کتاب ادیسه‌ راست

کتاب ادیسه‌ راست نوشتهٔ محمد مالجو است. نشر چرخ این کتاب را منتشر کرده است. این اثر دربردارندهٔ تاریخ خرد دربه‌دری از ۱۳۰۴ تا ۱۳۳۸ خورشیدی است. نسخهٔ الکترونیکی این کتاب را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب ادیسه‌ راست

نگارش این اثر، که خودخواسته موجب وقفه‌ای در پژوهش اصلی گردید، به مسیری نامترقبه بدل شد که تمام منابع پژوهشی و فکری مؤلف را در این فاصله به خود اختصاص داد. این کتاب، ادیسهٔ راست، محصول یک تحقیق فشرده و برنامه‌ریزی‌نشده است که در ابتدا تصور نمی‌شد به اسرارآمیزترین و هیجان‌انگیزترین پژوهش تاکنون انجام‌شده تبدیل شود. بذر این پژوهش در سال ۱۳۹۷ کاشته شد، هنگامی که ده‌ها برگ دست‌نوشته پراکنده، با خطوط کم‌رنگ و اغلب ناخوانا، در میان اسناد آرشیو ملی ایران در تهران کشف گردید. بررسی اولیه این اوراق نشان داد که آن‌ها بخش‌هایی از یک مکتوب احتمالی دربارهٔ تجارت خارجی ایران هستند که فاقد نظم و پیوستگی مشخص بودند. چهار سال بعد، در برخوردی اتفاقی با دو نسخهٔ‌ دست‌نویس دیگر در همان آرشیو، مشخص شد که این اسناد، ویراست‌های مختلفی از یک مکتوب واحد، نگاشته‌شده در حدود سال ۱۳۲۰ خورشیدی، هستند. هرچند هر دو نسخه به تنهایی ناقص بودند، اما در کنار هم تصویری تقریباً کامل را ارائه می‌کردند. مطالعه آن‌ها به درک عمیقی از وضعیت تجارت خارجی ایران در فاصله دو جنگ جهانی منجر شد و تصمیم گرفته شد که در اولین فرصت، با تصحیح، تنقیح و تنظیم این اوراق، گزارشی منقح برای استفاده سایر محققان فراهم آید.

فرصت مناسب برای این کار، ابتدا بر تاریخ تجارت خارجی ایران متمرکز بود، اما با گسترش حوزه علاقه از ماهیت گزارش به هویت گزارش‌نویس، پژوهش به قلمرو کاملاً متفاوتی هدایت شد. در مراحل پایانی ویرایش نسخه‌های دست‌نویس، کنجکاوی در مورد مؤلف گزارش آغاز شد. به تدریج روشن گشت که مسیری که پیش‌تر پایان‌یافته تلقی می‌شد، در واقع ابتدای راه است. این سیر اکتشافی به ورود به قلمرو تاریخ‌نگاری خُرد درباره یکی از ناشناخته‌ترین و اسرارآمیزترین شخصیت‌های تاریخ معاصر ایران انجامید. پژوهش آغاز شده، نوعی ادیسه انسانی را دنبال می‌کرد که در دهلیزهای تاریک و متروک تاریخ به فراموشی سپرده شده بود. هدف اصلی، بازیابی و بازسازی مسیر پرفرازونشیب این شخصیت گمنام در نخستین دهه‌های عصر پهلوی بود، که در آینه اسناد پراکنده به تدریج آشکار می‌شد. سعی گردید تا تاریخ خُرد این ادیسه در بستر سیاسی کلانی قرار گیرد که از زاویه‌ای جدید، بر ابعادی از تاریخ معاصر ایران نور می‌افکند. فرآیند پژوهش با شکل‌گیری معماهای متعدد همراه بود. با هر سند جدید، معمایی حل می‌شد، اما معماهای تازه‌ای نیز ظهور می‌کردند. تعداد معماهای حل‌شده به مراتب کمتر از معماهای نوظهور بود و بسیاری از آن‌ها همچنان لاینحل باقی مانده‌اند. در این تاریخ‌نگاری، از درج حدس‌های شخصی بدون پشتوانه سندی اجتناب شد و تنها فرضیاتی که مستند بودند، وارد متن گردیدند. امید است مورخانی که به آرشیوهای شوروی سابق (از انقلاب اکتبر تا پایان دهه ۱۳۳۰) و بایگانی کنسولگری‌های بریتانیا در شهرهای جنوب ایران (دهه‌های ۱۳۲۰ و ۱۳۳۰) دسترسی دارند، بتوانند معماهای حل‌نشده فعلی را حل کرده و حتی معماهای جدیدی را مطرح سازند. این پژوهشگران آتی ممکن است ابعاد روشن‌تری از تاریخ معاصر ایران را آشکار سازند که به مراتب از روشنایی کنونی این اثر فراتر رود. پرداختن به جنبه‌های روسی و انگلیسی این تاریخ‌نگاری خُرد، خارج از محدوده شناخت، توانایی و منابع مؤلف بود. کتاب ادیسه‌ٔ راست عمدتاً بر آرشیوهای داخلی ایران، به‌ویژه آرشیو ملی ایران و آرشیو وزارت امور خارجه، استوار است.

خواندن کتاب ادیسه‌ راست را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

این کتاب به دلیل تمرکز بر تجارت خارجی ایران در دوران پهلوی اول و همچنین بررسی زندگی یکی از شخصیت‌های ناشناخته اما اسرارآمیز این دوره، منبعی ارزشمند برای درک عمیق‌تر جنبه‌های کمتر دیده‌شده تاریخ معاصر ایران است. اگر به روابط اقتصادی، سیاسی و اجتماعی ایران در آن زمان علاقه دارید، این کتاب می‌تواند دیدگاه‌های جدیدی به شما بدهد. با توجه به اینکه کتاب حاصل پژوهشی فشرده و دقیق است و به آرشیوهای داخلی ایران (مانند آرشیو ملی و وزارت امور خارجه) تکیه دارد، می‌تواند برای پژوهشگران و دانشجویان رشته‌های تاریخ، اقتصاد و مطالعات منطقه‌ای بسیار مفید باشد. اشاره به معماهای لاینحل و پیشنهاد به مورخان آتی برای ادامه پژوهش، نشان‌دهنده عمق تحقیقات و رویکرد علمی نویسنده است. نویسنده به وضوح چالش‌ها و لذت‌های فرآیند پژوهش، از کشف اسناد پراکنده تا حل معماها و همکاری با دیگران، را توصیف می‌کند. اگر به پشت صحنهٔ تحقیقات تاریخی و فرآیند رسیدن به دانش علاقه‌مندید، این بخش‌ها برایتان آموزنده و جذاب خواهند بود. پیشنهاد می‌کنیم.

درباره محمد مالجو

محمد مالجو، متولد ۱۳۵۱ در تهران، اقتصاددان، پژوهشگر حوزه اقتصاد سیاسی، و مترجمی شناخته شده است. عمده شهرت او به دلیل پژوهش‌های انتقادی‌اش درباره تاریخ اقتصادی ایران، به ویژه در دوران پس از انقلاب اسلامی است. مالجو تحصیلات خود را در رشته اقتصاد در دانشگاه تهران به پایان رساند و مدرک دکترای خود را از همین دانشگاه دریافت کرد. پس از اتمام تحصیلات در ایران، برای مدتی به هلند سفر کرد و به عنوان پژوهشگر میهمان در پژوهشکده بین‌المللی تاریخ اجتماعی در آمستردام مشغول به تحقیق شد. پس از بازگشت به ایران، او به تدریس در دانشگاه‌ها و موسسات آزاد مانند مؤسسهٔ «پرسش» پرداخت. مالجو همچنان به تحقیقات خود در زمینه‌های تاریخ اندیشهٔ اقتصادی، اقتصاد سیاسی و تاریخ اقتصادی ایران در دورهٔ پس از انقلاب ۵۷ ادامه می‌دهد. او همچنین در زمینه ترجمه فعال بوده و آثار مهمی چون «دگرگونی بزرگ»، «خیز خام»، «هواهای نفسانی و منافع» و «تکوین طبقه کارگر در انگلستان» را به فارسی برگردانده است.

بخشی از کتاب ادیسه‌ راست

«تأثیر جنگ بین‌الملل در امور اقتصادی و بازرگانی ایران از این لحاظ است که کشور ایران مانند همهٔ کشورهای جهان بستگی زیادی به اقتصاد بین‌المللی دارد و رشته‌های فراوانی بازرگانی ایران را با اقتصاد کشورهای دیگر پیوند می‌دهد.

ازاین‌رو لازم است روابط اقتصادی ایران با بازارهای خارجی، به‌ویژه با کشورهایی که در جنگ امروزی اروپا داخل شده و یا نزدیک به مرحلهٔ ورود در جنگ هستند، بررسی شود. از جنبهٔ اقتصادی جنگ را می‌توان پیدایش یک نوع مصرف تازه دانست که در هنگام صلح این مصرف یا وجود نداشته و یا بسیار محدود است و باآن‌که در زمان جنگ از مصارف عادی در بعضی قسمت‌ها کاسته می‌شود معهذا مجموع انواع مصرف بیش‌تر از زمان صلح می‌باشد و بدین جهت مناسب دیده شد که بازرگانی خارجی ایران را در زمان جنگ کنونی با زمانی بسنجیم که شرایط اقتصادی آن شبیهِ زمان فعلی باشد، یعنی بازرگانی امروزهٔ ایران و تغییراتی را که در آن روی داده است با وضع بازرگانی کشور در زمان جنگ بین‌المللی پیشین سنجیده و معلوم نماییم که چگونه می‌توان از تحولات و آثاری که در نتیجهٔ جنگ گذشته حاصل شده بود درس عبرت گرفت.

این نکته را هم باید در نظر داشت که، در نتیجهٔ ترقیات و پیشرفت‌های شایانی که در دورهٔ فرخندهٔ کنونی در جملهٔ شئون حیاتی این سرزمین حاصل گشته، امور اقتصادی و بازرگانی نیز به سهم خود سیر تکاملی را ادامه داده و اقتصاد امروزی کشور به اندازهٔ زمان جنگ گذشته تابع اقتصاد خارجی نمی‌باشد. ازاین‌رو دقت می‌کنیم که در چه رشتهٔ بخصوصی استقلال اقتصادی و بی‌نیازی مطلق نصیب کشور شده و در کدام قسمت بازرگانی خارجی ایران تحت‌تأثیر عوارض جنگ امروزی اروپا قرار گرفته است. به عبارت دیگر، در چه رشته و تا چه اندازه وضع همگانی اقتصاد و بازرگانی خارجی کشور نسبت به زمان گذشته تغییر یافته است؟

برای تحقیق دربارهٔ این موضوع نبودن آمار و اطلاعات کافی به‌ویژه نسبت به زمان جنگ گذشته نکته‌ای است که اِشکال بررسی مبحث حاضر را آشکار می‌سازد. از این لحاظ است که بیش‌تر پیکرهای لازم از روی یگانه آمار منظم ایران که آمار گمرکی می‌باشد اقتباس گردیده و منابع و اطلاعات دیگر فقط برای روشن ساختن جزئیات مطلب به کار رفته است.»