کتاب خردکشی

کتاب خردکشی؛ روشنفکران و انقلاب اکتبر نوشتهٔ خسرو ناقد است و نشر نی آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب خردکشی

نه‌تنها کمونیست‌ها و احزاب کمونیستی، انقلاب اکتبر را رخدادی دوران‌ساز و روسیه‌ٔ شوروی را سرآغاز عصری جدید می‌دانستند که تحقق جامعه‌ای آرمانی را امکان‌پذیر ساخته است، بلکه بسیاری از روشنفکران غیرکمونیست در غرب و دیگر نقاط جهان نیز با خوش‌بینی و امیدواری و گاه با شور و شوق وصف‌ناپذیری فرایند تحولات این سرزمین را دنبال می‌کردند. تشویق و ترغیب این دسته از روشنفکران و جذب آنان به‌منظور حمایت از روسیه‌ٔ شوروی، یکی از اهداف احزاب کمونیستی و پیش از همه حزب کمونیست روسیه‌ٔ شوروی بود. از این رو، کارزارهای تبلیغاتی گسترده‌ای به راه انداختند تا با انتشار روزنامه‌ها و نشریه‌ها و برپایی کنگره‌های گوناگون و دعوت از نویسندگان، هنرمندان و روشنفکران و شخصیت‌های نامدار برای دیدار از روسیه‌ٔ شوروی و مشاهده‌ٔ تحولات آن، به اهداف خود دست یابند. تلاش و تبلیغات آنان تا حدی به ثمر رسید و در سال‌های میان دو جنگ جهانی، بسیاری از روشنفکران از گوشه و کنار جهان به اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی سفر کردند تا شاهد فرایند انقلاب اکتبر و تحولات و رویدادهای پس از آن باشند. هدف آنان بیش و پیش از همه آن بود که ببینند اکنون که حاکمان جدید، آن‌گونه که در مانیفست کمونیست آمده است، «با سرنگونی قهرآمیز تمام نظام اجتماعی پیشین» همه‌ٔ قدرت را به دست گرفته‌اند، چه دگرگونی‌هایی روی داده و چه تحولاتی در شرف وقوع است و آیا نشانه‌هایی از جامعه‌ٔ آرمانی آنان در «کعبه‌ٔ آمال پرولتاریا» یافت می‌شود؟

در کتاب خردکشی کوشش شده است تا بر اساس گفته‌ها و نوشته‌های تنی چند از روشنفکران سرشناس غربی، به‌ویژه کسانی که در دوران انقلاب اکتبر و سال‌های پس از آن به روسیه سفر کردند، به بررسی نگاه و نگرش آنان به انقلاب اکتبر و واکاوی نقد و نظر و نظریه‌ها و همچنین پیامدهای کنش و واکتش آنان پرداخته شود. افزون بر این‌ها، هم از چرایی گرایش گروهی پُرشمار از روشنفکران در گوشه و کنار جهان به ایدئولوژی کمونیستی و هواداری آنان از انقلاب اکتبر و طرفداریشان از اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی سخن به میان خواهد آمد و هم از دلایلِ رویگردانی شماری کم از روشنفکران از ایدئولوژی‌ها و نظام‌های تمامیت‌خواه. و سرانجام آن که با اشاراتی می‌کوشیم پاسخی برای این پرسش بیابیم که آیا کمونیسم جایگزین ایمان مذهبی روشنفکران شده و به دینی جدید تبدیل شده است؟

خواندن کتاب خردکشی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران حوزه‌های جامعه‌شناسی، تاریخ جهان، علوم سیاسی و فلسفه پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب خردکشی

«در سال‌های میان دو جنگ جهانی، بسیاری از روشنفکران از گوشه و کنار جهان به اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی سفر کردند تا شاهد فرایند انقلاب اکتبر و تحولات و رویدادهای پس از آن باشند. آنان می‌خواستند از وضعیت اجتماعی سرزمین‌هایی آگاهی یابند که مردمانش از زیر سلطهٔ تزارها رهایی یافته بودند و اینک انتظار داشتند که با قدرت‌یابی انقلابیون کمونیست، وعده‌هایی که به آنان داده شده بود تحقق یابد. هدف بسیاری از روشنفکران نیز از سفر به روسیهٔ شوروی بیش و پیش از همه آن بود که ببینند اکنون که حاکمان جدید، آن‌گونه که در مانیفست حزب کمونیست آمده است، «با سرنگونی قهرآمیز تمام نظام اجتماعی پیشین» همهٔ قدرت را به دست گرفته‌اند، چه دگرگونی‌هایی روی داده و چه تحولاتی در شُرف وقوع است و آیا نشانه‌هایی از جامعهٔ آرمانی آنان در «کعبهٔ آمال پرولتاریا» یافت می‌شود.

این گروه از روشنفکران که اغلب از کشورهای اروپایی و امریکای شمالی به روسیه شوروی سفر کردند، پس از بازگشت، با گزارش‌ها، سفرنامه‌ها، مقاله‌ها و کتاب‌هایی که درباره مشاهدات و تجربیات خود منتشر کردند، آثاری با نوعی تمایلات شبه‌مذهبی و ویژگی‌های پیش‌گویانه پدید آورند که ژاک دریدا، براساس عنوان کتاب معروف آندره ژید، برای نام‌گذاری آن‌ها عنوانِ کلی بازگشت از اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی را پیشنهاد کرد.

دریدا در سال ۱۹۹۵ در کتاب بازگشت از مسکو آثاری را که روشنفکران غربی پس از بازگشت از سفرهایشان به روسیه شوروی منتشر کردند، واکنشی می‌داند به رخداد انقلاب اکتبر که:

لحظه‌ای سرنوشت‌ساز از تاریخ بشر را برجسته می‌ساخت... پیش از انقلاب اکتبر آثاری نظیرِ آنچه در این دوره منتشر شدند یافت نمی‌شد و در آینده نیز چنین آثاری پدید نخواهند آمد؛ حتی امروز، پس از پایان مبارزه‌ها و امیدواری‌ها، پس از انتظارها و چشم‌داشت‌ها و جدل و جدال‌هایی که در کانونِ آن رویدادِ انقلابی قرار داشت، دیگر پدید آمدن چنان آثاری ممکن نیست.

با وقوع انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ در روسیه، بسیاری از روشنفکران در کنار زادگاه موروثی خود، یافتن «وطنی انتخابی» را نیز در دستور کار خود قرار دادند؛ و روسیه شوروی وطن «بخش مترقی جامعه بشری» نام گرفت. این کشور تنها سرزمینی شد که نام آن یادآور ویژگی‌های قومی یا وضعیت جغرافیایی خاصی نبود، بلکه به گفته دریدا «وطنی صرفاً سیاسی» بود. اگر قرار باشد نظر نویسندگان این گزارش‌ها و سفرنامه‌ها را که آثارشان به سبک کتاب بازگشت از اتحاد جماهیر سوسیالیستی شوروی نوشته شده است بپذیریم، ناگزیر به این نتیجه خواهیم رسید که بلشویک‌ها نه‌تنها رسالتی جهانی برای خود قائل بودند و اقدامی تاریخ‌ساز را آغاز کردند، بلکه جهانی را بنیاد نهادند که به ظن آنان دیگر در آن هیچ تفاوت طبقاتی و هیچ نشانه‌ای از استثمار انسان‌ها نمی‌توانست وجود داشته باشد.»