایمان مستقیماً تأثیر می‌گذارد. بی‌کیفیتی اندیشیدن، زیان‌های فراوانی به ما می‌رساند و بر کل زندگیمان تأثیر منفی می‌گذارد. بنابراین، ضرورت دارد که برای ارتقای کیفیت اندیشیدنمان و رسیدن به تعالی فکری کاری بکنیم.»

اگر فکر کنیم که توانایی نگاهِ نقادانه، از توانایی‌هایی است که هر فردی با هر رشته و تخصصی باید آن را داشته باشد، درواقع آنطور که کتاب تعریف می‌کند، اگر این موضوع را برای همه لازم بدانیم که نگاهی بدون تعصب، بدون پیش‌داوری و آگاهانه به موضوعاتِ مختلف داشته باشند، این کتاب، مناسبِ همه می‌تواند باشد.

این کتاب، از مفاهیمی صحبت می‌کند که هر فردی به هنگام گفت‌وگو باید به آن‌ها مسلط باشد. در این کتاب، تفکر نقادانه تعریف و موشکافی می‌شود و درنهایت ابزارها و تکنیک‌هایی به خواننده ارائه می‌شود که بتوانند از آن‌ها در زندگیِ شخصی و در گفت‌وگوهای روزمره استفاده کند.

بخشی از کتاب مفهوم‌ها و ابزارهای تفکر نقادانه

«شهامت فکری یعنی آگاهی از لزوم مواجهه با انگاره‌ها، باورها، یا دیدگاه‌هایی که به آنها عواطف منفیِ قوی داریم و هیچ‌گاه به طور جدی به آنها گوش نسپرده‌ایم. بسیارند اندیشه‌هایی که ما آنها را خطرناک یا پوچ می‌دانیم و از مواجهه با آنها می‌ترسیم، امّا به لحاظ عقلانی موجه‌اند؛ از سوی دیگر، بسیاری از نتیجه‌گیری‌ها یا باورهایی که ملکۀ ذهن ما شده‌اند کاذب یا گمراه‌کننده‌اند. فهم این دو نکته ما را بسیار به شهامت فکری نزدیک می‌کند. برای آنکه دربارۀ امور گوناگون به تشخیص برسیم، باید از «پذیرش» منفعلانه و غیرسنجشگرانۀ آنچه «یاد گرفته‌ایم» پرهیز کنیم. اینجاست که شهامت فکری اهمیت پیدا می‌کند، زیرا اگر این فضیلت فکری را داشته باشیم مطمئناً خواهیم دید که برخی از اندیشه‌هایی که همیشه آنها را خطرناک و پوچ می‌دانسته‌ایم بهره‌ای از حقیقت دارند، و برخی از اندیشه‌هایی که در جامعه یا گروه اجتماعیِ ما (مثلاً در شهر ما، یا دانشگاه ما، یا گروه دوستان ما) به‌شدت پذیرفته‌شده‌اند آلوده به تحریف و کذب‌اند. برای آنکه، در چنین اوضاع و احوالی، با اندیشیدنِ خودمان صادقانه مواجه شویم، نیازمند شهامتیم. البته کسانی که می‌خواهند شهامت فکری داشته باشند، شاید دیگر نتوانند همرنگ جماعت بمانند و این امر ممکن است تاوان سنگینی داشته باشد.

همگامی فکری: در برابر تنگ‌نظریِ فکری

آگاهی از اینکه لازم است، با استفاده از نیروی تخیلمان، خود را جای دیگران بگذاریم تا بتوانیم آنها را واقعاً بفهمیم؛ البته فهمیدنِ دیگران لزوماً به معنای پذیرفتنِ نظر آنها نیست. برای همگامی فکری، باید از این گرایش خودمحورانه که در ما وجود دارد آگاه باشیم: ما معمولاً مایلیم که دریافتِ خود از باورها و اندیشه‌های قدیمی را عین حقیقت بدانیم. برای آنکه از فضیلت همگامی فکری برخوردار باشیم باید بتوانیم دیدگاه‌ها و استدلال‌های دیگران را به‌درستی بازسازی کنیم و بر اساس مقدمه‌ها، انگاشته‌ها، و انگاره‌هایی غیر از مقدمه‌ها، انگاشته‌ها، و انگاره‌های خودمان استدلال کنیم. برای همۀ ما موردهایی پیش آمده که به درستیِ نظر یا عملمان اعتقاد راسخ داشته‌ایم، اما بعداً معلوم شده که بر خطا بوده‌ایم؛ لازمۀ فضیلتِ همگامیِ فکری این است که چنین موردهایی را فراموش نکنیم و حواسمان باشد که در مسئله‌ها و موضوع‌هایی که همین الآن با آنها مواجهیم نیز ممکن است فریب بخوریم.»