کتاب صرف قیاسی زبان فارسی معاصر

کتاب الکترونیکی صرف قیاسی زبان فارسی معاصر (گرایش‌های عامیانه کلمات مرکب)، نوشتهٔ «مهدی سمائی»، اثری پژوهشی در حوزهٔ زبان‌شناسی و صرف زبان فارسی است که نشر مرکز در سال ۱۴۰۴ آن را منتشر کرده است. این کتاب به بررسی ساختار کلمات مرکب در زبان فارسی معاصر و نقش قیاس و گرایش‌های عامیانه در واژه‌سازی و تحول واژگان می‌پردازد. نویسنده با رویکردی تحلیلی و تطبیقی، داده‌های گسترده‌ای از متون و فرهنگ‌های لغت گردآوری کرده و به تحلیل روندهای صرفی و ترکیبی در زبان امروز پرداخته است. نسخهٔ الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب صرف قیاسی زبان فارسی معاصر اثر مهدی سمائی

کتاب «صرف قیاسی زبان فارسی معاصر» اثری پژوهشی است که به بررسی یکی از مهم‌ترین حوزه‌های زبان‌شناسی یعنی صرف و واژه‌سازی در زبان فارسی می‌پردازد. «مهدی سمائی» در این کتاب، با تمرکز بر کلمات مرکب و گرایش‌های عامیانه در ساخت آنها، تلاش کرده است تا روندهای زایایی و نظام‌مندی واژه‌سازی را در زبان معاصر فارسی تحلیل کند. ساختار کتاب بر پژوهش میدانی و تحلیل داده‌های گسترده از متون کهن و معاصر، فرهنگ‌های لغت و زبان گفتاری استوار است. «مهدی سمائی» با بهره‌گیری از منابع متعدد و گفت‌وگو با فارسی‌آموزان و زبان‌شناسان، تصویری از تحولات صرفی زبان فارسی ارائه داده و نقش مردم و نهادهای رسمی را در واژه‌سازی بررسی کرده است.

کتاب «صرف قیاسی زبان فارسی معاصر» در قالبی تحلیلی و با تکیه‌ بر مثال‌های متنوع، به موضوعاتی چون قیاس، زایایی، واژگان، مرز ترکیب و اشتقاق و تأثیر عوامل اجتماعی و تاریخی بر ساخت کلمات مرکب می‌پردازد. این اثر برای علاقه‌مندان به زبان‌شناسی، دانشجویان و پژوهشگران حوزهٔ زبان فارسی و کسانی که دغدغهٔ شناخت روندهای واژه‌سازی و تحول زبان را دارند منبعی غنی و قابل‌توجه به‌شمار می‌آید.

خلاصه کتاب صرف قیاسی زبان فارسی معاصر

کتاب «صرف قیاسی زبان فارسی معاصر» با طرح پرسش‌هایی بنیادین دربارهٔ چگونگی ساخت و تحول کلمات در زبان فارسی آغاز می‌شود. نویسنده ابتدا به نقش مردم در واژه‌سازی و سهم نهادهای رسمی و غیررسمی در گسترش واژگان می‌پردازد و نشان می‌دهد که بخش عمده‌ای از واژه‌های جدید، به‌ویژه کلمات مرکب، توسط مردم و در زبان عامیانه ساخته می‌شود. در ادامه، تمایز میان کلمات بسیط و کلمات پیچیده (مشتق و مرکب) شرح داده شده و تأکید می‌شود که راه اصلی افزایش واژگان در زبان فارسی ساخت کلمات مرکب است. «مهدی سمائی» با بررسی تاریخی و تطبیقی، نشان می‌دهد که ترکیب ساده‌ترین و دردسترس‌ترین روش واژه‌سازی است و مردم با دانش صرفی ناخودآگاه خود، کلمات جدید را به قیاس با نمونه‌های موجود می‌سازند. کتاب به مفهوم قیاس در زبان‌شناسی می‌پردازد و انواع قیاس، نقش آن در نظم‌دهی به زبان و زایایی ساخت‌های صرفی را تحلیل می‌کند.

نویسنده با استناد به منابع غربی و ایرانی، تحولات نظری دربارهٔ قیاس را از دوران باستان تا امروز مرور کرده و جایگاه آن را در زبان فارسی معاصر بررسی کرده است. در بخش‌های بعدی، مرز میان تصریف، اشتقاق و ترکیب بررسی می‌شود و دلایل تمرکز پژوهش بر کلمات مرکب توضیح داده می‌شود. نویسنده نشان می‌دهد که اشتقاق عمدتاً فرایندی عالمانه و محدود به وندهای مشخص است، درحالی‌که ترکیب ابزاری ساده و زایا در دست مردم است. مطالعهٔ درزمانی کلمات مرکب در متون و فرهنگ‌های لغت از سده‌های گذشته تا امروز، بخش مهمی از کتاب را تشکیل می‌دهد.

نویسنده با تحلیل آماری و مقایسه‌ای، روند افزایش کمی و کیفی کلمات مرکب، تغییرات مقوله‌های دستوری و تأثیر عوامل اجتماعی و تاریخی را بررسی می‌کند. همچنین به نقش ترجمهٔ قرضی و گرده‌برداری از زبان‌های دیگر در ساخت کلمات مرکب جدید اشاره شده است. در نهایت، کتاب «صرف قیاسی زبان فارسی معاصر» به این نتیجه می‌رسد که گرایش‌های قیاسی و عامیانه در ساخت کلمات مرکب نقش مهمی در تحول واژگان فارسی معاصر دارند و نظام‌مندی خاصی در پس ظاهر پراکندهٔ این کلمات نهفته است.

چرا باید کتاب صرف قیاسی زبان فارسی معاصر را بخوانیم؟

این کتاب با رویکردی تحلیلی و داده‌محور، به یکی از مسائل بنیادین زبان فارسی یعنی روند واژه‌سازی و نقش مردم در تحول زبان می‌پردازد. مطالعهٔ آن برای کسانی که به شناخت ساختار زبان، تاریخچهٔ واژگان و فرایندهای زبانی علاقه دارند، فرصتی فراهم می‌کند تا با پشت‌پردهٔ شکل‌گیری کلمات مرکب و تأثیر قیاس و گرایش‌های عامیانه آشنا شوند. همچنین کتاب با ارائهٔ مثال‌های متنوع و تحلیل‌های آماری، تصویری روشن از تحولات صرفی زبان فارسی معاصر ارائه می‌دهد و به پرسش‌هایی دربارهٔ نظام‌مندی و زایایی زبان پاسخ می‌دهد.

خواندن این کتاب را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

مطالعهٔ این کتاب برای دانشجویان و پژوهشگران زبان‌شناسی، علاقه‌مندان به زبان فارسی، معلمان و ویراستاران و کسانی که دغدغهٔ واژه‌سازی، تحول زبان و شناخت ساختار کلمات مرکب را دارند مفید است. همچنین برای کسانی که در حوزهٔ ترجمه، فرهنگ‌نویسی یا آموزش زبان فارسی فعالیت می‌کنند منبعی کاربردی به‌شمار می‌آید.

درباره مهدی سمائی

«مهدی سمائی» (متولد ۱۳۳۸ در تنکابن) نویسنده، مترجم و زبان‌شناس ایرانی است. او دانشیار پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران و دانش‌آموختهٔ رشتهٔ زبان‌شناسی از دانشگاه تهران است. او از سال ۱۳۷۹ به‌عنوان مشاور گروه واژه‌گزینی با فرهنگستان زبان و ادب فارسی همکاری داشته است. حوزهٔ تخصصی او صرف و آواشناسی است و پژوهش‌هایش بیشتر بر پردازش زبان و زبان‌شناسی اجتماعی متمرکز است.

بخشی از کتاب صرف قیاسی زبان فارسی معاصر

«کلمات پیچیده از اجتماع دو یا چند جزء ساخته می‌شود. با اتصال تکواژهای آزاد به یکدیگر یا از پیوستن تکواژهای مقید به تکواژهای آزاد. تکواژ آزاد تکواژی مستقل است و خود معنی دارد. تکواژ مقید مستقل نیست و معنی مفرد ندارد و به تکواژ آزاد متصل می‌شود. اما فاقد معنی بودن تکواژ مقید را باید چنین شرح داد که این تکواژها معنی نهفته و تکلیفی دستوری دارد که پس از پیوستن به تکواژ آزاد آشکار می‌شود و معنی و مقوله دستوری صورت ساخته شده را معین می‌کند. از ساختمان کلمات مشتق می‌توان دریافت که گویشوران اگر از معنی تکواژهای آزاد و معنی نهفته و تکلیف دستوری تکواژ مقید و رابطه همنشینی اجزاء آگاه باشند به قیاس با دیگر کلمات پیچیده قادر به انگاشتن معنی خواهند بود. این گمان و پیش‌بینی معنی را شاید بتوان به کلمات مرکب که از اتصال تکواژهای آزاد و مستقل یکدیگر ساخته می‌شود نیز سرایت داد. نکته‌ای که در کلمات بسیط به هیچ روی میسر نیست و چنین می‌نماید که گویی میان قراردادی و پیمانی بودن معنی کلمات پیچیده و قراردادی بودن کلمات بسیط فرق است و اختیاری بودن دال و مدلول هم در این دو یکسان نیست.»