بریده‌هایی از کتاب انقلاب را زیستن

زن دیگری گفت: «حقیقتاً به این درک رسیده‌ام که در جامعه‌ای که زنان را به باحجاب (زن خوب) و بی‌حجاب (زن ناقصی که هدایت نشده) طبقه‌بندی می‌کنند، نمی‌توانم با خشنودی به محجبه‌بودن ادامه دهم».

ناجنبش کنش‌های پراکنده اما مجادله‌آمیز افراد و خانواده‌ها در زندگی روزمره است که برای افزایش فرصت‌های زندگی‌شان اغلب به شیوه‌ای بی‌صدا و محتاطانه مبارزه می‌کنند.

گروه‌های فرودست ممکن است برای اجتناب از خطرْ نارضایتی خود را به‌طور رسمی نشان ندهند، اما به‌طور خصوصی بسیار بدبین هستند و آشکارا انتقاد می‌کنند. ممکن است در رویدادهای رسمی شرکت کنند، رسانه‌های دولتی را دنبال کنند و به حاکمان خودکامه رأی دهند، اما در زیرجوامعشان بی‌سر‌و‌صدا واقعیتِ خودشان را خلق می‌کنند؛ معانی، هنجارها و روایت‌هایی می‌سازند که اغلب در مقابل گفتمان و رویهٔ اقتدارگرا قرار می‌گیرد. این امر، خواه برداشت گرامشی از «آگاهی متناقض» فرودستان را بازتاب دهد و خواه نه، در بهترین‌حالت ظاهر متناقضی دارد. مهم این است که وقتی شکاف سیاسی پدیدار می‌گردد، ممکن است گروه‌های فرودست در زیرجوامعشان بر ضد همان حاکمانی برخیزند که اندک‌زمانی پیش به آنها رأی داده بودند.

با آگاه‌تر، ماهرتر و ذی‌حق‌تر شدنِ کنشگران عامه، نخبگان حاکم هشیاری و کینهٔ بیشتری به کار می‌برند. گروه‌های مسلط که از هجوم انقلابی زخمی شده‌اند، برای مقابله، تحکیم قدرت، اِعمال نظارت و حتی بازگرداندن نظم قدیم می‌کوشند. این پیامد به شورشیان یادآوری خواهد کرد که دگرگونی بنیادینِ بلوک‌های قدرتِ رژیم قدیمی و ایجاد رژیمی که پذیرای نظمی دموکراتیک و برابری‌خواهانه باشد، چقدر برای انقلاب ضروری است.

تونسی‌ها تا سال ۲۰۱۳ رکورد جهانی اعتصابات کارگری و اعتراض‌های اجتماعی را، با حدود سالانه ۴۵۰۰۰ اعتصاب و اعتراض، شکستند.

زمانی که زنان انتظار همان برابری‌ای را داشتند که در جریان خیزش‌ها طعم آن را چشیده بودند با تعصب مواجه شدند. و این وضعیت فقط در حکومت‌های مذهبی مانند ایران پس از «انقلاب اسلامی» یا اخوان‌المسلمین در مصر روی نداد. رژیم‌های غیرمذهبی، سکولار، ملی‌گرا و غربی‌شده نیز پس از انقلاب تبعیض را تحمیل کردند و از زنان انتظار داشتند «به جایی که تعلق دارند» بروند.

«ما نسلی هستیم که در جنگ‌های شما زاده شده‌ایم، کودکی‌مان را در تروریسمِ شما، نوجوانی‌مان را در فرقه‌گراییِ شما و جوانی‌مان را در فسادِ شما صرف کرده‌ایم. ما نسل رؤیاهای دزدیده‌شده و پیری زودرس هستیم».

در‌واقع در پایان دههٔ ۲۰۱۰، تغییر چشمگیری در دین‌داری جوانان و زنان مشاهده می‌شد. مردان و زنان جوان بی‌اعتمادی عمیقی نسبت‌به مقامات مذهبی نشان دادند. حتی «واعظان جدید» غیرروحانی مانند عمرو خالد که زمانی نام‌آشنا بودند، جذابیت خود را به‌شدت از دست دادند. جوانان رفته‌رفته مذهبِ سازمان‌یافته و اسلام سیاسی را کنار گذاشتند و به ایمان خصوصی، صوفی‌گری یا بی‌اعتقادیِ کامل روی آوردند.

کاری که تهی‌دستان تونس و مصر می‌کردند فقط مربوط به بقا نبود، بلکه در اموری مشارکت داشتند که مارینا سیترین با تکیه بر تجربهٔ آرژانتین در سال ۲۰۰۱ آن را افقی‌گرایی می‌نامد، یعنی شکلی از ابتکارات مردمی که به‌دنبال قدرت دولتی نیست، بلکه در پی ایجاد قدرت جایگزین و موازی برای دولت با روش‌های جدید سازماندهی زندگی اجتماعی و اقتصادی در بنیان جامعه است. تهی‌دستان به چیزی پرداختند که جامعه‌شناسی به نام محمد بامیه آن را آنارشیسم می‌نامد: احیای خود‌‌حکمرانی، همیاری متقابل، همبستگی و اعتماد محلی.

پیشرفت تنها زمانی رخ می‌دهد که مردم عادی درگیر کنش‌های خارق‌العادهٔ مجادله‌ایِ جمعی گردند: زمانی که سالمندان، زنان خانه‌دار، والدین، کودکان، کشاورزان و کارگران دست از روزمرگی خود بکشند و به خیابان‌ها و کوچه‌های مجادله بیایند. مردم عادی با مشارکت گسترده در این خیزش‌ها کارزار حاشیه‌ای و البته تماشاییِ جوانان را به‌سمت جریان اصلی سوق می‌دهند. مشارکت زنان به‌ویژه در «زنانه‌کردن»، «متمدن‌سازی» و در‌نتیجه در مصون‌سازی بدنهٔ سیاسی خیزش‌ها در‌برابر کنش‌های افراطیِ نامتمدن و خشونت‌آمیز بسیار مؤثر بوده‌اند.