هرتا مولر
زندگینامه و معرفی کتاب‌های هرتا مولر
هرتا مولر (Herta Müller) نویسنده و شاعر رومانیایی - آلمانی است که به‌واسطه‌ی آثارش شهرت بسیاری در جهان دارد. کتاب‌های او تجربیات زندگی در نظامی دیکتاتوری و خفقان‌آور را نشان می‌دهند. مولر موفق به کسب جایزه‌ی نوبل در سال ۲۰۰۹ نیز شده است که این اتفاق بر شهرت وی افزود و باعث شد کتاب‌هایش بیش‌ازپیش دیده و خوانده شوند.
بیوگرافی هرتا مولر
هرتا مولر ۱۷ اوت ۱۹۵۳، در خانواده‌ای کشاورز در روستای آلمانی‌زبان نیچیدورف رومانی متولد شد. او از ابتدا روی آسایش و آرامش را به خود ندید و میان بحبوحه‌ی کشمکش‌های جنگ و تبعات پس از آن رشد کرد. هرتا در خانواده‌ای متولد شد که از اقلیت‌های آلمانی‌زبان شناخته می‌شدند و پیش از او درگیر مشکلات زیادی بودند. در سال ۱۹۴۵ و زمانی که جنگ جهانی دوم پایان‌یافته بود، نیروهای نظامی شوروی، مادرش را که آن زمان فقط ۱۷ سال داشت، به همراه صدهزار نفر دیگر به مدت ۵ سال به اردوگاه کار اجباری بردند. ارثیه‌ی خانوادگی که از پدربزرگشان به‌ارث‌رسیده بود هم توسط حکومت کمونیست‌ها مصادره شد و همه چیز را به‌یک‌باره نابود کردند. پدر هرتا که در جنگ عضو گروه اس اس وافن بود، راننده‌ی کامیون کمونیست‌ها شد.
نام هرتا
نکته‌ی جالبی که درباره‌ی نام هرتا وجود دارد مربوط به زمانی می‌شود که مادرش در اردوگاه کار اجباری بود. او با دختری به نام هرتا دوست می‌شود و این دوستی در آن روزگار سیاه و تلخ، مایه‌ی دل‌گرمی و خوشی آن دو می‌شود، اما هرتا هرگز از اردوگاه بیرون نمی‌رود و طعم آزادی را نمی‌چشد. او در همان دوران تبعید و اسارت می‌میرد و مادر مولر در آخرین دقایق به هرتا قول می‌دهد که نام او را بر فرزندش بگذارد؛ و سال‌ها بعد، او پس از تولد دخترش، نامش را هرتا می‌گذارد و این دختر در آینده کاری می‌کند که نام و خاطره‌ی هرتای اردوگاه نیز بار دیگر زنده شود.
تحصیلات
مولر زبان رومانیایی را در دوران دبیرستان آموخت و در دانشگاه تصمیم گرفت مطالعات زبان آلمانی و ادبیات رومانیایی را به‌عنوان رشته‌ی تحصیلی خود انتخاب کند.
ورود به بازار کار
او برای خود حرفه‌ی معلمی را برگزیده بود و می‌خواست زندگی آرامی را سپری کند، اما سایه‌ی دیکتاتوری هرگز از روی زندگی وی کنار نرفت و همواره با او بود. در سال ۱۹۷۰ به علت امتناع از همکاری با پلیس‌مخفی حکومت نیکلای چائوشسکو، شغلش را از دست داد. البته این همه‌ی ماجرا نبود و بارها نیز به مرگ تهدید شد. در سال ۱۹۷۶ در کارخانه‌ای صنعتی به‌عنوان مترجم مشغول به کار شد، اما ۳ سال بعد، دوباره به همان علت قبلی، از آنجا اخراج شد. او باز هم به تلاش خود ادامه داد و معلم کودکستان شد و به تدریس خصوصی زبان آلمانی پرداخت.
شروع نویسندگی
اولین کتاب مولر با عنوان «فرومایگی‌ها» سال‌ها در رومانی چاپ نشد. این اثر در سال ۱۹۸۲ بالاخره با ممیزی‌‌های فراوان، منتشر شد و از این سال به بعد مولر با انتشار کتاب‌های مختلف از شعر تا نثر، خود را به‌عنوان نویسنده‌ای شناخته شده مطرح کرد.
مولر برخلاف برخی نویسندگان مطرح دنیا که از کودکی به نوشتن علاقه‌مند بودند، هیچ علاقه‌ای به نویسندگی نداشت. او در مصاحبه‌هایش گفته است که هیچ‌وقت به نویسندگی حتی فکر هم نمی‌کرده. در واقع محیطی که در آن بزرگ شد و خانه‌شان نیز هیچ‌گاه او را به سمت این حرفه سوق ندادند. در خانه کتابی نبود تا بخواند و به همین علت تصور نمی‌کرد روزی نویسنده شود، ولی سرنوشت او را با خود به جایی برد که پس از سال‌ها گنجینه‌ای ارزشمند از کتاب‌هایی دارد که در جهان شناخته‌شده است.
زندگی شخصی هرتا مولر
هرتا مولر در سال ۱۹۸۷ همراه همسرش، ریچارد واگنر، نویسنده‌ی معروف، رومانی را ترک کردند و به برلین غربی رفتند. زندگی آنها پس از چندین سال و در ۱۹۹۰ به جدایی ختم شد و پس از آن مولر با فردی به نام هری مرکل ازدواج کرد و آنها همچنان در برلین زندگی می‌کنند.
جوایز و افتخارات هرتا مولر
او در طول سال‌ها نویسندگی، جوایز معتبر و مختلفی کسب کرد که مهم‌ترین آنها، جایزه‌ی نوبل در سال ۲۰۰۹ بود. این جایزه به‌خاطر کتاب «سرزمین گوجه‌های سبز» به او اهدا شد. آکادمی نوبل، جایزه‌ی ادبیات را به این دلیل به مولر اهدا کرد: «کسی که با تمرکز به شعر و صداقت در نثر، دورنمای زندگی محرومان را به تصویر کشیده است.»
او در سال ۲۰۰۹، علاوه بر جایزه‌ی نوبل، توانست جایزه‌ی حقوق بشر Franz werfel را به‌خاطر کتاب «فرشتگان گرسنگی» و «اردوگاه عذاب» کسب کند.
همچنین کتاب «سرزمین گوجه‌های سبز» او در سال ۱۹۹۸ موفق به دریافت جایزه‌ی معتبر «ایمپک» دوبلین شد.
هرتا مولر همچنین جایزه‌ی «فرانتس کافکا» در سال ۱۹۹۹ و «کنراد آدانوئر» را در سال ۲۰۰۴ کسب کرد.
نقدی بر آثار هرتا مولر
مولر در اکثر داستان‌هایش وضعیت خفقان‌آور حکومت چائوشسکو را به تصویر می‌کشد و ذهن افرادی که در دوران پس از جنگ جهانی دوم به زندگی ادامه می‌دهند را به بهترین شکل ممکن برای خواننده شرح می‌دهد. او به مصائب روانی افراد جامعه که در فشار حکومت دیکتاتوری زندگی می‌کردند، می‌پردازد و ازآنجایی‌که آن دوران را به‌خوبی درک کرده است و خود یکی از همان افراد جامعه بود، نوشته‌هایش اثرپذیری بالایی دارند.
آثار مولر گاهی ممکن است در نگاه اول کمی سخت و سنگین به نظر بیایند و استفاده از جریان سیال ذهن یا تلمیحات و اشاره‌ها در جمله‌ها کمی خواننده را درگیر کند، اما فقط کافی است اندکی با سبک نگارش این نویسنده آشنا شوید و پس از آن ذهن خود را به کتاب بسپارید و از خواندن لذت ببرید. مولر نویسنده‌ای است که دغدغه‌ی گذشته و آثار برجای‌مانده از آن دوران را دارد. او پس از هاینریش بل، دومین آلمانی‌زبانی است که به مشکلات بازماندگان از جنگ جهانی دوم پرداخته است.
سبک نگارش مولر
بیشتر نوشته‌های او سبکی سیال دارند. او با تبحر تمام دست‌به‌قلم می‌شود و جریان سیال ذهن را روی کاغذ می‌آورد، طوری که خواننده از قرارگرفتن در این رفت‌وآمدهای درهم‌وبرهم گیج نمی‌شود و لذت می‌برد. افرادی که کتاب‌های مولر را خوانده‌اند می‌دانند که باید خود را به نویسنده بسپارند و با ذهنِ گاه محو و گاه شلوغ او همراه شوند. باید دل به کتاب بدهند تا لذت ببرند. مولر در نوشته‌هایش فضایی وهم‌آلود را به تصویر می‌کشد و به‌درستی می‌تواند از عهده‌ی انتقال حس ترس و وحشت در روزگار خفقان برآید.
مروری بر کتاب‌ها و آثار هرتا مولر
از این نویسنده‌ی معروف و مشهور کتاب‌های بسیاری منتشر شده است که برخی از مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از:
کتاب «سرزمین گوجه‌های سبز»
این کتاب که نوبل را برای نویسنده به ارمغان آورد، نثری شعرگونه و عمیق دارد. موضوع آن درباره‌ی دختری از تبار آلمانی‌های رومانی است که در کنار ۵ دوست خود در دوره‌ی سخت و سرد حکومت نیکولای چائوشسکو روزگار می‌گذراند. مولر در این رمان با استفاده از انواع کنایات و استعارات سعی کرده است تاریکی دوران را به تصویر بکشد. او با ذکاوت در ابتدای کتاب، شعری از «جلوناوم» شاعر مشهور رومانیایی می‌آورد و در خلال داستان چندین مرتبه از آن استفاده می‌کند. پیام شعر بسیار تأثیرگذار است و در واقع می‌توان گفت یکی از مهم‌ترین موضوعاتی است که مولر می‌خواست آن را بگوید. او تلاش کرد این واقعیت را به خواننده برساند که «در فضای وحشتناک دیکتاتوری، دوستان شاید همدیگر را دوست داشته باشند، اما وحشت، فقر و بیکاری آن‌قدر بر آنها فشار می‌آورد و به‌قدری گرفتار می‌شوند که در فضای سرد مرگ عواطف انسانی، یا دست به خیانت می‌زنند و یا دست به رها کردن یکدیگر.» کتاب سرزمین گوجه‌های سبز را انتشارات سفید قلم با ترجمه‌ی محمدرضا صامتی به چاپ رسانده است.
کتاب «قرار ملاقات»
قهرمان و راوی قرار ملاقات شباهت زیادی با هرتا مولر دارد. او نیز در چند دهه‌ی اول زندگی درگیر چنین مشکلاتی بود که در کتاب از زبان قهرمان روایت می‌کند. کتاب درباره‌ی زنی جوان است که تا پایان داستان هیچ اسمی از او برده نمی‌شود. او یک روز صبح سوار بر تراموا می‌شود و تمام دیده‌ها و گذشته‌‌اش را مرور می‌کند و این مرور، داستان را شکل می‌دهد. خواننده با ذهن راوی همراه می‌شود و هرچه او فکر می‌کند را می‌خواند. پس با داستانی کاملاً غیرخطی سروکار دارید. مولر در این کتاب استیصال و درماندگی زن را طوری به تصویر کشیده است که خواننده کاملاً در حس و حال آن غرق می‌شود و گویی خود نیز یکی از افراد حاضر در آن روزگار است. مسافری در تراموا، همسایه‌ای نزدیک به خانه‌ی زن، یا رهگذری معمولی. کتاب قرار ملاقات را انتشارات مروارید با ترجمه‌ی مهرداد وثوقی به چاپ رسانده است.
کتاب «گذرنامه»
این کتاب با نام دیگر «انسان یک قرقاول بزرگ در جهان است» نیز در برخی کشورها به چاپ رسیده و در سال ۱۹۸۶ منتشر شده است. گذرنامه نیز مثل کتاب‌های دیگر مولر تنهایی و رنج اقلیت‌های آلمانی‌زبان در حکومت دیکتاتوری زمان را روایت می‌کند. مولر این بار سراغ روستایی آلمانی‌نشین در رومانی رفته است و داستان آسیابانی را روایت می‌کند که در جریان‌گرفتن مجوز، برای مهاجرت به آلمان، گرفتار مشکلاتی می‌شود. باز هم ردپای زندگی واقعی مولر را می‌توانید در این داستان ببینید. گذرنامه هم نثری شعرگونه دارد و پر از تلمیحات است. انتشارات مروارید این کتاب را با ترجمه‌ی مهرداد وثوقی به چاپ رسانده است.
کتاب «اردوگاه عذاب»
این رمان زندگی پسری نوجوان اهل رومانی را روایت می‌کند. پسری که تنها ۱۷ سال سن دارد و به ناگاه خود را در اردوگاه کار اجباری می‌بیند. جایی که باید ۵ سال آینده‌ی زندگی خود را در آن بگذراند. او زندگی سختی را در اردوگاه کار اجباری سپری و با مصائب مختلفی دست‌وپنجه نرم می‌کند. انتشارات خوب با ترجمه‌ی شروین جوانبخت این اثر را منتشر کرده است.
کتاب «پدر تلفنی با مگس‌ها حرف می‌زند»
در سال ۲۰۱۲، دفتر شعری از اشعار هرتا مولر با عنوان «پدر تلفنی با مگس‌ها حرف می‌زند» در آلمان منتشر شد که ویژگی‌های منحصربه‌فردی داشت. هرتا مولر در این دفتر شعر، از بریده‌های روزنامه، مجلات، نوشته‌های چاپی و همچنین تصاویر مختلفی استفاده کرده بود که حالتی کلاژگونه داشتند. شعرهایی که ترجمه شده‌اند، انتخابی از این دفتر و یک دفتر شعر دیگر بودند که در سال ۲۰۰۵ منتشر شد. دلیل این‌که برخی اشعار ترجمه نشدند، به قول مترجمان، این بود که «به‌سختی تن به ترجمه می‌دادند یا دارای بازی‌های زبانی خاص بودند که زیبایی اصلی آنها تنها در زبان مبدأ قابل‌لمس بود.» انتشارات نصیرا کتاب را با ترجمه‌ی خسرو کیان راد و سارا کیان راد در سال ۱۳۹۷ منتشر کرد.
کتاب «مسافر یک‌لنگه‌پا»
این کتاب روایت زنی ۳۵ساله‌ی آلمانی است به نام «ایرنه» که تبعید شده و حالا مجبور است به آلمان غربی مهاجرت کند. او باید همه چیزش را بگذارد و برود. هویت، سرزمین مادری، دوستان و این چالش بزرگی است. ایرنه با چمدانی در دست، سرزمینش را ترک می‌کند و به‌تنهایی مجبور به زندگی می‌شود و با چالش‌ها و مشکلات زیادی دست‌وپنجه نرم می‌کند. انتشارات روزگار، مسافر یک‌لنگه‌پا را باترجمه‌ی امیرحسن اکبری شالچی به چاپ رسانده است.
کتاب «زمین پست»
این کتاب که با ترجمه‌ی دیگری به نام «ته دره» از مهرداد وثوقی نیز به چاپ رسیده است، از چندین داستان به‌هم‌پیوسته تشکیل شده که در کنار هم قسمتی از زندگی شخصیت‌های داستان را روایت می‌کنند. داستان‌های این مجموعه از کتابی که در سال ۱۹۸۲ به چاپ رسید انتخاب شده‌اند که از نخستین آثار مولر به‌حساب می‌آیند. نشر بوتیمار زمین پست را با ترجمه‌ی رباب محب به چاپ رسانده است.
کتاب «گرسنگی و ابریشم»
این کتاب شامل مقالات و داستان‌های هرتا مولر است و با متن سخنرانی او هنگام دریافت جایزه‌ی کلایسک در سال ۱۹۹۴ شروع می‌شود. داستان‌های کوتاه این کتاب بیشتر به سبک مقاله نوشته شده‌اند و معمولاً انتقادهای تندی به مسائل اجتماعی و سیاسی دارند. نسخه‌ی اصلی کتاب اولین‌بار در سال ۱۹۹۵ چاپ شد و انتشارات بوتیمار با ترجمه‌ی رباب محب و ویرایش ابراهیم دم شناس آن را در سال ۱۳۹۴ منتشر کرد.
نسخه‌های صوتی کتاب‌های هرتا مولر
برخی کتاب‌های هرتا مولر برای علاقه‌مندان به شنیدن کتاب‌ها به‌صورت صوتی آماده شده‌اند که عبارت‌اند از:
کتاب صوتی«داستان‌های کوتاه هرتا مولر» شامل ۱۸ داستان کوتاه است که ناشر صوتی «واوخوان» با گویندگی عاطفه اسفندیاری آن را منتشر کرده است.
کتاب صوتی «سرزمین گوجه‌های سبز» را نیز انتشارات آوانامه با گویندگی آنالی طاهری منتشر کرده است.
کتاب صوتی «سرزمین آلوچه‌های نارس» را هم انتشارات ماه آوا با گویندگی معصومه عزیز محمدی منتشر کرده است.
واوخوان نیز با گویندگی عاطفه اسفندیاری این بار کتاب صوتی «زمین پست» هرتا مولر را برای علاقه‌مندان به کتاب‌های صوتی آماده کرده است.
