کتاب طبقه، سیاست و نظریه اجتماعی

کتاب طبقه، سیاست و نظریه اجتماعی نوشته‌ آصف بیات و با ترجمه‌ کیهان صفری، اثری در حوزه‌ی علوم اجتماعی است که انتشارات شیرازه کتاب ما آن را منتشر کرده است. این کتاب مجموعه‌ای از مقالات و جستارهای تحلیلی درباره‌ی مفاهیم کلیدی جامعه‌شناسی، سیاست و طبقه در بستر جوامع غیرغربی، به‌ویژه خاورمیانه و ایران است. نویسنده با رویکردی انتقادی به نظریه‌های اجتماعی رایج، تلاش کرده است تا پیوند میان واقعیت‌های تاریخی و جغرافیایی منطقه‌ای را با مفاهیم نظری علوم اجتماعی بررسی کند. کتاب حاضر بخشی از مجموعه‌ی مفاهیم علوم اجتماعی است و به‌ویژه برای دانشجویان و پژوهشگران رشته‌های علوم انسانی و اجتماعی، و علاقه‌مندان به مسائل اجتماعی ایران و خاورمیانه تدوین شده است. نسخه‌ی الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب طبقه، سیاست و نظریه اجتماعی

طبقه، سیاست و نظریه اجتماعی اثری است که به بررسی انتقادی مفاهیم و نظریه‌های اجتماعی با تمرکز بر تجربه‌های خاورمیانه و ایران می‌پردازد. آصف بیات در این کتاب، مجموعه‌ای از مقالات خود را که طی سال‌های مختلف در نشریات دانشگاهی و عمومی منتشر شده‌اند، گردآوری کرده است. کتاب طبقه، سیاست و نظریه اجتماعی در دو بخش اصلی تنظیم شده است: بخش نخست به نقد و ارزیابی رویکردهای نظری در علوم اجتماعی و بررسی میزان اعتبار و کارآمدی مفاهیم غربی در تحلیل جوامع غیرغربی اختصاص دارد. بخش دوم با تمرکز بر تاریخ و تاریخ‌نگاری ایران، به بررسی سیاست‌ورزی طبقاتی و نقش طبقه در تحولات اجتماعی و سیاسی ایران می‌پردازد. بیات در این مجموعه، ضمن فاصله‌گرفتن از رویکردهای شرق‌شناسانه و پسااستعماری افراطی، بر ضرورت بازنگری در مفاهیم جهانشمول علوم اجتماعی تأکید کرده است. او معتقد است که مفاهیمی مانند طبقه، جنبش اجتماعی، جامعه‌ی مدنی و مقاومت، باید در بستر تاریخی و اجتماعی هر جامعه بازتعریف شوند.

کتابکتاب طبقه، سیاست و نظریه اجتماعی با مثال‌هایی از ایران، مصر و سایر کشورهای خاورمیانه، نشان می‌دهد که چگونه سیاست‌ورزی و کنش اجتماعی در این مناطق، تفاوت‌ها و شباهت‌هایی با الگوهای غربی دارد و چرا نمی‌توان نسخه‌های تحلیلی غربی را به‌سادگی به این جوامع تعمیم داد. در کنار مباحث نظری، کتاب به موضوعاتی چون سیاست جوانان، حاشیه‌نشینی، نقش کارگران و دموکراسی، و همچنین تأثیر مفاهیم نظری بر مطالعات منطقه‌ای می‌پردازد.

خلاصه کتاب طبقه، سیاست و نظریه اجتماعی

آصف بیات در این کتاب، با گردآوری مقالاتی که طی بیش از دو دهه نوشته است، به بررسی انتقادی مفاهیم بنیادین علوم اجتماعی می‌پردازد. دغدغه‌ی اصلی او این است که نظریه‌های اجتماعی که عمدتاً در بستر تاریخی و جغرافیایی اروپا شکل گرفته‌اند، تا چه اندازه برای تحلیل جوامع غیرغربی، به‌ویژه خاورمیانه و ایران، مناسب‌اند؟ کتاب با نقد جهانشمول‌انگاری مفاهیم غربی آغاز می‌شود و نشان می‌دهد که بسیاری از این مفاهیم، اگر بدون توجه به زمینه‌ی تاریخی و اجتماعی هر جامعه به کار گرفته شوند، ممکن است به سوءتفاهم و تبیین‌های نادرست منجر شوند. بیات تأکید کرده است که باید با مفاهیمی مانند طبقه، جنبش اجتماعی، جامعه‌ی مدنی و مقاومت، با احتیاط و بازنگری برخورد کرد و در صورت لزوم، آن‌ها را بازتعریف یا جایگزین نمود. در بخش نخست، نویسنده به نقد رویکردهای نظری در علوم اجتماعی می‌پردازد و با مثال‌هایی از خاورمیانه، نشان می‌دهد که سیاست‌ورزی طبقاتی، که در غرب نقش محوری داشته، در بسیاری از جوامع غیرغربی یا وجود نداشته یا به‌شکل متفاوتی بروز یافته است. او با بررسی تجربه‌های ایران و مصر، تفاوت‌های بنیادین در شکل‌گیری جنبش‌های اجتماعی، نقش بازار، حاشیه‌نشینی و سیاست جوانان را برجسته می‌کند. در بخش دوم، تمرکز بر تاریخ و سیاست ایران است. بیات با تحلیل تاریخ‌نگاری طبقه و کارگران در ایران، به این پرسش می‌پردازد که آیا مفهوم طبقه می‌تواند جایگزین یا رقیب ملت باشد؟ همچنین نقش کارگران در فرآیند دموکراسی و تأثیر اندیشه‌های گرامشی در فضای سیاسی تهران بررسی شده است. در سراسر کتاب، نویسنده بر اهمیت رویکرد تطبیقی و مقایسه‌ای تأکید دارد و نشان می‌دهد که مطالعات منطقه‌ای، اگر با نظریه‌های اجتماعی ترکیب شوند، می‌توانند به تولید دانش معنادار و غنی‌تر منجر شوند. او همچنین به چالش‌های پژوهش تطبیقی، انتخاب موارد مقایسه‌پذیر و ضرورت همکاری میان متخصصان مناطق مختلف اشاره می‌کند. در نهایت، کتاب طبقه، سیاست و نظریه اجتماعی، خواننده را به بازاندیشی در مفاهیم رایج علوم اجتماعی و توجه به تفاوت‌های زمینه‌ای جوامع دعوت می‌کند و بر اهمیت گفت‌وگوی انتقادی میان نظریه و واقعیت‌های اجتماعی تأکید دارد.

چرا باید کتاب طبقه، سیاست و نظریه اجتماعی را بخوانیم؟

این کتاب با رویکردی انتقادی و تطبیقی به مفاهیم رایج علوم اجتماعی، فرصتی فراهم می‌کند تا خواننده با محدودیت‌ها و ظرفیت‌های نظریه‌های غربی در تحلیل جوامع غیرغربی آشنا شود. یکی از ویژگی‌های شاخص اثر، تأکید بر اهمیت زمینه‌ی تاریخی و جغرافیایی در فهم مفاهیم اجتماعی است؛ موضوعی که در بسیاری از متون کلاسیک علوم اجتماعی کمتر به آن پرداخته شده است. مطالعه‌ی این کتاب به درک بهتر تفاوت‌ها و شباهت‌های سیاست‌ورزی، کنش اجتماعی و شکل‌گیری طبقات در ایران و خاورمیانه کمک می‌کند. همچنین، با مثال‌های متنوع از کشورهای مختلف، نشان داده شده که چگونه می‌توان از رویکرد تطبیقی برای غنابخشیدن به نظریه‌های اجتماعی بهره برد. از دیگر دستاوردهای کتاب، آشنایی با چالش‌های پژوهش تطبیقی، نقد استثناگرایی منطقه‌ای و بازاندیشی در مفاهیم کلیدی مانند طبقه، جنبش اجتماعی و جامعه مدنی است. این کتاب به‌ویژه برای کسانی که به دنبال فهم عمیق‌تر تحولات اجتماعی و سیاسی در جوامع غیرغربی هستند، ارزشمند است.

خواندن این کتاب را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

خواندن این کتاب به دانشجویان و پژوهشگران علوم اجتماعی و انسانی، علاقه‌مندان به مسائل اجتماعی و سیاسی ایران و خاورمیانه، و کسانی که دغدغه‌ی نقد و بازنگری در مفاهیم نظری رایج را دارند، پیشنهاد می‌شود. همچنین برای افرادی که به دنبال درک تفاوت‌های زمینه‌ای در تحلیل‌های اجتماعی و سیاسی هستند، مناسب است. در نهایت این اثر هم برای پژوهشگران و دانشجویان علوم اجتماعی، و هم برای علاقه‌مندان به مسائل اجتماعی و سیاسی ایران و منطقه، دریچه‌ای تازه به روی تحلیل‌های انتقادی و مقایسه‌ای می‌گشاید.

درباره آصف بیات

آصف (متولد ۱۹۵۴) استاد ایرانی-آمریکایی جامعه‌شناسی و پژوهشگر برجسته در حوزه‌ی تحولات اجتماعی، جنبش‌های اجتماعی و سیاست شهری است. او در حال حاضر کرسی کاترین و بروس باستین در مطالعات جهانی و فراملی را در دپارتمان جامعه‌شناسی دانشگاه ایلینوی اربانا-شمپین در اختیار دارد. پژوهش‌های او عمدتاً بر جنبش‌های اجتماعی و تغییرات اجتماعی، دین و زندگی عمومی، و فضای شهری و سیاست در جوامع معاصر خاورمیانه متمرکز است.

بیات تحصیلات اولیه خود را در تهران و در یک خانواده آذربایجانی آغاز کرد و پس از شرکت در کلاس‌های علی شریعتی، مسیر خود را به سمت تفکر سکولار و فعالیت سیاسی چپ‌گرا تغییر داد. او مدرک کارشناسی خود را در رشته‌ی سیاست از دانشکده‌ی علوم سیاسی و اجتماعی تهران و دکترای جامعه‌شناسی و سیاست از دانشگاه کنت انگلستان دریافت کرد. پس از آن، در سال ۱۹۸۵ به‌عنوان پژوهشگر پسادکترا در مرکز مطالعات خاورمیانه دانشگاه کالیفرنیا، برکلی فعالیت کرد. او به مدت حدود ۱۷ سال در دانشگاه آمریکایی قاهره به تدریس جامعه‌شناسی پرداخت و مطالعات میدانی خود را بر جنبش‌های کارگری و سیاست‌های غیررسمی در ایران و مصر متمرکز کرد که منجر به انتشار کتاب‌های شاخص او «سیاست‌های خیابانی» و «کار، سیاست و قدرت» شد. همچنین از ۲۰۰۳ تا ۲۰۱۰ مدیر مؤسسه‌ی بین‌المللی مطالعات اسلام در جهان معاصر (ISIM) و دارنده‌ی کرسی جامعه و فرهنگ خاورمیانه مدرن در دانشگاه لیدن، هلند بود.

بیات در آثار خود مفاهیمی نوآورانه مانند «پسااسلام‌گرایی» (Post-Islamism)، «غیرجنبش‌ها» (Non-Movements)، «سیاست خیابانی» و «جنبش آرام زندگی روزمره» را معرفی کرده است تا پویایی‌های اجتماعی و سیاسی را در جوامع عمدتاً غیردموکراتیک خاورمیانه تحلیل کند. او بر نقش شهروندان عادی و گروه‌های حاشیه‌ای در تغییرات اجتماعی و سیاسی بدون سازمان‌دهی رسمی تأکید دارد و نشان می‌دهد که چگونه مقاومت‌های روزمره، فعالیت‌های اقتصادی غیررسمی و اقدامات کوچک اما مداوم، می‌توانند تحولات عمیق اجتماعی و شهری را رقم بزنند. از دیگر دستاوردهای فکری بیات، نظریه‌ی پسااسلام‌گرایی است که تلاش می‌کند ارزش‌های اسلامی را با اصول دموکراتیک، آزادی‌های فردی و حقوق مدنی هماهنگ کند و تأثیر جنبش‌های اسلامی و تغییرات اجتماعی پس از انقلاب ایران و بهار عربی را تحلیل نماید. آثار او تأثیر چشمگیری بر فهم جنبش‌های اجتماعی، فعالیت‌های دینی و تغییرات سیاسی در خاورمیانه و فراتر از آن داشته است.

آصف بیات با همسرش، لیندا هررا، انسان‌شناس اجتماعی، زندگی می‌کند و پژوهش‌های او همچنان منبع اصلی برای تحلیل تحولات اجتماعی، شهری و سیاسی خاورمیانه محسوب می‌شود.