کتاب انحطاط و ترقی تمدن‌ها از نظر قرآن و منطق دیالکتیک

کتاب «انحطاط و ترقی تمدن‌ها از نظر قرآن و منطق دیالکتیک» تنظیم‌شده‌ی یازده جلسه سخنرانی و بحث و انتقاد در انجمن اسلامی پزشکان توسط استاد شهید آیت الله مطهری از ۲۳ آبان ۱۳۵۳ شمسی تا چند ماه بعد است. موضوع اصلی این جلسات فلسفه تاریخ بوده است که طی آن به مسئله انحطاط و ترقی تمدنها در دو بخش یکی از نظر قرآن و دیگر از نظر منطق دیالکتیک پرداخته شده است. نام کتاب از تعابیری که خود استاد به کار برده‌اند انتخاب شده است. سبک بحث در این جلسات که پس از سخنان استاد مطهری حضار ـ که از نخبگان بوده‌اند و برخی از آنها مانند مرحوم مهندس بازرگان صاحب‌نظر به شمار می‌روند ـ نظرات خود را بیان می‌دارند و استاد شهید با سعه‌صدر و روی باز به سؤالات آنها پاسخ می‌دهند، می‌تواند برای امروز ما درس و الگو باشد. البته سخنان سؤال‌کنندگان و حضاری که اظهارنظر کرده‌اند، تا حد ممکن خلاصه شده است. در این کتاب به راز حرکت تاریخ و عوامل انحطاط و ترقی تمدنها و سنت بودن و درس بودن تاریخ پرداخته شده و همه اینها از نگاه قرآن مورد بررسی و تحقیق قرار گرفته است؛ همچنان که موضوع تکامل تاریخ از نظر منطق دیالکتیک مورد بررسی و نقد واقع شده است. از این نظر این کتاب می‌تواند برای امروز ما و آینده انقلاب اسلامی ما مفید و مؤثر باشد. این کتاب را می‌توان از سنخ کتاب‌های جامعه و تاریخ، فلسفه تاریخ، جامعه و تاریخ در قرآن اثر آن فرزانه شهید دانست، به این نحو که می‌توانند مکمل یکدیگر واقع شوند. تنظیم و ویرایش علمی این کتاب توسط آقای دکتر علی مطهری (عضو هیئت علمی گروه فلسفه و کلام دانشکده الهیات و معارف اسلامی دانشگاه تهران) انجام شده است.