کتاب اتوپیا در رمانتیسم سیاه

کتاب اتوپیا در رمانتیسم سیاه؛ جستاری در ادبیات رمانتیک آمریکا نوشتهٔ میلاد روشنی پایان است و گروه انتشاراتی ققنوس آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب اتوپیا در رمانتیسم سیاه

کتاب اتوپیا در رمانتیسم سیاه به فصل باشکوهی از ادبیات آمریکا در نیمهٔ نخست قرن نوزدهم می‌نگرد و همان‌طور که از نام کتاب برمی‌آید، تلاشی در بازخوانیِ بازتاب‌ها و دگرگونی‌های مفهوم اتوپیا در ادبیات این برههٔ تاریخی است. با آنکه در به‌بارنشستن این تلاش پرداختن به زمینهٔ تاریخی اجتناب‌ناپذیر است، جستار حاضر دل‌مشغول «تاریخ ادبیات» نیست.

هدف این جستار بیش از آنکه بازگویی تاریخ ادبیات آمریکا در دوران رمانتیسم باشد، بازسازی جغرافیایی است که با انگارهٔ اتوپیا، در مقام شاخصی مفهومی، در این دوران شکل می‌گیرد. بنابراین هدف این کتاب توپوگرافی اتوپیا در رمانتیسم آمریکایی و رسیدن به نقشه‌ای مفهومی است که خطوط سازندهٔ آن از متن ادبیات می‌گذرند. بدیهی است که رسیدن به چنین هدفی در گرو گزینش آثار و یافتن چشم‌انداز است. نویسندگانی که در کانون این کتاب قرار دارند دوران‌سازان ادبیات آمریکا و جهان‌اند که هر کدام از آن‌ها در خطوط و بین‌خطوط نوشته‌هایشان سهمی در این نقشه داشته‌اند، و چشم‌انداز گزینش‌شده نیز فلسفه است. به بیانی دیگر، این کتاب همزمان نقشه‌خوانی و نقشه‌نگاریِ دگرگونی‌های مفهومی اتوپیا در قطعات گزینش‌شدهٔ ادبیات رمانتیک آمریکا از چشم‌اندازی فلسفی است.

فصل نخست کتاب درنگی ضروری در پیگیری تبار اتوپیا در بینش غربی و دگرگونی‌های مفهومی و عملی‌اش در قارهٔ جدید است. 

فصل دوم به رخنهٔ رمانتیسم در آمریکای سرخوش از پیروزی‌های پی‌درپیِ اوایل قرن نوزدهم اختصاص یافته است. جنبش رمانتیسم که پیش‌تر آرامش اروپای عصر روشنگری را بر هم زده بود، بسیار زودتر از آن‌که آمریکای جوان فرصت ساختن تاریخی قطور از سلسله جنبش‌های فرهنگی بیابد، وارد آمریکا شد. 

فصل سوم یکسر به ادگار آلن پو اختصاص یافته است، کسی که سیمای درهم‌ریخته و بیمارش همواره بهانه‌ای برای اندیشیدن به نسبت نبوغ و جنون بوده است. این فصل نشان می‌دهد که او چگونه به ضلع «خود» در مثلث متعالی امرسون می‌تازد، و چگونه «خود» ِ پریشان، ازهم‌گسسته و مالیخولیاییِ ضدقهرمان‌های مفلوک او در مقابل یکدستیِ متین، سربه‌راه و ملال‌آور قهرمان‌های پرشوکت امرسونی قرار می‌گیرد، و چگونه در چشم‌انداز دوزخی پو، یگانگیِ «خود» صرفاً به سوءتفاهمی هذیان‌آلود تبدیل می‌شود که در منطق زمین، غرب و اتوپیا نیز بازتاب می‌یابد. 

فصل چهارم به ماجراجوی قدرنادیدهٔ ادبیات آمریکا در قرن نوزدهم، هرمان ملویل، اختصاص یافته است؛ کسی که با کنار زدن چهرهٔ معصومانهٔ طبیعت، مثلث متعالی امرسون را در ضلع طبیعت ویران می‌کند و قهرمانان نیمه‌دیوانهٔ او با واژگون کردن نسبت معصومانهٔ «خود» و «طبیعت» اتوپیا را به توپوسی تهی تبدیل می‌کنند. 

و در نهایت، فصل پنجم از آنِ ناتانیل هاثورن خواهد بود؛ کسی که بیش از هر نویسنده‌ای در دورانِ خود دل‌مشغول تاریخ اجتماعی آمریکا بود و تلاش می‌کرد تا با کاوش در تبارهای پیوریتنی شهر آمریکایی، نسبت «خود» و «جامعه» را درست در مقابل خوش‌بینی‌های مفرط امرسونی بازتعریف کند. هاثورن نیز همچون پو و ملویل به مصاف مثلث یگانگی امرسون می‌رود اما پیکان حملهٔ خود را به سوی ضلع «جامعه» نشانه می‌رود و, با رادیکال کردن بنیادهای اندیشهٔ مسیحی نخستین پایه‌گذاران آمریکا، نشان می‌دهد که چگونه هر تلاشی برای ساختن اتوپیا سندی برای اثبات امکان‌ناپذیری اتوپیاست.

خواندن کتاب اتوپیا در رمانتیسم سیاه را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران ادبیات آمریکا پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب اتوپیا در رمانتیسم سیاه

«داستان آرتور گوردون پیم، نخستین و آخرین رمان آلن پو، شرح ماجراجویی‌های جوانی است که در سفر دریایی هولناکی از بندر نانتاکتِ ماساچوست به سوی قطب جنوب می‌رود. قهرمان داستان هر بار با معجزه‌ای از خطرها می‌گریزد و همین بختِ بلند، مجالی است تا این رمان همچون داستان‌های ماجراجویانهٔ مشابه به زنجیره‌ای از رویدادهای شگفت‌انگیز تبدیل شود. این رمان در سال ۱۸۳۷ به صورت داستانی دنباله‌دار در نشریهٔ ساثرن لیترری مسنجر، و در نهایت در سال ۱۸۳۸ به شکل رمان منتشر شد، و با استقبال سرد خوانندگانی مواجه شد که به شکلی غم‌انگیز هنوز نمی‌دانستند در عصر آلن پو زندگی می‌کنند. ماجراهای چندش‌آور و شنیع کتاب، مانند ماجرای کشتی سرگردانی که اجساد متعفن در عرشهٔ آن تلنبار شده بود و مرغان ماهیخوار قطعات گوشت را از جسد ناخدای مردهٔ کشتی می‌کندند یا ماجرای گرسنگی مفرط پیم و سه همسفر نگونبختش که ناچار شدند یک نفر از جمعشان را با قرعه‌کشی قربانی کنند تا از گوشتش تغذیه کنند، فراتر از انتظارات زیبایی‌شناختی و اخلاقی این خوانندگان بود.

اما علاوه بر این، پایان مبهم و دور از انتظار رمان نیز بر سردیِ این استقبال افزود. در پایان رمان، آرتور پیم و تنها بازمانده از میان همسفرانش، پیترز، به همراه اسیری که از جزیرهٔ وحشیان گرفته بودند راهشان را به سوی جنوبگان پیش می‌گیرند و در آخرین صحنهٔ داستان، زمانی که به نزدیک‌ترین فاصله از قطب می‌رسند، ناگهان شکافی در دریا شکل می‌گیرد و شبحی سفیدرنگ و غول‌آسا پدیدار می‌شود. داستان در این‌جا به پایان می‌رسد، اما کتاب فصل دیگری نیز دارد که در آن ناشری فرضی ضمیمه‌ای به کتاب افزوده است و در آن افسوس می‌خورد که بقیهٔ دست‌نوشته‌های روزانهٔ پیم به دستش نرسیده است، و قول می‌دهد که به محض یافتنِ آن‌ها منتشرشان خواهد کرد.»