کتاب احمد آرام

کتاب احمد آرام و سهم او در واژه‌گزینی و تاریخ‌نگاری علم به زبان فارسی نوشتهٔ غلامعلی حدادعادل است و انتشارات شرکت کتاب هرمس آن را منتشر کرده است.

درباره کتاب احمد آرام

استاد احمد آرام، عضو پیوستهٔ فرهنگستان زبان و ادب فارسی، بامداد روز شنبه ۱۵ فروردین ۱۳۷۷ درگذشت. تاریخ ولادت او، چنانکه خود تصریح کرده۸، ایام نوروز ۱۲۸۳ هجری شمسی بوده است. بنا بر این، وفات او را باید در نود و چهارسالگی دانست. وی در یکی از محلات جنوبی تهران در خانواده‌ای دیندار و اصیل به دنیا آمده است. پدرش، حاج غلامحسین شالفروش، تاجری بود متدین که سرمایهٔ خود را بر سرِ مشروطه‌خواهی نهاده بود.

آرام تحصیلات ابتدایی و متوسطه را در مدرسه‌های دانش و ترقی و علمیه و دارالفنون به پایان رسانید. پس از دو سال تحصیل در مدرسهٔ حقوق، به مدرسهٔ طب رفت و تا سال آخر در آن مدرسه درس می‌خواند، اما تحصیل طب را هم ناتمام گذاشت و به شغل معلمی، که بدان عشق می‌ورزید، روی آورد و به استخدام وزارت معارف آن زمان درآمد. او در مدرسه‌های دانش و علمیه و امیر اتابک و فلاحت کرج و دارالفنون و بعضی مدارس دیگر به تدریس پرداخت. مدت‌ها به عنوان معلم و بازرس عالی و مدیرکل در تهران و اصفهان و شیراز و کرمان و نیز در مدرسهٔ ایرانی سوریه خدمت کرد. مدت بسیار کوتاهی هم معاون وزارت فرهنگ شد. اما شهرت او در جامعهٔ ایران به سببِ آثار قلمی و مخصوصاً ترجمه‌های متعدد و متنوعِ اوست.

نخستین اثر قلمی آرام کتابی است به نام هدیهٔ نوروزی که به سال ۱۳۰۲ منتشر شد. این کتاب شامل آزمایش‌هایی است در فیزیک و شیمی که خودِ مؤلف برای شاگردانش در مدرسه انجام داده بود. از آن پس، آرام تا پایان عمر، بی‌وقفه، قلم زد و پس از چند سالی که در تألیف چند کتاب در فیزیک و شیمی و هیئت سپری کرد، روی از تألیف برتافت و یکسره به ترجمه روی آورد.

آرام به زبان‌های عربی و انگلیسی و فرانسه آشنایی داشت و نثر فارسی او پخته و پرورده و روشن و بی‌تکلّف بود. ترجمه‌های وی طیف وسیعی از موضوعات علمی را دربر می‌گیرد و شامل کتاب‌هایی است در فیزیک، شیمی، ریاضی، نجوم و هیئت، تاریخ علم، جغرافیا، روان‌شناسی، علوم اجتماعی، تاریخ، فلسفه، علوم قرآنی و معارفِ اسلامی و کلام، تعلیم و تربیت، پزشکی، و جز اینها. شمار آثار او، با احتساب مجلداتِ عناوین کتاب‌ها، به بیش از یکصد و چهل جلد بالغ می‌شود و این جدای از مقالات اوست که در مجلات و مجموعه‌های مقالات به چاپ رسیده است.

از لحاظ خصوصیات اخلاقی و شخصی، آرام مردی متین و محترم و محبوب بود. بارزترین خصلت او پای‌بندی اصولی او به اخلاق بود. از دورویی و ظاهرسازی گریزان و در سخن گفتن صریح و بی‌ملاحظه بود. وظیفه‌شناس و پرکار و باپشتکار بود، تا آن‌جا که حتی در واپسین سال‌ها و ماه‌های عمر طولانی خویش شوق خواندن و نوشتن داشت. یکی دیگر از خصلت‌های پسندیدهٔ آرام قناعت‌پیشگی و بی‌اعتنایی او به پول و مال و منال و جاه و مقام بود. گویی شوق علم و عشق به تعلیم در دل او جایی برای دوستی دنیا باقی نگذاشته بود. بهرهٔ مادی او از این همه کتاب که ترجمه کرده و به دست ناشران سپرده بود چندان اندک بود که نیازمند همان حقوق مختصرِ بازنشستگی خود از آموزش و پرورش بود و در فکر استیفای حق و حقوق قانونی خود از بابت کتاب‌های خود نبود. علم را از سر حرص و آز نیاموخته بود و به حقیقت درویش بود، هرچند با ظواهر درویشی و مرید و مرادبازی و این‌گونه امور به هیچ روی میانهٔ خوبی نداشت. 

کتاب احمد آرام این شخصیت برجستهٔ علمی را معرفی می‌کند. فصل‌های این کتاب از این قرار هستند:

نظری به زندگی و شخصیت احمد آرام

سهم آرام در واژه‌گزینی در زبان فارسی

سهم آرام در تاریخ‌نگاری علم به زبان فارسی

کتابشناسی احمد آرام

خواندن کتاب احمد آرام را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به کسانی که می‌خواهند با این شخصیت بزرگ علمی بیشتر آشنا شوند پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب احمد آرام

«آرام به نسلی تعلق داشت که در دامن مشروطه تربیت شده بود. این نسل مشکل اصلی ایران را عقب‌ماندگی علمی و صنعتی می‌دانست و چونان رودخانه‌ای پرخروش در جامعه‌ای که با پیروزی انقلاب مشروطیت برای جبران عقب‌ماندگی خود انگیزه‌ای نیرومند پیدا کرده بود، به‌سرعت درجهت رسیدن به اروپای آن روز حرکت می‌کرد. برای امثال آرام، تعلیم و ترویج علم به‌معنی جدید و اروپایی آن در جامعهٔ ایران در آغاز قرن چهاردهم یک وظیفهٔ ملی و مقدس محسوب می‌شد. آرام از همان دوران جوانی تصمیم گرفت تا برای تعلیم و ترویج علم، به‌جای تألیف، منحصراً به کار ترجمه بپردازد.

آرام و تنی چند از همکارانش در آغاز قرن تصمیم گرفتند که، با تألیف کتاب‌های علمی در درس‌های فیزیک و شیمی و هیئت، کتاب چاپی را جانشین جزوه‌نویسی کنند. آرام با فقدان وسایل و امکانات و با رنج بسیار کتاب‌هایی را به‌چاپ رساند، اما چند سال بعد در ادامهٔ کار تألیف تردید کرد و به‌سوی ترجمه روی آورد. تردید آرام را از عبارتی که در اردیبهشت ۱۳۱۵ در مقدمه‌ای بر ترجمهٔ کتاب اصول علم هیئت، تألیف آبه ت. مورو (مدیر رصدخانهٔ بورژ فرانسه) آورده می‌توان دریافت:

«آقای مدیر کتابفروشی علمی از بنده خواهش کردند که در کتاب هیئت سابق خود تجدید نظری کرده آن را برای چاپ دوم آماده سازم. پس از تفکر، مناسب‌تر دیدم که یکی از بهترین کتب هیئت فرانسه را عیناً ترجمه کرده برای چاپ تسلیم ایشان نمایم. حالا اصلاً دربارهٔ نوشتن کتب علمی سلیقهٔ بنده عوض شده باشد، یا فقط راجع‌به کتاب هیئت این نظر را داشته باشم امری است که فعلاً مورد بحث ما نیست».»