کتاب رواداری فرهنگی در عصر مغولان

کتاب رواداری فرهنگی در عصر مغولان نوشتهٔ نسیم خلیلی است. گروه انتشاراتی ققنوس این کتاب را منتشر کرده است. این کتاب از مجموعهٔ‌ «تاریخ ایران، روایتی دیگر» است.

درباره کتاب رواداری فرهنگی در عصر مغولان

آیا مغولان هیچ دستاوردی برای جهانی که بر آن سلطه یافته بودند نداشتند؟ آیا دستان فاتحان صحراگرد خالی بود؟ آن‌ها چه چیزهایی از جهان فکر و زیست‌بوم خود برای سرزمین‌های مفتوحه به ارمغان آورده‌اند؟ آیا می‌توان به تأثیراتی که مغولان از اندیشه و تفکر مردمان سرزمین‌های مغلوبه گرفته‌اند بسنده کرد و منکر فرایند بده‌بستان میان فاتحان و مردم مغلوبه شد؟ آیا این نگاه شتاب‌زده نیست؟ به نظر می‌رسد مطالعۀ تأثیرات مغولان بر حیات فکری قلمرو گسترده‌ای که فتح کرده‌اند بسیار دشوار باشد، چراکه این تأثیرات گاه بسیار پنهان و دیریاب است, مثلاً در معماریِ مقابر و برج‌های ارمنی به نشانه‌هایی از عقاید توتمی و شمنی برمی‌خوریم که در طبیعتِ کهنِ ترکی‌‌مغولی نیز چنین نمادهایی را می‌بینیم, نمادهایی که بعدها از رهگذر تأثیراتی که معماران اسلامی از ارمنیان گرفته‌اند به ایران نیز منتقل شده است، اما همۀ تأثیرگذاری‌های مغولان تا این اندازه پیچیده و دیریاب نیست، زیرا مغولانی که سال‌ها به نام «ایلخانان» در ایران سلطه داشتند مقبره می‌ساختند، در دربارشان بخشیان (راهبان بودایی) و روحانیان شمنی داشتند، باورهای کهنشان را در ذهن داشتند و این‌همه نمی‌توانست پنهان بماند. نسیم خلیلی در کتاب رواداری فرهنگی در عصر مغولان سیر کلی اندیشه‌ها، خط‌مشی‌ها و سیاست‌های مذهبی این فاتحان را مرور کرده است. نویسنده در این اثر موقعیت و جایگاه ادیان مختلف در سایۀ حاکمیت آن‌ها را بررسی کرده و به‌طور مشخص عوامل مؤثر در اسلام‌پذیریِ مغولان و تعاملشان با جهان ایرانی‌‌ - اسلامی را مورد کندوکاو قرار داده است. دربارۀ مغولان و گرایش آن‌ها به ادیانی جز آیین بدوی نیاکانشان، روایت‌های افسانه‌ای فراوانی در متون تاریخی گزارش شده است. 

خواندن کتاب رواداری فرهنگی در عصر مغولان را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران تاریخ ایران در عصر مغولان پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب رواداری فرهنگی در عصر مغولان

«دوستی حکایت گفت که در عهد قاآن بر شیوۀ زمستانی شکار کردند و قاآن بر سبیل نظاره و تفرّج بر بالای پُشته‌ای نشسته بود حیوانات از هر صنفی روی به تختگاه او نهادند و در زیر پشته‌ای بانگ و فریاد بر مثال دادخواهان برآوردند، قاآن بفرمود تا همۀ حیوانات را اطلاق کردند و دست از تعرض از ایشان کوتاه، و قاآن بفرمود تا میان بلاد ختای و مشتات از چوب و گل دیواری کشیدند و درها برنهادند تا از مسافتی بعید شکاری بسیار بدان‌جا درآیند و بر این شیوه شکار کنند.

اوگتای در ابتدای سلطنت خود فرمان‌هایی در زمینۀ آزادی انجام دادن فرایض دینی صادر کرد و حتی روایت شده است که بیش از صدهزار دینار زر سرخ و دوهزار جامه برای مشایخ و روحانیان دیگر فرستاد. این مهربانی در حق مسلمانان تا بدان پایه بود که گروه‌هایی از مسلمانان با آگاهی از زمینۀ مساعد زیست و رونق اجتماعی به این سرزمین کوچیدند و از همین زمان به بعد است که در منابع به مهاجرنشین‌های بزرگی از ایرانیان در شهرهای جدیدالتأسیس در مغولستان، تبت و چین اشاره شده است. شاید نخستین و ملموس‌ترین تأثیرگذاری این جوامع را بتوان در اسلام‌پذیری یکی از فرماندهان برجستۀ اویغوری دید که کاملاً تحت تأثیر حضور ایرانیان مسلمان اتفاق می‌افتد. اگرچه نباید از رواداری مذهبی مغولان به‌ویژه باورمندان به شمنیسم، مبتنی بر اصولی که پیش از این برشمردیم، شگفت‌زده شویم، در این مورد خاص باید منشأ این اثرگذاری را مسلمانی به نام محمود یَلَواج بدانیم. این شخص که بازرگانی خوارزمی بود در عهد سلطان محمد به خدمت چنگیز درآمد و به قول ناصرالدینِ منشی پس از چندی بندگی در حضرت وی، به نمایندگی خان به منظور برقراری روابط بازرگانی با خوارزمشاه به ایران فرستاده شد. این سفارت چنان اهمیت داشت که لقب مغولی «یلواج», به معنای سفیر, را برای محمود به ارمغان آورد. این آمد‌و‌شدها البته در گام نخست بی‌نتیجه بود، اما سرانجام خان مغول به پاس زحمات یلواج، حکومت مناطق اسلامی فتح‌شده و به طور مشخص ناحیۀ سُغد و بخارا را به او سپرد و او را به نخستین ایرانی پرنفوذی بدل کرد که سردمدار جریانی شد که در تاریخ بیش از محمود یلواج با نام‌های کسانی همچون خواجه نصیرالدین طوسی، عطاملک جوینی و خواجه رشیدالدین فضل‌الله نامبردار است، جریانی که در آن مسلمانان با نمایندگانی محافظه‌کار اما دلسوز از میان خود به بدنۀ قدرت یاغیان مغول نزدیک شدند و کوشیدند هویت خود را حفظ و به نسل‌های بعد منتقل کنند.»