کتاب شیعه شناسی

کتاب شیعه شناسی اثر سید ابوالحسن مخزن موسوی در نشر صاد به چاپ رسیده است. این کتاب با هدف روشنگرانه به معرفی مکتب شیعه پرداخته است.

درباره کتاب شیعه‌شناسی

شیعه در طول تاریخ همواره با شناسنامه‌ای معرّفی شده که در آن خود را پیرو اسلامی می‌داند که ماهیّت آن ظلم‌ستیزی و طاغوت‌گریزی است، خود را پیرو سنّت پیامبری می‌داند که او و پیروانش با کافران سرسخت و با یکدیگر مهربان‌اند، خود را ملتزم و متمسّک به دو میراث عظیم پیامبر خود یعنی کتاب خدا و عترتش یا «ثقلین» می‌داند و از سیره و مکتب فقهی عترت، به‌عنوان استمراردهنده شأن مرجعیّت دینی و سیاسی پیامبر پیروی می‌کند، خود را در راستای تمسّک به ثقلین، ملزم به مبارزه با ظلم و بی‌عدالتی و حمایت از مظلومان و مستضعفان می‌داند.

بنابراین همواره در طول تاریخ موردغضب و دشمنی دنیاطلبان و مستکبران بوده که با شکل‌گیری انقلاب اسلامی در عصر حاضر و تشکیل حکومت اسلامی در ایران، خشم و دشمنی جبههٔ استکبار و ایادی‌شان بیشتر شد و سه جنگ نظامی، فرهنگی-رسانه‌ای و اقتصادی را علیه آن به‌راه انداختند. این کرسی ها نیز بعد سیاسی شیعه را با رویکردهای حقیقت‌جویانه، روشنگرانه و خصمانه ارائه کرده‌اند.

بدیهی است که با اهداف روشنگرانه و با معرّفی درست معارف اهل‌بیت و روح و حقیقت تشیع، هم هدف اوّل تأمین می‌شود و حقیقت‌طلبان، گم‌شدهٔ خود را پیدا می‌کنند و هم از دشمنی‌های دشمنان شیعه که بخشی از سر تعصّب و بخشی دیگر از سر جهل است، کاسته می‌شود؛ چراکه «مردم دشمن چیزی هستند که نمی‌دانند.» این اثر گام کوچکی برای تحقق این هدف عظیم است.

مشخصه بارز کتاب شیعه شناسی این است که بیش از هشتاد درصد منابع آن را کتب اهل سنت تشکیل می‌دهد. در این کتاب اثبات شده که پیامبر (ص) کلمه شیعه را استفاده کرده و شیعه را با عنوان اسلام که مهر استاندارد ثقلینی دارد معرفی کرده است. همچنین بحثی که در دل مباحث این کتاب مطرح شده، بحث امام زمان (عج) به عنوان عترت زمان حال است و با منابع اهل سنت اثبات شده که امام زمان (عج) باید حضور داشته باشد که هم حدیثی و هم عرفانی است.

مهمترین ویژگی کتاب این است که نویسنده با نگاهی به موضوع وحدت اسلامی مباحث را جمع‌بندی کرده است. در غرب، اسلام‌شناسی پیشینه زیادی دارد و امروزه کتاب‌های درسی که در کشورهای اروپایی برای آموزش و تعلیم اسلام نوشته می‌شود توسط اسلام‌شناسان و شرق‌شناسان غربی نوشته می‌شود. ادبیات تولیدی آنها نسبتی با اسلام راستین و شیعه ندارد، به همین دلیل هم مباحث آنها ارتباطی به وحدت اسلامی ندارد، چون موضوع فکری‌شان نیست. پس جوامع اسلامی به آثاری در حوزه شیعه‌شناسی نیاز دارند که با رویکرد و دیدگاهی وحدت محور نوشته شوند.

دومین موضوعی که به آن اشاره شده بحث «عرفان اسلامی» است که خیلی از مستشرقان آن را به ادیان و مذاهب دیگر ربط داده‌اند، اما در این کتاب تبیین شده که عرفان اسلامی ریشه در قرآن و سیره پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) داشته است. به عنوان مثال در بخش‌هایی از کتاب دعای ابوحمزه و ادعیه ماه رمضان که به وقت سحر و شب‌های قدر می‌خوانیم آورده شده که بررسی این ادعیه نشان می‌دهد عرفان ناب اسلامی در ادعیه، سیره اهل بیت (ع) و اسرار عبادات است.

کتاب شانزده فصل در چهار بخش دارد:

بخش اول؛ شامل بررسی مأموریّت‌ها و شئون پیامبر، تکلیف مرجعیّت دینی و سیاسی پس از ختم نبوّت، ملاک‌ها و ویژگی‌های مرجعیّت دینی و سیاسی پس از پیامبر، مصداق حقیقی ملاک‌ها و ویژگی‌ها از نظر پیامبر و آرای خلفای پس از پیامبر و رؤسای مذاهب اهل‌سنّت دربارهٔ مرجعیّت اهل‌بیت است.

بخش دوم؛ شامل نقشهٔ راه و تدابیر پیامبر برای تثبیت و استمرار مرجعیّت دینی و سیاسی عترت، به‌صورت نظری و عملی است.

درحقیقت عمدهٔ مباحث دو بخش مذکور مربوط به شئون و مأموریّت‌های پیامبر و لزوم و کیفیّت استمرار آن‌ها، به‌جز دریافت و ابلاغ وحی، به‌صورت منطقی، مستدل و مستند بوده و در آن مطلقاً بحثی از شیعه نیست.

بخش سوم؛ شامل معرّفی شیعه از جنبه‌های تاریخی، عقیدتی و کلامی، عرفانی، فرهنگی و سیاسی، و لزوم استمرار نظام سیاسی اسلام برای تحقق عدالت اجتماعی و تشکیل جامعهٔ آرمانی براساس احکام اسلام، اعتقاد به مهدویّت به‌عنوان محور وحدت همهٔ مسلمانان اعم از شیعه و سنّی و محور وحدت مسلمانان با پیروان دیگر ادیان، به‌ویژه مسیحیان جهان است.

بخش چهارم؛ وحدت و هم‌گرایی جهان اسلام که در آن آسیب‌ها و راهکارها موردبحث و بررسی قرار گرفته است.

خواندن کتاب شیعه‌ شناسی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

همه پژوهشگران و علاقه‌مندان به حوزه شیعه‌شناسی مخاطبان این کتاب‌اند.

معرفی نویسنده

سید ابوالحسن مخزن موسوی، عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی بوده است. او سال‌ها ریاست دانشگاه بین المللی اهل بیت (ع) را نیز عهده داشت. «انسان کامل در متون عرفانی اسلامی»، «پیام عاشورا: نگرشی تحلیل به راهبرد اصلاح‌طلبی در نهضت عاشورا» و «عدالت اجتماعی از دیدگاه امام علی (ع): الگوی حکومت عدالت محور» از دیگر تالیفات منتشر شده اوست. مخزن موسوی همچنین انتشار چند ترجمه را نیز در کارنامه پژوهشی خود دارد که از آن جمله می‌توان به کتاب «رستگاری در پرتو امامت» نوشته میثم‌بن‌علی‌بن‌میثم بحرانی اشاره کرد.

 بخشی از کتاب شیعه شناسی

هدایت تشریعی

هرقدر موجود تکامل‌یافته‌تر باشد، هدایت او نیز متناسب با آن تکامل‌یافته‌تر است و انسان به‌عنوان عصارهٔ خلقت، در عالی‌ترین مرتبهٔ خلقت قرار گرفته است که معجونی از ظرفیت‌های حیوان و فرشته را در خود دارد؛ چنان‌که امیرالمؤمنین علی (ع) فرمود: «خداوند به فرشته عقل اختصاص داد و خشم و شهوت نداد و به حیوانات شهوت و غضب داد و عقل نداد؛ ولی به انسان با دادن همهٔ این‌ها شرافت بخشید؛ پس هرگاه شهوت و غضب او مطیع عقلش شود، مقامش از فرشته برتر می‌شود؛ زیرا با وجود مخالف، به این مرتبه نائل شده است و حال آنکه فرشتگان مخالف و مزاحمی ندارند.»

همچنان‌که امام‌کاظم (ع) فرمود: «خداوند دو حجّت بر مردم دارد: حجّتی آشکار و حجّتی پنهان؛ و اما حجّت آشکار، رسولان و پیامبران و امامان هستند و حجّت پنهان، عقل‌ها هستند.»

بنابراین، عقل در حکم پیامبر باطنی برای انسان است و مأموریّتش تشخیص خیر و جلب آن و تشخیص شر و دفع آن است. به تعبیر دیگر، مأموریّت عقل، جلب منفعت و دفع ضرر است و بالاتر از آن، کارکرد عقل شناخت خدا و خالق هستی است. اصول عقاید اسلامی (توحید، نبوّت، معاد، عدل و امامت) به‌وسیلهٔ عقل اثبات می‌شوند؛ لذا کارکرد عقل از دو جنبه موردتوجه قرار می‌گیرد: یکی از جنبهٔ نظری و دیگری عملی. عقل نظری خوب و بد را تشخیص می‌دهد و عقل عملی به انجام خوبی‌ها امر و از بدی‌ها نهی می‌کند و به‌کاربردن عقل برای تشخیص، در اصطلاح قرآن تعقّل یا اندیشیدن است و کلمات متناظر آن در قرآن فراوان آمده است، ازقبیل «أَفَلاَ تَعْقِلُونَ»، «أَفَلَا ینْظُرُونَ»، «أَفَلاَ تَتَفَکَرُونَ»، «أَفَلا تُبْصِرُونَ»، «أَفَلا تَذَکَرُونَ». چنان‌که امیرالمؤمنین علی (ع) فرمود: «پس خداوند پیامبرانشان را از میانشان برانگیخت و پی‌درپی به‌سویشان فرستاد تا پیمان فطری‌اش را از آنان مطالبه کنند و نعمت فراموش‌شده (توحید) را به آنان یادآور شوند و با روش تبلیغ، با آنان احتجاج کنند و عقل‌هایشان را فعال سازند و به‌کار اندازند.»

مراد از پیمان فطری در این کلام، فطرت توحیدی است و درحقیقت روح مأموریّت پیامبران، دعوت به توحید و پرهیزدادن از هر نوع شرک و طاغوت است؛ چنان‌که فرمود: «وَ لَقَدْ بَعَثْنَا فِی کلِ أُمَةٍ رَسُولًا أَنِ اعْبُدُوا اللَهَ وَ اجْتَنِبُوا الطَاغُوتَ...» (نحل: ۳۶) و همانا برای هر امّتی پیامبری فرستادیم تا اعلام کند که خدا را بپرستید و از طاغوت بپریزید... .

«وَ یضَعُ عَنْهُمْ إِصْرَهُمْ وَ الْأَغْلالَ الَتِی کانَتْ عَلَیهِمْ...» (اعراف: ۱۵۷) و بارهای تکالیف سنگین و زنجیرهای جهل و خرافات و باورها و سنّت‌های غلط را که بر دوششان است، بردارد.