کتاب چرند و پرند

کتاب چرند و پرند نوشتهٔ علی اکبر دهخدا است. نشر ارس این کتاب را منتشر کرده است. این اثر حاوی یکی از مجموعه متون طنز اجتماعی مشهور در ادبیات فارسی ایران است.

درباره کتاب چرند و پرند

کتاب چرند و پرند حاوی مجموعه نوشته‌های طنز منتشرشده از علی اکبر دهخدا در مجلهٔ صوراسرافیل است. این نویسنده، متن‌های حاضر را با امضای «دخو» و در دفاع از جنبش مشروطه‌خواهی و رد استبداد نوشت. صوراسرافیل از مجله‌های معروف و بسیا تأثیرگذار در صدر مشروطیت بود. شمارهٔ نخست این نشریه، ۱۴ دی ۱۲۸۶ منتشر شد. «جهانگیرخان شیرازی» مشهور به صوراسرافیل و «قاسم‌خان تبریزی» با همکاری «میرزا علی‌اکبر خان قزوینی» (دهخدا) صوراسرافیل را منتشر می‌کردند. دهخدا برای بیداری و آگاهی مردمی که معتقد بود حقشان توسط عده‌ای از رجال دولت و حکومت و برخی روحانی‌نماهای خودفروش خورده می‌شود، قلم توانا و هنرمندش را به کار گرفت و در مجموعه متن‌هایی با عنوان چرندوپرند، به روشنگری و بیداری مردم پرداخت. همزمان با آغاز نهضت مشروطیت، دهخدا با آگاهی کامل و شوروشوقی فراوان، به آزادی‌خواهان پیوست و از این پس زندگی‌اش به زندگی مردم رنجدیدهٔ ایران و انقلاب مشروطه گره خورد. شروع مبارزه‌ٔ او با پیوستن به روزنامه‌نگاران و نوشتن مقاله‌هایی با عنوان «چرند و پرند» در روزنامهٔ صوراسرافیل همراه بود.

مقاله‌های مجموعهٔ غیرداستانی چرندوپرند، به‌خوبی بیانگر اجتماع آن روز ایران است. مخاطب با خواندن این اثر درمی‌یابد که می‌توان تاریخ واقعی هر ملتی را در ادبیات آن جست‌وجو کرد. نثر این مقاله‌ها بسیار ساده، روان، صمیمی، جذاب و پویا است. دهخدا در این مقاله‌ها با زبان عامیانه سخن می‌گوید و کلامش پر است از اصطلاحات، تشبیهات، استعارات، کنایات، مَتل‌ها، متلک‌ها، ناسزاها، باورها، تکیه‌کلام‌ها و شعرهای عامیانهٔ مردم کوچه و بازار که تا آن زمان به نثر فارسی راه نیافته بود. می‌دانیم که زبان طنز، بهترین وسیله برای بیان مسائل سیاسی در ایران بوده است؛ زیرا اغلب به‌راحتی می‌تواند شدیدترین انتقادها را بی‌آنکه ترس از زندان و شکنجه وجود داشته باشد، در خود جای دهد.

در یک تقسیم‌بندی می‌توان ادبیات را به دو گونهٔ داستانی و غیرداستانی تقسیم کرد. ناداستان (nonfiction) معمولاً به مجموعه نوشته‌هایی که باید جزو ادبیات غیرداستانی قرار بگیرند، اطلاق می‌شود. در این گونه، نویسنده با نیت خیر، برای توسعهٔ حقیقت، تشریح وقایع، معرفی اشخاص، یا ارائهٔ اطلاعات و به دلایلی دیگر شروع به نوشتن می‌کند. در مقابل، در نوشته‌های غیرواقعیت‌محور (داستان)، خالق اثر صریحاً یا تلویحاً از واقعیت سر باز می‌زند و این گونه به‌عنوان ادبیات داستانی (غیرواقعیت‌محور) طبقه‌بندی می‌شود. هدف ادبیات غیرداستانی تعلیم عامهٔ مردم است (البته نه به‌معنای آموزش کلاسیک و کاملاً علمی و تخصصی که عاری از ملاحظات زیباشناختی است)؛ همچنین تغییر و اصلاح نگرش، رشد افکار، ترغیب، یا بیان تجارب و واقعیات از طریق مکاشفهٔ «مبتنی بر واقعیت» از هدف‌های دیگر ناداستان‌نویسی هستند. ژانر ادبیات غیرداستانی به مضمون‌های بی‌شماری می‌پردازد و فرم‌های گوناگونی دارد. انواع ادبی غیرداستانی می‌توانند شامل این‌ها باشند: جستارها، زندگی‌نامه‌ها، کتاب‌های تاریخی، کتاب‌های علمی - آموزشی، گزارش‌های ویژه، یادداشت‌ها، گفت‌وگوها، یادداشت‌های روزانه، سفرنامه‌ها، نامه‌ها، سندها، خاطره‌ها، نقدهای ادبی.

خواندن کتاب چرند و پرند را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران ادبیات غیرداستانی ایران و قالب مجموعه مقاله (جستار) با زبان طنز پیشنهاد می‌کنیم.

درباره‌ علی اکبر دهخدا

علی اکبر دهخدا در سال ۱۲۵۷ در تهران متولد شد. او ادیب، لغت‌شناس، سیاست‌مدار، شاعر، مؤلف و بنیان‌گذار لغت‌نامه‌ٔ دهخدا بود. دهخدا جزو اولین فارغ‌التحصیلان مدرسهٔ سیاسی بود. طی این دوره با مبانی علوم جدید و زبان فرانسوی آشنا شد. معلم ادبیات فارسی آن مدرسه، «محمدحسین فروغی» بود و گاه تدریس ادبیات کلاس را بر عهدهٔ دهخدا می‌گذاشت. او مدتی را در وزارت امور خارجه مشغول به کار بود و به همین دلیل چندسالی در وین زندگی کرد و در آنجا آموختن زبان فرانسوی‌اش را کامل کرد. هم‌زمان با آغاز دوران مشروطیت به ایران بازگشت و نقش بسیار مهمی در پیش‌بردن اهداف جنبش مشروطه اجرا کرد. کمی بعد به روزنامهٔ صوراسرافیل پیوست و مقالات طنزی را با امضای «دخو» در آن به چاپ رساند. مجموع آن مقالات، کتاب «چرند و پرند» نام گرفته است. برخی از نوشته‌های او چنان تند و صریح بود که بسیاری از طرفداران استبداد حکم به تکفیر او دادند. یکی دیگر از کارهای بزرگ و ارزشمند علی‌اکبر دهخدا، تألیف فرهنگ‌نامهٔ ارزشمند دهخدا است که در آن لغات علمی، تاریخی، ادبی، جغرافیایی و طبی و معادل‌های دقیق آن‌ها همراه با شاهدهای بسیار آمده است. ریاست ادارهٔ لغت‌نامه تا پیش از آنکه به «محمد معین» واگذار شود، با دهخدا بود. کتاب «امثال و حکم» در چهار جلد، شامل۵۰ هزار امثال و حکم (ضرب‌المثل) و کلمات قصار و ابیات متفرقه‌، نوشتهٔ او است. مطالب این کتاب، به‌ترتیب الفبا تنظیم شده و ضرب‌المثل‌ها شرح و تفسیر شده است. شرح دیوان بسیاری از شاعران بزرگ مانند منوچهری، حافظ، مسعود سعد سلمان و فرخی سیستانی از فعالیت‌های دیگر این نویسنده و پژوهشگر ایرانی است. علی اکبر دهخدا در هفتم اسفند ۱۳۳۴ و در تهران، چشم از جهان فروبست.

بخشی از کتاب چرند و پرند

«بعد به مرگ تو یک‌دفعه مثل این‌که این عبارت شیخ سعدی که می‌گوید و اگر همه شب قدر می‌شد شب قدر هم مثل شب‌های دیگر می‌شد، به من الهام شد، آن‌وقت چند تا استغفار کردم و گفتم خدایا بزرگی به تو می‌برازد و بس، واقعاً اگر ظلمت نبود قدر نور را کی می‌دانست، اگر تلخی نبود لذت شیرینی را که می‌فهمید. پس این کارها باید همین‌طور باشد، کبلایی من علم و سواد درستی ندارم اما حکماً و عرفای ما در این باب‌ها لابد تحقیقات خوب دارند و گمان می‌کنم که آن‌ها هم معتقدند که دنیا باید همین‌طورها باشد، و پایهٔ نظام عالم بر همین است، باری همین‌طور که توی این فکرها بودم کم‌کم در کارهای بزرگ مملکتی باریک شدم مثلاً یادم افتاد ساعت چهار از شب رفته خانهٔ اعظم‌الدوله حکمران کرمانشاه که خودش در صدر تالار روی مخدهٔ مخمل، خواب‌وبیدار نشسته و سه نفر پیش‌خدمت محرم کمر نقره در خدمتش ایستاده یک طرف دلبری طناز مشغول کرشمه و ناز، یک طرف شاهدی شعبده‌باز مشغول رقص و آواز، نور چراغ‌های نمرهٔ سی و چهل شب تیره را به روشنی روز جلوه داده، و بوی عطر بنفشه و گل سرخ هوا را به روح‌بخشی انفاس همان دلبران مسیح دم نموده، شراب‌های «خلار» و «شورین» به سبکی روح به مغزها بالا رفته، و بی‌ادبی می‌شود شلیته‌ها به سنگینی دل و جگر مقدسین در کنار نهرهای جاری طهران به‌قدر یک وجب از زیر شکم‌ها پایین آمده، و خلاصه آن‌که تمام اسباب عیش و طرب آماده و فراهم است و به‌قدر یک‌ذره هم منقصت در کار نیست.

حالا اگر بنا بود همهٔ خان ها این‌طور باشد، و برای همهٔ مردم این اسباب عیش و نوش فراهم باشد آن‌وقت دیگر این بساط چه لذتی داشت، و چطور انسان نعمت را از نقمت تمیز داده و شکر منعم حقیقی را به‌جا می‌آورد.

این است که خداوند تبارک‌وتعالی در مقابل همین عیش‌ونوش باز یک‌چیز دیگری قرار داده که انسان از ذکر خدا غافل نشود، قدر نعمت را بداند، و بفهمد که خدا به همه جورش قادر است.

مثلاً در همین کرمانشاه در مقابل همین عیش‌ونوش آدم، یک جوان رعنایی را می‌بیند که در جلوی دارالحکومه برای حفظ نظام مملکت به حکم جناب اعظم‌الدوله به جرم سه قران در وسط روز پیش چشم مادرش از این گوش تا آن گوش سر بریده‌اند، آن‌وقت مادر این جوان گاهی طفلش را می‌بوسد، گاهی می‌لیسد، گاهی گیسوهایش را به خون پسرش خضاب می‌کند، گاهی در آغوشش می‌کشد، گاهی مادر مادر می‌گوید، بعد یک‌دفعه حالت تغییر کرده مثل جن‌زده‌ها شهقه می‌کشد و سرش را به گلوی پسرش گذاشته مثل آدم‌های خیلی تشنه خون‌های پسرش را می‌خورد، بعد سرش را بلند کرده مانند اشخاصی که هیچ این جوان را نمی‌شناسد با چشم‌های ترسناک خیره‌خیره به صورت طفلش نگاه کرده و آن‌وقت با کمال سکوت و آرامی مثل عروسی رام که در بغل دامادی محبوب استراحت می‌کند فرزندش را در آغوش کشیده در میان خاک و خون به خواب همیشگی می‌رود، این‌ها چیست این‌ها همه حکمت است، این‌ها پایهٔ نظام دنیاست، این‌ها لازم است که این‌طور باشد، حکمای ما هم معتقدند که اگر جز این باشد حس رقابت باقی نمی‌ماند، انسان برای ترقی آماده نمی‌شود، و تمیز خوب و بد را نمی‌دهد.»