کتاب استبداد علم

استبداد علم نوشتۀ پل کارل فایرابند است و انتشارات پگاه روزگار نو آن را چاپ کرده است. استبداد علم نامی است که به مجموعۀ سخنرانی‌های چهار جلسه‌ای فایرابند داده شده است. این سخنرانی‌ها در سال ۱۹۹۲ برای عموم برگزار شد و پژوهشگر برجسته، اریک ابرهایم، این مطالب را بعد از مرگ او ویرایش کرد.

درباره کتاب استبداد علم

جامعه‌شناسی، علم مجموعۀ پیچیده‌ای از روش‌های قاعده‌مند و بی‌قاعده و روش‌های اکتشافی و قواعد تجربی‌ است که تمام محدودۀ شاخه‌های علمی خاصی را تغییر داده است. فایرابند استدلال می‌کرد که چنین تکثرگرایی‌ای هرگز مشکل‌آفرین نبوده است، زیرا واضح است که پژوهش‌های علمی ما که معطوف به مقاصد و فرایندهای مختلفی هستند، به کار اهداف بسیار مختلفی می‌آیند؛ از لکه‌های خورشیدی گرفته تا ستارۀ دریایی، از بیماری‌ها تا مادۀ تاریک. اگر چیز منحصربه‌فردی به نام علم، وجود خارجی نداشته باشد، در این صورت واقعاً نمی‌توان از استبداد علم سخن گفت؛ ادعایی که در سخنرانی دوم مطرح می‌شود.

در کتاب استبداد علم، فایرابند عناصر اصلی فلسفۀ خود را با روایتی از ظهور عقل‌گرایی غربی و تثبیت جهان‌بینی علمی، اسطوره‌ای و کماکان ظالمانه به طور ماهرانه‌ای با هم درآمیخته است و سعی می‌کند تا هزینه‌های انسانی رویکردهای نظری به مسائل واقعی را بازشناسد. فایرابند با به چالش کشیدن پیش‌فرض‌های بی‌پایه دربارۀ علوم طبیعی و نحوۀ تأثیرشان بر جامعه و زندگی افراد، دغدغه‌های خویش را در این مورد مطرح می‌کند. ازآنجاکه اطلاع از این مسائل دائماً رو به افزایش بوده، امروزه پرداختن به آنها نیز از ضرورت بیشتری برخوردار است.

خواندن کتاب استبداد علم را به چه کسی پیشنهاد می‌ کنیم؟

کتاب استبداد علم برای کسانی مناسب است که به علم جامعه‌شناسی و مسائل پیرامون آن علاقه دارند.

درباره پل کارل فایرابند

پل کارل فایرابند؛ در سال 1924 در اتریش متولد شد. فایرابند بیش‌تر به‌خاطر کارش به‌عنوان استاد فلسفه در دانشگاه کالیفرنیا، برکلی شناخته می‌شود؛ جایی که او برای سه دهه مشغول به تدریس بود. همچنین در دانشگاه‌هایی چون ییل، زوریخ سوئیس، لندن و برلین نیز تدریس و تحقیق کرده ‌است. او متفکری است که در حوزه‌های مختلفی چون تئاتر و بازیگری، آواز و موسیقی، نجوم، فیزیک، ریاضیات، تاریخ، فلسفه و مردم‌شناسی مطالعه کرده ‌است.

شهرت او بیشتر به دیدگاه خاص او در این حوزه بر می‌گردد که وجود متدولوژی خاص در علم یا دانش تجربی را نفی می‌کند. به نظر فایرابند تلاش برای گسترش آزادی و بالندگی و تلاش برای کشف رموز طبیعت و انسان، مستلزم طرد هرگونه سنت جزمی است. او معتقد است تفکیک علم از غیر علم نه تنها امری تصنعی بلکه برای پیشرفت دانش هم زیانبار است. فایرابند معتقد است که برای بررسی یک نظریه یا جهان‌بینی، به نظریه یا جهان‌بینی کاملاً جدیدی نیاز داریم. تکوین این نظریه جدید زمان زیادی می‌طلبد و ممکن است هرگز به آخر نرسد.

بخش‌هایی از کتاب استبداد علم

آیا ذوق‌زدگی مدافعان نظریۀ مه‌بانگ که غالباً به‌خاطر مفروضات غریب و شبه‌کلامی‌شان تخطئه می‌شدند شگفت‌انگیز است؟ و آیا چیز عجیبی است که آنها این تأیید را، نه‌تنها برای خود بلکه برای کل بشریت، حادثه‌ای مهم می‌دانستند؟ آدمیان همواره به امور رؤیت‌ناپذیر علاقه‌مند بوده‌اند و برای تبیین جهان پیرامون و مسیر زندگی خود، داستان‌های تخیلی سر هم کرده‌اند. آنها از موجودات آسمانی، هیولاهای کریه‌المنظر و از آشفتگی‌ها و پیکارهایی سخن می‌گفتند که بر اندام کل جهان لرزه می‌انداخت. تنها یک سری مشاهدات محدود کافی بود تا بر این سناریوی غنی و پیچیده مهر تأیید بزند. کیهان‌شناسی عیناً چنین چیزی بود؛ به همین دلیل اکثر قریب اتفاق مردم بدان علاقه‌مند بوده‌اند. به هر جهت، فیزیک اخترشناسان، کیهان‌شناسان، متکلمان، حتی عوام‌الناس همگی در طلب همگرایی‌های میان‌رشته‌ای [و نهایتاً وحدت علوم] هستند. به همین خاطر، همۀ این افراد از کشفی که ذکر آن رفت بسیار هیجان‌زده شده‌اند.

اخترفیزیک به کنار. اینک به اموری بیندیشید که در جهان پیرامون ما در حال وقوع است. ماجرای شورش لس‌آنجلس را که به یاد دارید؟ حدود یک ماه پیش، پلیس لس‌آنجلس جلوی موتورسوار سیاه‌پوستی را گرفت و به‌شدت او را کتک زد. عابر دوربین به‌دستی که شاهد این ماجرا بود از این واقعه فیلم گرفت و آن را برای یک شبکۀ تلویزیونی فرستاد. تنها طی چند روز تمام شبکه‌های تلویزیونی لس‌آنجلس و حتی بسیاری از شبکه‌های تلویزیونی خارجی این ویدئو را نشان دادند. این اتفاق بسیار فجیع و تکان‌دهنده‌ای بود؛ شاید از دید شما هم این‌طور باشد. البته مأموران خاطی شناسایی و موقتاً از کار برکنار شدند.