کتاب شکسپیر و ایران

کتاب الکترونیکی «شکسپیر و ایران» نوشتهٔ حمید ابراهیمی در انتشارات مهراندیش چاپ شده است. این کتاب تطبیقی است میان برخی آثار شکسپیر با ادبیات ایران. هملت با کیخسرو، مکبث با بهرام چوبینه، رومئو و ژولیت با خسرو و شیرین و تاجر ونیزی با برخی مضامین و وقایع اجتماعی در ایران. هدف این کتاب نمایان ساختن نفوذ مستقیم یا غیرمستقیمی است که افسانه ها و داستان های ایرانی بر ادبیات انگلیسی و نمایشنامه های شکسپیر داشته اند. در عین حال با تعمیم اصطلاح «داستان ها و افسانه های ایرانی» موضوع ها و مضامینی را که با تاریخ واقعی یا افسانه های ایران بستگی دارد، مورد مطالعه قرار خواهند گرفت.

ادبیات انگلیسی که ازجمله غنی‎‌ترین و الهام‎‌بخش‌ترین ادبیات جهانی است نیز به‌‌نوبهٔ خود و طی قرن‎‌ها تحت نفوذ و تأثیر بسیارِ ادبیات اروپایی قرار گرفته است. پیدایش حکایات شرقی در ادبیات مزبور خود مثالی از این تأثیر به‌‌دست می‎‌دهد. زیرا درواقع رواج این قبیل افسانه‌‎‎پردازی‎‌ها در انگلستان و فرانسه تقریباً از جریان واحدی پیروی کرده است.

درباره کتاب شکسپیر و ایران

شکسپیر نویسنده‌ای است کم‌نظیر و صحنه‌آرایی است بی‌مانند، آفریننده صحنه‌های بزم و رزم بسیار که الگوی تمام عیار نمایشنامه‌نویسان جهان قرار گرفته است.

اما قرن‌ها پیش از اینکه شکسپیر به دنیا بیاید، (۱۵۶۴ میلادی) و بالطبع نمایشنامه مکبث نوشته شود، ادیب و مورخ بزرگ ایرانی، ابوجعفر محمدبن جریر طبری، داستان سردار نگونبخت ایرانی، بهرام چوبین، را در (تاریخ طبری) بازگو کرده و به نثری بسیار ساده و طبیعی و روان و دور از تکلفات لفظی با جمله‌های کوتاه، از زندگی این سردار یاد کرده است. و امروز ما به حیرت در برابر وقایع مندرج در تاریخ طبری به نظاره ایستاده‌ایم و مشابهت داستان این دو سردار ـ مکبث و بهرام چوبین ـ و وجوه همانندی و تشابه زندگی آن دو را می‌نگریم. یکی به قدرت قلم شکسپیر، چهره آشنای صحنه‌های نمایش است و اقبالی یافته و آن دیگری بهرام چوبین غریب و ناآشنا، سیمای محوی در تاریخ ایران از خویشتن به جای گذاشته است.

در این کتاب کوشیده شده تطبیقی بین برخی از آثار شکسپیر که آثاری بدیع و مشهور در تمام جهان است، با ادبیات ایران ارائه شود.

بدیهی است که کشور کهنسالی مانند ایران که تمدن و سابقۀ تاریخی آن چندین هزار سال به طول انجامیده است، مالک افسانه‌‎ها و حکایات فراوانی است که جملگی جلوه‌‎ای از ادبیات و مراحل زندگی آن‌ها است. این داستان‎‌ها و افسانه‌‎ها را می‎‌توان به پنج مقوله تقسیم‎‌بندی کرد که از روایات پهلوی و پارسی شروع می‌‌شوند و به حکایات عامیانه‌‌ای هم‌چون بختیارنامه و طوطی‌نامه پایان می‎‌یابند. اگر منظور ما مطالعهٔ همهٔ افسانه‌های ایرانی می‌‎بود، می‌‌بایست به چه تلاشی تن در دهیم.

ولی هنگامی‌که این روایات و افسانه را از دیدگاه ارزش تطبیقی آن‌ها مورد ملاحظه قرار دهند، یعنی تصویری را که از آن‌ها در ادبیات خارجی و طی دوران معینی منعکس شده است، مطالعه کنند، ماهیت موضوعِ مورد مطالعه تغییر می‎یابد. از این لحاظ آنچه بخصوص مورد توجه ما قرار می‎گیرد، تعداد فراوان داستان‌ها و افسانه‌های واقعی ایرانی نیست؛ بلکه اثری است که این حکایات و افسانه‌ها طی دوران مورد بحث در ادبیات انگلیسی باقی گذاشته‎اند. بنابراین ممکن است انگیزه‌ها و مضامین فراوانی به‎نظر آیند که منحصراً به ‎این دلیل که هیچ‌یک از نویسندگان انگلیسی اشاره‎ای به آن‌ها نکرده‌اند. حتی نام آن‌ها نیز در این کتاب ذکر نشده باشد، حال آنکه به‌عکس «افسانه‎‌پردازی‎‌های شرقی» که غالباً جز مختصر رنگِ محلی هیچ‎ گونه قرابتی با ایران ندارند، از این لحاظ که در تاریخ ادب مقام مهمی احراز کرده‌‎اند، توجه ما را به‌‌خود معطوف ساخته‎‌اند.

کتاب شکسپیر و ایران را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب به علاقه‌مندان به ادبیات تطبیقی و همچنین به دوست‌داران آثار کلاسیک انگلیسی و افسانه‌های ایرانی پیشنهاد می‌شود.

بخشی از کتاب شکسپیر و ایران

پردۀ اول

مکبث و بانکو، ژنرال‌های دلیر و نجیب‌زادهٔ ارتش شاه اسکاتلند، پس از مدت‌ها نبرد توانسته‌اند شورشی را که مکدانوالد پیر، حاکم کادور، در اقصی نقاط سرزمین برپا ساخته بود، با پیروزی تمام خاموش سازند. شهرت فراوان و پرافتخار این پیروزی، پیش از آنکه به گوش خودشان برسد، به گوش شاه و به گوش مردم اسکاتلند رسیده است.

آن دو، هنگام بازگشت به پایتخت، وقتی از خرابهٔ خشکیده و بی‌حاصلی عبور می‌کنند، به سه عجوزه برمی‌خورند که آیندهٔ آنان را نفوس می‌زنند. آنان در مقابل مکبث سر فرومی‌آورند و او را حاکم گلامیس، بعد حاکم کادور، و سرانجام شاه سرزمین اسکاتلند می‌خوانند. وقتی بانکو نیز خواستار پیشگویی برای خود می‌شود، عجوزه‌ها به او می‌گویند که هرگز شاه نخواهد شد و فقط از وی شاهان زاده خواهند گشت.سه موجود خارق‌العاده ناگهان از روی زمین محو می‌شوند، بخشی از پیشگویی سه عجوزه بی‌درنگ به حقیقت می‌پیوندد: چون دو ژنرال هنوز از جای خود حرکت نکرده‌اند که دو تن از نجیب‌زادگان نزدیک دربار که از سوی شاه نزد آنان فرستاده شده‌اند به ژنرال مکبث اعلام می‌کنند که او به مقام حاکم کادور منصوب گردیده است. این نیمه تأیید پیشگویی عجوزه‌ها و اعلام مقام ملکم، پسر ارشد شاه، به عنوان ولایت عهد پرنس کمبرلند، نیروی درونی مکبث را برای دسیسه و اقدام برای برانداختن شاه برمی‌انگیزد. وی وقتی به کاخ خود بازمی‌گردد، با حیرت می‌بیند که همسرش لیدی مکبث نیز، با شنیدن این اخبار همدستی آمده و دسیسه‌گری بسیار مصمم‌تر از خود اوست. به طوری که تنها یک روز پس از ورودش، هنگامی که شاه دانکن و ملکه و پسرانش برای خوشامدگویی و سپاس و قدردانی، به مراسم ضیافتی که در کاخ او برپاست می‌آیند چنین به نظر می‌رسد که باسرنوشت بازی سلطنت اسکاتلند را خود بخود در دست‌های ژنرال و زن او قوت داده است.