کتاب فضا در روایت داستانی

کتاب فضا در روایت داستانی نوشتهٔ ماری لور رایان و الرود ایبش و گابریل زوران و ترجمهٔ محمد راغب توسط نشر چشمه منتشر شده است. این کتاب دربردارندهٔ مجموعه‌ای از مقالات مختلف است که به موضوع فضا در ادبیات و نقد داستان می‌پردازند. نسخهٔ الکترونیکی این کتاب را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب فضا در روایت داستانی

کتاب فضا در روایت داستانی اثری است که به همت محمد راغب، پژوهشگر و مترجم، گردآوری و ترجمه شده است. این کتاب در سال ۱۴۰۳ توسط نشر چشمه منتشر شده است. نویسندگانی که مقالاتشان در این مجموعه گنجانده شده عبارت‌اند از ماری لور رایان (Marie-Laure Ryan)، الرود ایبش (Elrud Ibsch)، گابریل زوران (Gabriel Zoran)، روت رونن (Ruth Ronen) و دبلیو. جی. تی. میچل (W. J. T. Mitchell). این کتاب به صورت تخصصی به موضوع فضا در ادبیات و داستان - تاریخ و نقد می‌پردازد. انتشار این کتاب در چارچوب مجموعهٔ «روایت‌شناسی‌ها» نشر چشمه، با شماره ۱، نشان‌دهندهٔ رویکرد تخصصی این مجموعه به مباحث نظری و تحلیلی در زمینهٔ روایت و اهمیت این اثر در این مجموعه است. گردآوری مقالات متنوع از دیدگاه‌های مختلف در این زمینه، به خواننده امکان می‌دهد تا با زوایای گوناگون بحث فضا در روایت داستانی آشنا شود و درک عمیق‌تری از کارکرد این عنصر مهم در ساختار و معنای داستان پیدا کند.

چرا باید کتاب فضا در روایت داستانی را بخوانیم؟ 

با توجه به اینکه روایت‌شناسی و شاخه‌های مختلف آن در دهه‌های اخیر در دانشگاه‌های ایران مورد توجه قرار گرفته اما آثار ترجمه شده در این زمینه هنوز چشمگیر نیست، این کتاب می‌تواند به پر کردن این خلا کمک کند. همچنین، در دنیای امروز نوشتن داستان تنها یک پدیده غریزی محسوب نمی‌شود و آگاهی نظری از سازوکارهای روایی برای نویسندگان و خوانندگان ادبیات خلاقه و نظریه‌پردازان ادبی مفید است. مقالات این مجموعه با ارائه دیدگاه‌های تازه و نمونه‌های روشنگر از آثار برجسته ادبی جهان، به فهم عمیق‌تر فضای در روایت داستانی کمک می‌کنند.

خواندن کتاب فضا در روایت داستانی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟ 

این کتاب به دانشجویان و پژوهشگران رشته‌های مرتبط با ادبیات، نقد ادبی و روایت‌شناسی توصیه می‌شود. همچنین، نویسندگان داستان می‌توانند با مطالعهٔ این کتاب درک بهتری از کارکرد فضا در روایت پیدا کنند. به طور کلی، هر کسی که علاقه‌مند به تحلیل و درک عمیق‌تر عناصر سازنده داستان، به‌ویژه نقش فضا، باشد، می‌تواند از این کتاب بهره ببرد.

فهرست کتاب فضا در روایت داستانی

درآمد: این بخش به معرفی روایت‌شناسی، پیشینه آن و اهمیت توجه به مقولاتی مانند فضا در مطالعات روایی می‌پردازد. در این بخش بیان می‌شود که روایت‌شناسی کلاسیک و پسا کلاسیک مورد توجه قرار گرفته‌اند و این مجموعه مقالاتی پراهمیت و کارآمد در حوزه‌های مختلف روایت‌شناسی را در بر می‌گیرد.

فضا / ماری لور رایان

این مقاله با تعریفی از فضا آغاز می‌شود و به بررسی مفهوم فضا در روایت‌شناسی می‌پردازد. به گفته ماری لور رایان، در حالی که اغلب تعاریف روایت بر زمان و توالی رویدادها تمرکز دارند، رویدادها تغییراتی هستند که بر موجوداتی تأثیر می‌گذارند که هم فضا را اشغال می‌کنند و هم در فضا موقعیت دارند. بازنمایی فضا لزوما روایت نیست، اما همه روایت‌ها مستلزم جهانی با گستره فضایی هستند. این بخش به مفاهیمی مانند زمان‌مکان (کرونوتوپ) باختین، جهان متن و جهان داستان می‌پردازد که بر جدایی‌ناپذیری فضا و زمان در روایت تاکید دارند. همچنین به تمایز میان کاربردهای تحت‌اللفظی و استعاری فضا در روایت‌شناسی اشاره می‌شود.

تغییرات تاریخی کارکرد… توصیف فضایی در متون ادبی

این متن به بحث دربارهٔ جایگاه توصیف و فضا در نظریهٔ روایت می‌پردازد. با شروع از دیدگاه‌هایی که روایت را اساساً توالی زمانی کنش‌ها می‌دانند (مانند برمون)، متن نشان می‌دهد که چگونه توصیف (مرتبط با فضا) اغلب به عنوان عنصری فرعی یا حتی متوقف‌کنندهٔ روایت تلقی شده است. نظریه‌پردازانی چون هامن، ژنت، بارت و بال دیدگاه‌های متفاوتی در این زمینه ارائه کرده‌اند؛ برخی توصیف را زائد یا صرفاً ایجادکنندهٔ «جلوهٔ واقعیت» می‌دانند، در حالی که برخی دیگر کارکردهای ساختاری و پیش‌گویانه برای آن قائل هستند یا آن را هستهٔ روایت می‌شمارند. با وجود نقدهایی بر رویکرد هامن، کار او در توجه دادن به کارکرد سازمان‌بخش توصیف حائز اهمیت است. در نهایت، متن اشاره می‌کند که در ادامه به بررسی دقیق‌تر این کارکرد سازمان‌بخش توصیف، به‌ویژه توصیف فضا و رابطهٔ آن با سطح کنش در روایت‌های مدرن خواهد پرداخت.

دربارهٔ نظریهٔ فضا در روایت

این مطالعه با هدف ارائهٔ الگویی کلی برای ساختاردهی به مفهوم فضا در دل متن‌های روایی انجام می‌شود. در این بافتار، واژهٔ «فضا» به طور خاص به جنبه‌های فضایی آن جهانی اطلاق می‌گردد که در روایت بازسازی می‌شود. گرچه ممکن است این تعریف بدیهی به نظر رسد، اما کاربرد این اصطلاح در تحلیل متن ادبی می‌تواند با ابهاماتی همراه باشد و نیازمند بررسی طیف وسیعی از چالش‌های ناشی از آن است. با این حال، حتی اگر پرداختن به تمام این مسائل در حیطهٔ این مطالعه نباشد، می‌توانیم دست‌کم بر روشن ساختن یک بُعد بنیادین تمرکز کنیم: یعنی ارتباط متقابل میان فضا و زمان در متن روایی.

فضا در داستان

در چارچوب روایت ادبی، فضا – که شامل صحنه‌ها و محیط‌هایی است که رویدادها، شخصیت‌ها و اشیا در آن قرار می‌گیرند – به همراه عناصر دیگری مانند داستان، شخصیت، زمان و ایدئولوژی، جهان داستانی را شکل می‌دهد. فرض نویسنده بر این است که فضا در داستان یک سازهٔ معنایی است که از طریق ساختارهای زبانی در متن ادبی بنا می‌شود؛ با این حال، نکتهٔ مهم این است که مؤلفه‌های سازندهٔ فضای داستانی را نباید صرفاً معادل عبارات خاص متنی دانست، بلکه این سازه‌های فضایی در واقع نتیجهٔ ترکیب پویای اطلاعات فضایی مختلف هستند. بنابراین، هدف این است که به طور مشخص‌تری به روابط میان انواع مفاهیم فضاساز و نمودهای (زبانی) آن‌ها در سطح متن بپردازد.

فضا، ایدئولوژی و بازنمایی ادبی

این بخش از کتاب به بررسی چگونگی نگاه نظریه‌پردازان ادبی غرب به مفهوم فضا در طول تاریخ می‌پردازد و نشان می‌دهد که چگونه ادبیات، بر خلاف هنرهای بصری، سنتاً به عنوان هنری اساساً زمانی در نظر گرفته شده است؛ نظریه‌پردازانی چون ارسطو، ریفاتر، و ژنت بر پیرنگ (زمان) و روایت تمرکز کرده و فضا و توصیف را عنصری فرعی، خدمتکار و حتی مزاحم تلقی کرده‌اند که گاهی با تقلید یا بعد مادی و "مرده" نوشتار گره خورده است. با این حال، متن به تناقض در این نگاه اشاره می‌کند که چگونه توصیف و فضا با وجود نابرابر شمرده شدن، "همیشه لازم" و ناگزیرند، و در پایان، با استناد به مفهوم "ایدئولوژه‌" جیمسن، مطرح می‌کند که "فضا" خود می‌تواند به عنوان یک مفهوم ایدئولوژیک عمل کند که حامل ارزش‌ها و پیش‌داوری‌هایی (مانند ایستایی یا ارتباط با گروه‌های خاص) است، و بدین ترتیب زمینه را برای بررسی عمیق‌تر و متفاوت از نقش فضا در روایت فراهم می‌آورد.

بخشی از کتاب فضا در روایت داستانی

«در اصل، هیچ علامت موقعیتی‌ای در متن وجود ندارد که چهارچوب خاصی که به منزلهٔ چهارچوبی دور ساخته شده است همواره چنین باقی بماند. در سازمان‌دهی داستان، در تعامل میان فضای داستانی و دیگر عناصر داستان، منطق روایی با وضعیت چهارچوب‌هایی که تعیین و حتی پیش‌بینی می‌شوند آفریده می‌شود.

برای نمونه، در اِما فضای داستان در ابتدا تعریف می‌شود و همچنان که در سازمان‌دهی فراگیر داستان حاضر می‌شود، تعیین حدود آغازین فضای داستان وضعیت چهارچوب‌های بعدی را از پیش در متن مشخص می‌کند. همهٔ چهارچوب‌هایی که فراتر از مرزهای فضایی ـ زمانیِ فضای داستانیِ بدواً تعریف‌شده ساخته شده‌اند پیوسته دور باقی می‌مانند. چهارچوب‌های درون مرزهای فضای داستان (روستای هایبری) که یک‌بار ذکر شده‌اند احتمالاً به منزلهٔ «صحنه» ها در برخی نقاط متن محقق می‌شوند. فضای داستان اِما پیرو حرکت‌های شخصیت‌های اصلی آن فراتر از مرزهایش نیست که می‌توانست سبب جابه‌جایی در مکان رویدادهای داستان شود. حتی وقتی شخصیت‌ها (دائم یا موقت) خارج می‌شوند، روستا کانون (فضایی) توپولوژیک روایت باقی می‌ماند. اِما نمونهٔ سازهٔ نوعاً ایستای فضای داستانی است.»