کتاب مذهب علیه مذهب

اول باید ببینیم حکومت مذهبی چیست. حکومت مذهبی رژیمی است که در آن به جای رجال سیاسی، رجال مذهبی (روحانی) مقامات سیاسی و دولتی را اشغال می‌کنند و به عبارت دیگر حکومت مذهبی یعنی حکومت روحانیون بر ملت. آثار طبیعی چنین حکومتی یکی استبداد است، زیرا روحانی خود را جانشین خدا و مجری اوامر او در زمین می‌داند و در چنین صورتی مردم حق اظهارنظر و انتقاد و مخالفت با او ندارند. یک زعیم روحانی خود را به خودی خود زعیم می‌داند؛ به اعتبار اینکه روحانی است و عالم دین، نه به اعتبار رأی و نظر و تصویب جمهور مردم. بنابراین یک حاکم غیرمسئول است و این مادر استبداد و دیکتاتوری فردی است. و چون خود را سایه و نمایندهٔ خدا می‌داند، بر جان و مال و ناموس همه مسلط است و در هیچ گونه ستم و تجاوزی تردید به خود راه نمی‌دهد، بلکه رضای خدا را در آن می‌پندارد. گذشته از آن برای مخالف، برای پیروان مذاهب دیگر حتی حق حیات نیز قایل نیست. آن‌ها را مغضوب خدا، گمراه، نجس و دشمن راه دین و حق می‌شمارد و هرگونه ظلمی را نسبت به آنان عدل خدایی تلقی می‌کند.

«وقتی که زور و حیله لباس تقوی می‌پوشد، بزرگ‌ترین فاجعهٔ تاریخ و بزرگ‌ترین قدرت مسلط بر تاریخ پدید آمده است.»

گفت: یا علی، پس تو چرا چنین جامهٔ ژنده و خشن و خوراک نامرغوب و غیرمطبوع داری؟ و علی، با خشم، بر سرش کوفت که: ... وای بر تو! من مثل تو نیستم. وظیفهٔ من سنگین است. خداوند بر پیشوایان دادگر و رهبران جامعه واجب کرده که زندگی خود را با زندگی محروم‌ترین افراد جامعه‌شان برابر و هم‌اندازه سازند و بسنجند.

این را بر روشنفکران، به آن‌هایی که همیشه می‌پرسند که «تو به نام یک روشنفکر چگونه این همه به دین تکیه می‌کنی؟» می‌گویم که «من اگر از دین سخن می‌گویم، از دینی سخن نمی‌گویم که در گذشته تحقق داشته و در جامعه حاکم بوده است، بلکه از دینی سخن می‌گویم که هدفش از بین بردن دینی بوده که در طول تاریخ بر جامعه‌ها حکومت داشته، و از آن دینی سخن می‌گویم که پیغمبرانش برای نابودی اشکال گوناگون دینِ شرک قیام کردند و در هیچ زمانی به طور کامل، از نظر جامعه و زندگی اجتماعی مردم، آن دینِ توحید تحقق پیدا نکرده، بلکه مسئولیت ما این است که برای تحقق آن دین (دین توحید) در آینده بکوشیم، و این مسئولیت بشری است تا آینده دین توحید (آنچنان‌که به وسیلهٔ پیامبران توحید اعلام شده) در جامعهٔ بشری جانشین ادیان تخدیری توجیهی شرک بشود.» بنابراین تکیهٔ ما به دین، بازگشت به گذشته نیست، بلکه ادامهٔ راه تاریخ است.

ویل دورانت می‌گوید: هیچ پیغمبری به اندازهٔ محمد، پیروانش را به نیرومندی تحریص و ترغیب نکرد و هیچ پیغمبری به اندازهٔ او در این راه توفیق نیافت.

تعجب می‌کنم از مردی که در خانه‌اش نانی نمی‌یابد (نان ندارد) و آن وقت با شمشیر برهنه بر مردم نمی‌شورد.

امروز هم هرکس بخواهد به راستی از علی پیروی کند، تنها می‌ماند؛ هم دشمنان دین با او می‌جنگند و هم متعصبان و مقدسان دین، به نام حمایت از دین شمشیر به رویش می‌کشند، چنان‌که کردند و دیدید و در تاریخ می‌خوانید.

کتابی برای نخواندن! قرآنی که تو به آن معتقدی به چه کار ما می‌آید؟ من نمی‌دانم در آن چه هست و تو خودت هم نمی‌دانی تویش چیست. از این جهت منِ کافر و توی مؤمن هردومان هم‌درس هستیم

امر به معروف و نهی از منکر ـ که به معنایی مبتذل در ذهن ما وجود دارد و در جامعهٔ روشنفکری اصلاً نمی‌توان اسمش را برد ـ همان است که روشنفکر امروز اروپایی، مسئولیت بشری، مسئولیت هنرمند و مسئولیت روشنفکرش می‌شناسد. مسئولیتی که در فلسفه و هنر و ادبیات امروزه این‌همه مطرح است، یعنی چه؟ این همان امر به معروف و نهی از منکر است که ما به چنان صورتی درش آورده‌ایم و چنان به معروف امر می‌کنیم و از منکر نهی، که فقط منکرش هست!

به قول رادها کریشنان: «وقتی که زور و حیله لباس تقوی می‌پوشد، بزرگ‌ترین فاجعهٔ تاریخ و بزرگ‌ترین قدرت مسلط بر تاریخ پدید آمده است.»

این را بر روشنفکران، به آن‌هایی که همیشه می‌پرسند که «تو به نام یک روشنفکر چگونه این همه به دین تکیه می‌کنی؟» می‌گویم که «من اگر از دین سخن می‌گویم، از دینی سخن نمی‌گویم که در گذشته تحقق داشته و در جامعه حاکم بوده است، بلکه از دینی سخن می‌گویم که هدفش از بین بردن دینی بوده که در طول تاریخ بر جامعه‌ها حکومت داشته، و از آن دینی سخن می‌گویم که پیغمبرانش برای نابودی اشکال گوناگون دینِ شرک قیام کردند و در هیچ زمانی به طور کامل، از نظر جامعه و زندگی اجتماعی مردم، آن دینِ توحید تحقق پیدا نکرده، بلکه مسئولیت ما این است که برای تحقق آن دین (دین توحید) در آینده بکوشیم، و این مسئولیت بشری است تا آینده دین توحید (آنچنان‌که به وسیلهٔ پیامبران توحید اعلام شده) در جامعهٔ بشری جانشین ادیان تخدیری توجیهی شرک بشود.» بنابراین تکیهٔ ما به دین، بازگشت به گذشته نیست، بلکه ادامهٔ راه تاریخ است.

این کسی که گوساله می‌سازد تا مردم آن را به جای یهوه، خدا، اللّه بپرستند، آدمی بی‌خدا و بی‌اعتقاد به دین نیست، که معتقد به دین و بلکه مبلّغ و متولی دین است.

در طول تاریخ همیشه مذهب با مذهب می‌جنگیده و نه هیچ‌گاه به معنایی که امروز می‌فهمیم، مذهب با بی‌مذهبی.

«فَبَشِّر عِبَادِ الَّذَینَ یسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیتَّبِعونَ أَحْسَنَه» (مژده ده بندگانی را که به حرف گوش می‌کنند و بعد هرچه را درست‌تر و حسابی‌تر یافتند تأیید می‌کنند و دنبالش را می‌گیرند)؛ «أُولَئِک الّذِینَ هَدَاهُمُ اللّه‌ُ وَ أُولَئِک هُمْ أُولُوالالْبَاب» (این‌هایند آدم‌هایی که خدا به راهشان آورده و این‌هایند که شعور دارند).

همیشه در طول تاریخ، دین ملاء و مترفین حکومت می‌کرده و یا به طور آشکار به نام خودش و یا در پردهٔ دین خدا و مردم، خود را حفظ می‌کرده است. و دین توحید، دینی است که حکومتش در تاریخ تحقق نیافته است. و به نظر من این یکی از افتخارات شیعه است که آنچه را که در قرون وسطی به نام قدرت اسلامی به دنیا عرضه شد، نمی‌پذیرد و جهادش را به چشم غارت امپریالیستی می‌نگرد و حکومتش را حکومت قیصری و کسرایی، نه خلافت رسول خدا.

من دنبال دینی و ایمانی می‌گردم که بشریت را نجات بدهد و حتی خود من هم فدایش بشوم. دینی که برای نجات جامعه بکوشد و من را قربانی ما کند.

تجربه به من آموخته است که همه‌جا (در کتاب‌ها، آدم‌ها، آیه‌ها، روایت‌ها، آثار و افکار، و بیشتر در جامعه و تاریخ) به دنبال گمشده‌ها و متهم‌ها باشم، چه، بیشتر ارزش‌ها را در چیزهایی یافته‌ام که کمتر مطرح است

و راست است که دین افیون توده‌ها بوده تا مردم را به ذلت و سختی و به بیچارگی و به جهل و به توقفی که دچارش هستند و به سرنوشت شومی که خودشان، اجدادشان و اخلافشان دچار بودند و هستند و خواهند بود، تسلیم بکند؛ یک تسلیم درونی و اعتقادی.

دین توجیه‌کننده، دین تخدیرکننده، دین متوقف‌کننده، دین محدودکننده و دین بی‌اعتنا به وضع زندگی مردم بوده که همیشه در تاریخ بر جامعه‌های بشری مسلط بوده است. و آن‌هایی هم که گفتند «دین زاییدهٔ ترس است، تخدیرکننده است، محدودکننده است و زاییدهٔ دورهٔ فئودالی است» راست گفتند، چون بر اساس تاریخ و تاریخ‌شناسی استنباط کردند. اما آن‌ها دین را نشناختند چون دین‌شناس نبودند، که تاریخ‌شناس بودند. و هرکس هم که به سراغ تاریخ برود می‌بیند که ادیان، یعنی کسانی که چه به نام توحید در طول تاریخ و چه به نام صریح شرک دین شرک را پاسداری می‌کرده‌اند، کارشان همین بوده است.

راست است که آن دین (دین شرک) زاییدهٔ ترس و جهل مردم است. چرا؟ برای این‌که مذهبی‌های مشرک، یعنی کسانی که دین شرک را تبلیغ می‌کنند، می‌ترسند از این‌که مردم بیدار بشوند؛ باسواد بشوند؛ عالم باشند؛ آشنا باشند. می‌خواهند معلومات منحصر به چیزهایی همیشگی و ثابت باشد و آن هم در انحصار خودشان. چرا؟ برای این‌که به میزان پیشرفت علم، آن دین شرک نابود می‌شود ـ چرا که محافظ دین شرک، جهل است ـ و به میزان بیداری مردم و به وجود آمدن روح انتقاد در مردم، آرمان‌خواهی در مردم و عدالت‌خواهی در مردم، آن دین شرک را متزلزل می‌کند.