کتاب معمای فراوانی

کتاب معمای فراوانی با عنوان اصلی The Paradox of Plenty: Oil Booms and Petro-States نوشتهٔ تری لین کارل و ترجمهٔ جعفر خیرخواهان است. این کتاب توسط نشر نی منتشر شده است. موضوع اصلی این کتاب در حوزه علوم سیاسی، اقتصاد سیاسی منابع طبیعی و به‌ویژه اقتصاد سیاسی نفت دسته‌بندی می‌شود. نویسنده در این کتاب به بررسی نقش نفت در سیاست و اقتصاد کشورهای صادرکننده نفت پرداخته است. نسخهٔ الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب معمای فراوانی اثر تری لین کارل

کتاب معمای فراوانی به بررسی پدیده‌ای می‌پردازد که نویسنده آن را «نفرین منابع» یا «پارادوکس فراوانی» می‌نامد. موضوع اصلی کتاب این است که چرا کشورهایی که دارای منابع غنی نفت هستند، به‌جای آنکه این ثروت را به عامل توسعه و پیشرفت تبدیل کنند، در مسیر زوال اقتصادی، فساد سیاسی و ناکارآمدی حکمرانی حرکت کرده‌اند. کتاب معمای فراوانی جایگاه مهمی در میان مطالعات مربوط به اقتصاد سیاسی منابع طبیعی دارد و به‌ویژه به‌عنوان مرجعی برای تحلیل دولت‌های نفتی شناخته می‌شود. نخستین‌بار نسخه اصلی کتاب به زبان انگلیسی توسط انتشارات University of California Press در سال ۱۹۹۷ میلادی در ایالات متحده آمریکا منتشر شده است. معمای فراوانی بخشی از مجموعه‌ای از آثار دانشگاهی است که به موضوع اقتصاد سیاسی نفت می‌پردازند و در حوزه مطالعات توسعه، دولت‌های رانتی و دموکراسی نیز جای می‌گیرد. نشریه Foreign Affairs کتاب The Paradox of Plenty را یکی از مهم‌ترین منابع برای تحلیل دولت‌های نفتی معرفی کرده است.

خلاصه کتاب معمای فراوانی

کتاب با روایتی از دیدار نویسنده با خوان پابلو پرس آلفونسو، بنیان‌گذار اوپک، آغاز می‌شود. در این روایت، پرس آلفونسو پیش‌بینی می‌کند که نفت نه‌تنها توسعه، بلکه ویرانی و بیچارگی برای کشورهای نفت‌خیز به همراه خواهد داشت. نویسنده با این مقدمه وارد تحلیل جامع خود از تجربه کشورهای نفتی می‌شود. در بخش‌های مختلف کتاب، کارل بررسی می‌کند که چگونه درآمدهای نفتی عظیم بر رفتار دولت‌ها تأثیر گذاشته است. از جمله اتفاقات مهمی که مورد تحلیل قرار گرفته، دو دوره رونق نفتی دهه‌های ۱۹۷۰ و ۱۹۸۰ میلادی است. نویسنده توضیح می‌دهد که چگونه این درآمدها موجب افزایش قدرت دولت‌ها، کاهش پاسخ‌گویی آن‌ها، فساد گسترده و رکود اقتصادی شده است. به‌ویژه در کشورهایی مانند ونزوئلا، ایران، نیجریه، الجزایر و اندونزی، الگوهای مشابهی در سیاست و اقتصاد مشاهده می‌شود، به‌رغم تفاوت‌های فرهنگی، اجتماعی و سیاسی این کشورها.

طرح اصلی کتاب این است که رونق‌های نفتی به‌جای آنکه موجب افزایش رفاه عمومی شوند، وابستگی دولت‌ها به درآمدهای خارجی را افزایش داده‌اند. این موضوع باعث کاهش تنوع اقتصادی، تقویت اقتدارگرایی و تضعیف نهادهای دموکراتیک شده است. پیام کتاب این است که ثروت منابع طبیعی، به‌ویژه نفت، زمانی که در قالب ساختارهای نهادی مناسب مدیریت نشود، نه تنها توسعه ایجاد نمی‌کند بلکه زمینه‌ساز بحران‌های سیاسی و اقتصادی می‌شود. هشدار ضمنی نویسنده این است که بدون اصلاحات نهادی و کاهش وابستگی به درآمدهای نفتی، کشورهای نفت‌خیز با دور باطل عقب‌ماندگی مواجه خواهند شد. 

چرا باید کتاب معمای فراوانی را بخوانیم؟

وجه تمایز این کتاب در ارائه تحلیل تطبیقی میان کشورهای نفتی است. نویسنده با بررسی داده‌های تاریخی و مطالعات موردی مختلف، چارچوب تحلیلی روشنی برای فهم تأثیر نفت بر توسعه سیاسی و اقتصادی دولت‌ها ارائه می‌دهد. ویژگی خاص این کتاب استفاده از رویکرد اقتصاد سیاسی و تأکید بر نقش نهادهای سیاسی و ساختارهای حکمرانی است. دستاورد این کتاب ایجاد مفهومی به نام دولت نفتی (Petro-State) و تحلیل ویژگی‌های آن است؛ از جمله تمرکزگرایی، فقدان پاسخ‌گویی، فساد مالی و اداری، و ناکارآمدی توسعه‌ای.

کتاب معمای فراوانی را به چه کسانی پیشنهاد می‌دهیم؟

این کتاب را به دانشجویان و پژوهشگران علوم سیاسی، اقتصاد، جامعه‌شناسی توسعه، و مطالعات خاورمیانه پیشنهاد می‌کنیم. همچنین برای سیاست‌گذاران و تحلیل‌گران مسائل انرژی مفید است. این اثر در دسته تحقیقات دانشگاهی و مطالعات تطبیقی قرار می‌گیرد. دلیل سودمندی کتاب، ارائه تحلیل‌های بنیادین درباره دولت‌های رانتی و تأثیرات نفت بر توسعه سیاسی و اقتصادی است.

درباره تری لین کارل

تری لین کارل در رشته علوم سیاسی تحصیل کرده و در دانشگاه استنفورد تدریس می‌کند. آثار او به زبان‌های مختلف ترجمه شده‌اند و در محافل دانشگاهی مورد استناد قرار می‌گیرند. تری لین کارل به‌واسطه آثارش در حوزه علوم سیاسی، جوایز متعددی از جمله جایزه بهترین کتاب انجمن علوم سیاسی آمریکا را دریافت کرده است. حوزه تخصصی او گذارهای دموکراتیک، توسعه پایدار، و اقتصاد منابع طبیعی است. کتاب‌های او به عنوان منابع درسی در دانشگاه‌های معتبر تدریس می‌شوند.

فهرست کتاب معمای فراوانی

مقدمۀ مترجم

دیباچه

بخش اول: کالاها، رونق‌ها و دولت‌ها

فصل اول: افسانۀ امروزی شاه میداس

فصل دوم: از طلای اسپانیایی به طلای سیاه

فصل سوم: معضل ویژۀ دولت نفتی

بخش دوم: دموکراسی ونزوئلایی در منگنه

فصل چهارم: شکل‌گیری دولت نفتی

فصل پنجم: نفت و تغییر رژیم

فصل ششم: تأثیر آنی گنج سرشار

فصل هفتم: سیاست رانت‌جویی

فصل هشتم: از رونق به رکود

بخش سوم: تأثیر رونق‌های نفتی بر کشورهای صادرکنندۀ نفت

فصل نهم: دولت‌های نفتی از منظر تطبیقی

فصل دهم: بازنگری کالاها، رونق‌ها و دولت‌ها

پیوست آماری

مآخذضمیمۀآماری

کتاب‌شناسی

یادداشت‌ها

بخشی از کتاب معمای فراوانی

«بیماری هلندی هنگامی واقعاً بیماری می‌شود که با سایر موانع فعالیت‌های مولد درازمدت، که ویژگی بهره‌برداری از منابع پایان‌پذیر است، ترکیب شود (هتلینگ ۱۹۳۱، رابینسون ۱۹۸۹). اقتصاددانان از زمان آدام اسمیت ([۱۷۷۶] ۱۹۳۷، ۳۹۹) دربارۀ خطرات رانت‌های معدنی («درآمد انسان‌هایی که دوست دارند از جایی برداشت کنند که هرگز چیزی نکاشته‌اند») هشدار داده‌اند. دلیل می‌آورند که این رانت‌ها غالباً به تقویت رفتار رانت‌جویانۀ دائمی و گرایش به سمت فعالیت‌های غیرمولد میدان می‌دهد و به‌دستاوردهای ضعیف توسعه‌ای منجر می‌شود. بنابراین هنگام مقایسۀ دل‌مشغولی اسپانیایی‌ها به طلا و نقره و نظام اعتقادی تاتارها که، با غفلت از کاربرد پول، احشام را معیار ارزش می‌نگریستند، فقط اسمیت نبود که نتیجه می‌گرفت «از بین این دو، دیدگاه تاتارها احتمالاً به حقیقت نزدیک‌تر بود.‌»

اما چنین تبیین‌هایی هر اندازه هم که قدرت‌مند باشند نمی‌توانند به تنهایی تناقض دستاوردهای ضعیف توسعه‌ای در کشورهای نفت‌خیز را حل کنند. نمی‌توانند فرایندهای سیاسی و نهادی بنیانی را دربربگیرند که ابتدا قوانین اقتصادی و نیروهای بازار را به حرکت می‌اندازند و سپس موانع محکم بر سر راه تعدیل‌های ضروریِ مجدد را شکل می‌دهند. بیماری هلندی خودبه‌خود عارض نمی‌شود. دامنۀ اثرگذاری بیماری هلندی عمدتاً نتیجۀ تصمیم‌گیری در قلمرو عمومی است. همان‌طور که نیری و وان ویجنبرگن (۱۹۸۶، ۱۱) در پژوهش مهمی که دربارۀ این پدیده به عمل آوردند تأکید می‌کنند: «تا حدی که می‌توان نتیجه‌گیری کلی به‌دست آورد، این نتیجه گرفته می‌شود که عملکرد اقتصادی یک کشور پس از رونق منابع تا حد زیادی به سیاست‌هایی بستگی دارد که دولت دنبال کرده است.‌» بااین‌حال، این تبیین‌ها گرچه نشان می‌دهند دولت‌ها به‌ندرت از قدرت و نفوذ خود خردمندانه استفاده می‌کنند، اصلاً چرایی آن را توضیح نمی‌دهند.»