کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ عقل به روایت کانت

کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ عقل به روایت کانت نوشتهٔ گرت ویلیامز و ترجمهٔ داود میرزایی است. گروه انتشاراتی ققنوس این کتاب را منتشر کرده است؛ جلد ۸۰ از مجموعهٔ «دانشنامهٔ فلسفهٔ استنفورد».

درباره کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ عقل به روایت کانت

کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ عقل به روایت کانت (Kant’s Account of Reason; The Stanford Encyclopedia of Philosophy) جلد ۸۰ از مجموعهٔ «دانشنامهٔ فلسفهٔ استنفورد» است. این کتاب چهار فصل دارد. بخش نخست، نقش عقل را در روایت ایمانوئل کانت در باب شناخت و متافیزیک در نقد اول تشریح کرده است؛ یعنی چیزی که در آثار راجع به نقد اول نسبتاْ بی‌مناقشه است. بخش دوم جنبه‌های کلیدی عقل را در فلسفهٔ اخلاق این فیلسوف آلمانی با ارجاع ویژه به نقد دوم بررسی کرده است. گرت ویلیامز خواسته دریابد که شرح محصل (positive) و عام کانت در باب عقل (reason) چیست.

ایمانوئل کانت در ۲۴ آوریل ۱۷۲۴ میلادی در کونیگسبرگ، مرکز پروس شرقی در خانواده‌ای متوسط و مسیحی از مذهب متقدسان لوتری زاده شد. بزرگ‌شدن کانت در خانواده‌ای مذهبی تأثیر مهمی بر شکل‌گیری فکری و فلسفی او گذاشت. کانت در دانشگاه کونیگسبرگ به تحصیل فلسفه و ریاضیات پرداخت و پس از دانشگاه چند سالی تدریس خصوصی می‌کرد تا در ۱۷۷۰ میلادی به مقام استادی منطق و فلسفهٔ مابعدالطبیعه در دانشگاه کونیگسبرگ انتخاب شد. پس از پیچیدن آوازهٔ او چندین بار از طرف دانشگاه‌های دیگر برای تدریس دعوت شد، اما پیشنهادشان را رد کرد. کانت موضوع‌هایی در فیزیک لایبنیتسی، اخترشناسی، زمین‌شناسی و شیمی را تا پیش از ۳۰سالگی به رشتهٔ تألیف درآورد و در ۳۱سالگی، رساله‌ای دربارهٔ «منشأ کیهان» منتشر کرد که برای نخستین‌بار صورت‌بندی فرضیهٔ سحاب ستاره‌ای در آن مطرح شده بود. کانت پس از انتشار مقالهٔ مشهور خود با عنوان «دربارهٔ صور و اصول جهان محسوس و معقول» که در ۱۷۷۰ میلادی منتشر شد، بیش از ۱۰ سال نوشتهٔ مهمی در زمینهٔ فلسفه منتشر نکرد. ایدهٔ بنیادین فلسفهٔ نقدی کانت به‌ویژه در نقدهای سه‌گانهٔ او («نقد عقل محض»، «نقد عقل عملی» و «نقد قوهٔ حکم») نمود یافته است. در ۱۷۸۱ میلادی چاپ نخست «نقد عقل محض» منتشر شد و چند سال بعد اهمیت نقد عقل محض آشکار و تصدیق شد. ایمانویل کانت اغلب زندگی خود را در کونیگسبرگ گذراند و در ۸۰سالگی در ۱۲ فوریهٔ ۱۸۰۴ میلادی درگذشت.

دانشگاه استنفورد انتشار این دانشنامه را در سال ۱۹۹۵ میلادی آغاز کرد. پس از مدتی متن کامل مقالات را در اینترنت در دسترس علاقه‌مندان قرار داد. کسانی که در تدوین این دانشنامهٔ بزرگ نقش دارند، از استادان و مؤلفان به‌نام در حوزهٔ فلسفه هستند. این دانشنامه به سرپرستی دکتر «ادوارد ن. زالتا» صدها مدخل دارد و یکی از بهترین راه‌ها برای آشنایی مقدماتی با مباحث فلسفی است. «مسعود علیا» در سال ۱۳۹۲ با همکاری انتشارات ققنوس، تصمیم به ترجمهٔ بعضی از مدخل‌های این دانشنامه گرفت. او به‌همراه مترجمانی نام‌آشنا آخرین ویراست مقالات دانشنامهٔ فلسفهٔ استنفورد را با حفظ سبک و زبان به پارسی برگرداند. انتشارات ققنوس این مجموعه را با کسب اجازه از گردانندگان این دانشنامه (به‌ویژه دکتر زالتا) منتشر کرده است. عناوین بعضی از این جلدها عبارت است از «مفهوم شر»، «فلسفهٔ دین»، «عقل به روایت کانت»، «زیبایی‌شناسی فمینیستی»، «ژاک لکان»، «اخلاق ارسطو»، «باروخ اسپینوزا»، «فیشته» و «پدیدارشناسی».

خواندن کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ عقل به روایت کانت را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران مطالعه در باب عقل به‌روایت ایمانوئل کانت پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب دانشنامه فلسفه استنفورد؛ عقل به روایت کانت

«کانت این نوع کاربرد را در مقابل تعقلی قرار می‌دهد که شخص در مقام کارمند به عهده می‌گیرد: در مقام کارمند دولت یا افسر ارتش یا کشیش کلیسای رسمی. در تمام این موارد، کارمند موظف است (مادام که بتواند «از سر وجدان در منصبش خدمت کند»، ۸: ۳۸) تا اوامر رئیس یا سازمانی مشخص را به جای آورد: او عقلش را به‌کار می‌گیرد تا بهترین راه را برای وصول به غایاتی که به دست دیگران تعیین شده‌اند در پیش بگیرد. (در این‌جا شاهد تناظر نه‌چندان مستحکمی با تعقل ابزاری هستیم که درباره بهترین وسیله برای رسیدن به غایاتی که تمایل تعیین کرده است تصمیم می‌گیرد. طبق گفته خود کانت، هر دو دگرآیین‌اند ــ «به دست دیگری هدایت می‌شوند.») این نوع استدلال غالبا در آنچه امروزه «مناصب عمومی» می‌نامیم در پیش گرفته می‌شود ــ برای مثال، در مقام کارمند دولت، اما کانت چنین کاربردهایی از عقل را خصوصی می‌نامد ــ یعنی محروم از آزادی و فقط پاسخگوی یک مرجع خاص. برعکس، کاربرد عمومی عقل ملزم به هیچ غایت معینی نیست و در مقابل همگان پاسخگوست: شخص [در این مقام] به عنوان عضوی از اعضای «جامعه شهروندان جهان» (۸: ۳۷) سخن می‌گوید. کارمند دولت یا کشیش، خارج از منصب خود، در قابلیتی که با همه دیگر انسان‌ها به اشتراک دارد، ممکن است آزادانه تعقل کند، و مداقه نقادانه‌ای درباره سیاست‌های دولتی یا تعالیم مذهبی بورزد. با این حال، باید به عنوان «عضو منفعل» (۸: ۳۷) جامعه همچنان به اجرای این امور در شغل خود ادامه دهد.»