کتاب حلقه وین

کتاب حلقه وین؛ مروری بر ظهور، سقوط و فلسفه آن گردآوری‌شده توسط پوریا بقایی مقدم و ویراستهٔ زهرا مجیدی ایرج است و انتشارات شمشاد آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب حلقه وین

حلقه وین گروهی از فیلسوفان، فیزیکدانان و ریاضیدانانی بودند که مشی فلسفی خاصی را ترویج می‌کردند. ایدهٔ اصلی فلسفهٔ آنها اصل تحقیق‌پذیری است. این نظریهٔ معرفت می‌گوید که تنها گزاره‌هایی معنی دارند که بتوان از طریق مشاهدهٔ مستقیم و اثبات منطقی آنها را تأیید کرد. آنها این دیدگاه را با منطق آمیختند و فلسفهٔ جدیدی معرفی کردند که با عنوان پوزیتیویسم منطقی شناخته می‌شود. اعضای حلقه وین در دوران بین دو جنگ جهانی در کافه‌های وین و دانشکدهٔ ریاضیاتِ دانشگاه وین جلساتی برگزار می‌کردند و از طریق کتاب‌ها و مجلات مختلف ایده‌های خود را منتشر می‌کردند. روزهای خوش حلقه با به قدرت رسیدن هیتلر و پیگرد یهودیان به پایان می‌رسد. در این دوران داستان گروه فلسفی ما مملو از مخاطرات، ترس‌ها، گریزها و نهایتاً زندگی در تبعید است.

داستان مهیّج و عبرت‌آموز حلقهٔ وین خواننده را به دهه‌های ۱۹۲۰ و ۱۹۳۰ در وین و اروپای بین دو جنگ می‌بَرَد و یادآور فیلم‌های نوستالژیک سیاه و سفید دوران کودکی است. 

هدف این کتاب بررسی دیدگاه‌های فلسفی حلقهٔ وین نیست، بلکه بیشتر قصد دارد خوانندگان را با فضای سیاسی-اجتماعی که دیدگاه‌های حلقه در آن شکل گرفت آشنا کند.

مطالب این کتاب عمدتاً از دو کتاب جدید دربارهٔ حلقهٔ وین استخراج شده است. کتابی که بیشتر مطالب از آن استخراج شده است «تفکّر دقیق در دورهٔ جنون» نام دارد که کارل زیگموند استاد ریاضیات دانشگاه وین آن را نگاشته و انتشارات بیسیک بوکس در سال ۲۰۱۷ چاپ و منتشر کرده است. عنوان کتاب دوم «قتل پروفسور شلیک: ظهور و سقوط حلقهٔ وین» نوشتهٔ دیوید ادموندز است که انتشارات دانشگاه پرینستون در سال ۲۰۲۰ آن را چاپ کرده است.

پیام اصلی حلقهٔ وین یعنی تفکر دقیق و روشن، به دور از تعصبات و القائات ماورایی نقش مهمی در برون رفت از تنگناهای فرهنگی، سیاسی و اقتصادی دارد. 

هدف این گروه که بعدها به حلقهٔ وین معروف شد برپایی فلسفه‌ای کاملاً علمی بود. فلسفه‌ای که از هر نوع سخنان پرتکلف و به ظاهر ژرف آن‌جهانی دوری کند. در مانیفست حلقهٔ وین آمده بود که در علم عمقی وجود ندارد. همه چیز در سطح است. تجارب ما شبکه‌ای پیچیده را می‌سازند که ما نمی‌توانیم همهٔ آن را بررسی کنیم بلکه فقط بخش‌های کوچکی از آن را می‌توانیم درک کنیم. همه چیز برای انسان قابل دسترس است و انسان معیار همه چیز است.

خواندن کتاب حلقه وین را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به پژوهشگران حوزهٔ فلسفه پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب حلقه وین

«نام ماخ وقتی از سرعت هواپیمایی جت حرف می‌زنیم به میان می‌آید. عدد ماخ نسبت سرعت جسم به سرعت صوت است. ارنست ماخ فیزیک‌دان تجربی و فیلسوفی بود که از پیش قراولان حلقهٔ وین شمرده می‌شود. از دیگر طلیعه داران حلقهٔ وین می‌توان از فیلسوف اسکاتلندی قرن هجدهم دیوید هیوم و فیلسوف فرانسوی قرن نوزدهم آگوست کنت که واژهٔ پوزیتیویسم را برای اولین بار مطرح کرد نام برد. اما نزدیکترین پدر معنوی حلقهٔ وین ارنست ماخ بود. بدون ماخ حلقهٔ وین نمی‌توانست شکل بگیرد. چیزی که ماخ را شاخص می‌کرد این بود که او فلسفه را با علم آمیخته و فلسفهٔ علم ساخته بود. اعضای مسن تر حلقه به گفتهٔ نویرات همه در "سنّت ماخی" رشد کرده بودند. کارل پوپر می‌گوید افراد کمی هستند که به اندازهٔ ماخ از نظر فکری بر قرن بیستم تأثیر گذاشته باشند. ماخ به دوران پساروشنگری تعلّق داشت که در آن جهان‌بینی خداباورانه مورد حمله قرار گرفته بود. نیچه در کتابش در سال ۱۸۸۲ مرگ خدا را اعلام کرده بود. در بعضی محافل تلاش بر این بود تا شناخت و معرفت را بر پایه‌های سکولار و علمی بنا کنند. اگر خدا ضامن شناخت و معرفت نباشد پس چه کسی می‌تواند باشد؟ ما چگونه می‌توانیم حقیقت را از دروغ تشخیص دهیم؟ این گونه پرسش‌ها برای اتریشی ها در آن زمان بسیار تحریک‌آمیز بود.

ارنست ماخ دکتری خود را از دانشگاه وین گرفته بود و حرفهٔ خود را به عنوان پروفسور در همان دانشگاه پایان داد. در این فاصله، سی سال به عنوان استاد فیزیک تجربی در دانشگاه آلمانی زبان پراگ کار کرد. او خود را فیلسوف نمی‌دانست بلکه خود را دانشمندی می‌دانست که در مورد علم ورزی تأمّل می‌کند. ماخ همانند جانشینش در دانشگاه وین لودویگ بولتزمان معتقد بود که علم کنشی اجتماعی است که برای حل مسائل عملی به کار می‌رود و نه جستجویی برای کشف حقیقت افلاطونی و ازلی. ماخ و بولتزمان هر دو معتقد بودند که ادعاهای نظری باید به وسیلهٔ آزمایش‌های تجربی تأیید شوند و اینکه اندازه‌گیری اساساً حواس را در بر می‌گیرد؛ ما جهان را با حواس پنجگانه درک می‌کنیم. متافیزیک و تصوّف جایی در علم ندارد. این ادعا که اوبژه ای مستقل از حواس وجود دارد (شیء فی نفسه) از نظر ماخ یاوه‌ای دل‌رُبا بود.

ریشهٔ واژهٔ متافیزیک به تقسیم بندی کارهای ارسطو در قرن اول قبل از میلاد برمی‌گردد. زمانی که برخی از نوشته‌های او زیر عنوان "پیش از فیزیک" و برخی با عنوان "پسافیزیک" طبقه‌بندی شدند. متافیزیک به معنای بررسی طبیعت بنیادی حقایق ورای ظاهر ذهن‌گرایانهٔ آن است. در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم ماخ پیروان زیادی یافت. او حتی خط فکری انیشتین را تحت تأثیر قرار داد. او فهم نیوتن از زمان و فضا را قبل از انیشتین زیر سؤال برد. ماخ می‌گفت صحبت از زمان مطلق وقتی قابل کشف نیست معنی ندارد. انیشتین در زندگی‌نامهٔ خود چندین بار از ماخ به بزرگی یاد می‌کند و او را پیشگام مهمی در کشف تئوری نسبیت عام خود می‌شمارد. او می‌گوید "کتاب علم مکانیک ماخ تأثیر عمیقی بر من گذاشت. عظمت ماخ در شکاکیتِ خدشه ناپذیر و استقلال اوست".»