کتاب انقلاب را زیستن

کتاب انقلاب را زیستن نوشتهٔ آصف بیات و ترجمهٔ شیرین کریمی است. نشر بیدگل این کتاب را منتشر کرده است. نویسنده در این اثر از ابعاد گوناگون زندگی روزمره در بهار عربی سخن گفته است.

درباره کتاب انقلاب را زیستن

آصف بیات در کتاب انقلاب را زیستن (Revolutionary Life) از اینکه انقلاب با روزمرگی‌های مردم چه می‌کند و روزمرگی‌ها با انقلاب چه می‌کنند، سخن گفته است. به گفتهٔ او این دو عرصهٔ تجربهٔ انسانیْ جدایی اندکی دارند، اگرچه همواره جدا دیده می‌شوند. این کتاب گسست تحلیلیِ دو عرصه را همگرا می‌کند و میان آن دو پل می‌زند: زندگی روزمره به‌مثابهٔ عرصه‌ای معمولی و مستمر و انقلاب به‌مثابهٔ عرصه‌ای خارق‌العاده و سرنوشت‌ساز در پژوهش حاضر به هم پیوند می‌خورند. کتاب حاضر با تکیه تحقیقات میدانی‌ آصف بیات از مارس ۲۰۱۱ در مصر و تونسِ انقلابی آغاز شد، سپس با چندین بازدید میدانی ادامه یافت: نویسنده در رویدادها، تجمع‌ها و اعتراض‌های خیابانی شرکت کرد، از محله‌های فرودستان، بازارهای خیابانی، اتحادیه‌های کارگری، مراکز تحقیقاتی و احزاب سیاسی دیدن کرد و در قهوه‌خانه‌ها، منازل، سازمان‌ها، دانشگاه‌ها و خیابان‌ها با کنشگران، دانشگاهیان، مقامات رسمی و همچنین با مردم عادی گفت‌وگو کرد تا از تاریخ شفاهی این رویدادها اطمینان حاصل کند. نویسنده همچنین برای پیش بردن این پژوهش حجم عظیمی از یافته‌های آرشیوی را گردآوری کرده؛ یافته‌های همچون گزارش‌ها، اعلامیه‌ها، نظرسنجی‌ها، مقالات محلی، ویدئوکلیپ‌ها و پست‌های رسانه‌های اجتماعی.

کتاب «انقلاب را زیستن» بیشتر دربرگیرندهٔ رویدادهای سال‌های پیش از انقلاب (بهار عربی) تا سال ۲۰۱۵ و پس‌از آن است؛ یعنی از زمانی که «باجی قائد سبسی»، وزیر رژیمِ «زین‌العابدین‌بن‌علی»، به‌عنوان رئیس‌جمهور تونس انتخاب شد و نیز پیش‌تر که ژنرال «عبدالفتاح سیسی» رئیس‌جمهوری مصر را بر‌عهده گرفته بود. برای بررسی این مسئله که «موفقیت» (تونس) و «شکست» (مصر) در یک انقلاب، چگونه و تا‌چه‌اندازه می‌تواند بر زندگی روزمره، به‌خصوص زندگی مردم فرودست، تأثیر بگذارد، از دیدگاهی مقایسه‌ای استفاده شده است. تونس و مصر اغلب از لحاظ تفاوت و تضاد مقایسه می‌شوند. تونس کشوری است با ده میلیون نفر جمعیت، لیبرال، سکولار و پیش‌رو در حقوق زنان که با دولتی پلیسی به لیبرال‌دموکراسی رسید؛ درحالی‌که مصر با ۸۰ میلیون نفر جمعیت، گرایش‌های محافظه‌کارانه، جمعیت مذهبی و جامعهٔ مدنی قوی، حکومت نظامی و حکومت مطلقه را تجربه کرد. در این کتاب نشان داده می‌شود که تونس و مصر، با وجود این تفاوت‌ها، در پویایی‌های انقلابی و وضع نامساعد زندگی فرودستان، از‌جمله تهی‌دستان، جوانانِ به‌حاشیه‌رانده‌شده، زنان و جمعیت پیرامونی، شباهت‌های شگفت‌انگیزی را تجربه کردند. انقلاب‌های هردو کشور دیدگاهی لیبرال و راهبردی غیررادیکال و اصلاحی‌‌انقلابی داشتند و در آن‌ها یک طبقهٔ سیاسیِ همواره جدا از شهروندان عادی وجود داشت؛ شهروندانی که دغدغه‌هایشان بیشتر عدالت اجتماعی، خودمختاری و تغییرات رادیکال بود. با نظر به تفاوتِ مسیر سیاسیِ به‌سوی دموکراسیِ تونس و مسیر سیاسیِ به‌سوی استبدادِ مصر، ممکن است افسون‌زدایی از انقلاب و سیاست حاد در هردو کشور شگفت‌آور باشد، اما وقتی دیدگاه اجتماعی‌‌اقتصادیِ بسیار مشابهِ نخبگان و نگرش‌های آن‌ها نسبت‌به فرودستان را در نظر بگیریم ممکن است شگفتی کمتر گردد. تفاوت اصلی در این واقعیت نهفته است که دموکراسی در تونس اجازه می‌داد مبارزات مردمی پیرامون عدالت اجتماعی و شمولیت ادامه یابد، درحالی‌که استبداد در مصر مانعِ هر شکلی از بسیج جمعی می‌شد. با این وجود، انقلاب‌ها در هردو کشور آثاری انکارنشدنی بر بافت اجتماعی گذاشتند و تغییرات پایداری را در قلمروهای اجتماعی و فردی ایجاد کردند.

خواندن کتاب انقلاب را زیستن را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران مطالعه در باب انقلاب زندگی روزمره و علاقه‌مندان به شناخت ابعاد مختلف بهار عربی پیشنهاد می‌کنیم.

درباره آصف بیات

آصف بیات در سال ۱۳۳۳ به دنیا آمد. او محقق و نویسندهٔ ایرانی و استاد جامعه‌شناسی دانشگاه لایدن در هلند بوده است. پیش‌تر به‌مدت ۱۷ سال، استاد دانشگاه آمریکایی قاهره (AUC) بوده است. در دوران نوجوانی به تهران نقل‌مکان کرد، در رشتهٔ علوم سیاسی در دانشکدهٔ علوم سیاسی و اجتماعی دانشگاه تهران پذیرفته شد و به عالم سیاست روی آورد. در اواخر دههٔ ۱۳۵۰، تحصیلات تکمیلی خود را در دانشگاه کنت در بریتانیا ادامه داد و نقش کارگران در انقلاب سال ۱۳۵۷ را به‌عنوان موضوع پایان‌نامه دکترایش انتخاب کرد که با نام «کارگران و انقلاب در ایران» به چاپ رسید؛ سپس در سال ۱۹۸۶ میلادی به مصر نقل‌مکان کرد تا در دانشگاه آمریکایی قاهره درس بدهد. بسیاری از تحقیقات او بر مسائل اجتماعی آن کشور متمرکز شد و کتاب «کار، سیاست، و قدرت» را به رشتهٔ تحریر درآورد که دربارهٔ تجربهٔ مصر از مشارکت کارگری از زمان ریاست‌جمهوری «جمال عبدالناصر» بود. «پسا اسلام‌گرایی»، «انقلاب بدون انقلابیون»، «انقلاب را زیستن» و «سیاست‌های خیابانی» از دیگر آثار مکتوب آصف بیات هستند.

بخشی از کتاب انقلاب را زیستن

«انقلاب تونس در برقراری و/‌یا به‌حق‌دانستنِ دموکراسیِ انتخاباتی، آزادی سیاسی، آزادی بیان و سازماندهی و حقوق قانونیِ زنان موفق بود. اینها به‌خودی‌خود دستاوردهایی بنیادین بودند که مسیر تونس را از مسیر مصر، که به‌سمت دولت پلیسی رفت، متمایز کرد. در‌واقع، به نظر می‌رسید که دموکراسیِ رویه‌ای در تونس، که بیشتر مدیون جنبش‌های سازمان‌یافتهٔ کارگری و اعتراضات برای بیکاری بود، شاخص‌های توسعهٔ به‌نسبت بهتری داشته باشد. اما این انقلاب نتوانست به مطالبات فرودستان برای شمولیت، عدالت اجتماعی و برابری رسیدگی کند؛ و این ناتوانی خطرآفرین بود. حتی برعکس، اهانت نخبگان و رسانه‌هایشان به فرودستان شدت گرفت. پلیس و رسانه‌ها به‌دلیل بی‌توجهی جوانان محله‌های فقیرنشین به محدویت‌های کووید‌‌۱۹، به آنها حمله می‌کردند و این آخرین دستاویزی بود که می‌توانستند با آن جوانان فرودست را عاملان انحراف و بی‌نظمی نمایش دهند. نوعی سرخوردگی عمیق از انقلاب و حتی نوستالژیِ دوران بن‌علی پدیدار گشت. با وجود این همچنان عزم مبارزه وجود داشت. در ژانویهٔ ۲۰۱۹، در تونس گفت‌وگویی با یک رانندهٔ تاکسی داشتم که فارغ‌التحصیل دانشگاه بود، او گفت: «انقلابی وجود ندارد، وضعیت بدتر از قبل از انقلاب است. ولی حالا آزادی بیان داریم».

به‌خصوص در مصر، جایی که کودتای نظامی باعث بازگشت ضدانقلاب شده بود، موانعِ وحشتناکی پیشِ‌روی مطالبات رادیکال فرودستان بود. حتی اقتصادهای سرمایه‌داری بسیاری از تهی‌دستانِ تحصیل‌کردهٔ طبقهٔ متوسط را به امیدی ظالمانه خو دادند. امید ظالمانه این‌گونه نیست که به نومیدان انرژیِ پیش‌رفتن ببخشد، بلکه انرژی آنها را به‌سوی هزارتوهای بی‌پایان استارت‌آپ‌ها، اتکا به خویشتن، مراکز تلفن، آموزش‌ها و بازآموزی‌ها سوق داد؛ با این خیال که روزی موفق خواهند شد. نخبگان جدید و متحدانشان در هردو کشور سخت مبارزه کردند تا آن چیزهایی را که فرودستان در انقلاب به دست آورده بودند دوباره پس گیرند؛ چیزهایی مثل حس شهروندبودن، زمین، خانه، فرصت‌ها، سازمان‌های مستقل و فرهنگ جنبش اجتماعی. با وجود این، شمار زیادی از دستاوردهای مبارزات فرودستان ادامه یافت؛ هم در مصر و هم به‌ویژه در تونس که سیاست دموکراتیک فضای بیشتری را برای مقاومت مردمی فراهم کرد. در پایان دههٔ ۲۰۱۰، هنگامی که کنشگران مصری قربانی سرکوب شدید رژیم می‌شدند، در تونس [شرایط متفاوت بود و مثلاً   ] یک جنبش شهروندی به رهبری جوانان، مثل جنبش حاسِبهُم (به حسابشان رسیدگی خواهیم کرد)، می‌توانست با حمایت سازمان‌های حقوق بشریْ پیش‌نویس قانون دولتی را خنثی کند؛ قانونی که به افسران امنیتی در استفاده از نیروهای مرگ‌بار آزادی عمل می‌داد.»