کتاب تفکر انتقادی

کتاب تفکر انتقادی نوشته ریچارد پل و لیندا اندر است که با ترجمه مریم آقازاده و اکبر سلطانی منتشر شده است. این کتاب سعی دارد تدابیری برای آگاهانه زیستن و خوب آموختن را آموزش دهد تا از قضاوت به دور باشد.

درباره کتاب تفکر انتقادی

تفکر نقاد، چیزی است آموختنی؛ و مهارت یافتن در آن تمرین بسیار می‌خواهد. ذهن طبیعی ناپروردهٔ ما، ذهن «نامتفکر»، اغلب چیزهایی را درست و بدیهی و طبیعی می‌انگارد در حالی که هرگز درستی یا نادرستی آن‌ها را ارزیابی نکرده‌ایم. قضاوت‌ها و نتیجه‌گیری‌هایی می‌کند که هیچ از ماهیت آن‌ها خبر نداریم. تصمیم‌های ریز و درشتی می‌گیریم و اعمالی از ما «سرمی‌زند» که خیال می‌کنیم ـ فقط خیال می‌کنیم ـ آگاهانه و با هدف معلوم و برنامه‌ریزی مشخصی بوده، و بعد شگفت‌زده و خشمگین می‌شویم که چرا نتیجه دقیقاً برعکس آن بوده که انتظار داشته‌ایم. رنج می‌کشیم و، با اینکه به‌زبان اخلاق‌مندی را ستایش می‌کنیم، دیگران را رنج می‌دهیم؛ و نمی‌فهمیم چرا. انگار ما نه حاکم بر ذهن خود، که بندیِ آن هستیم.

ما چیزی جز تفکر خود نیستیم. «احساسات» ما (خشم، ترس، اندوه، محبت)، آرمان‌هایمان، تصمیم‌ها و اعمال‌مان، همه محصول فرایندی است که نامش را فکر کردن گذاشته‌ایم. کیفیت زندگی ما مستقیماً تابع کیفیت تفکر ماست. اگر تفکر ما نامتفکرانه و ناآگاهانه باشد، اگر سازوکارش را نفهمیم، نمی‌توانیم تشخیص بدهیم کجایش معیوب است تا اصلاحش کنیم. تفکر نقاد اندیشیدن دربارهٔ خود تفکر را به ما می‌آموزد.

خواندن کتاب تفکر انتقادی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به تمام علاقه‌مندان به درست فکر کردن و درست عمل کردن در دنیای مدرن پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب تفکر انتقادی

تفکر انتقادی قوی و ضعیف

تفکر انتقادی شامل مهارت‌های ذهنی بنیادینی می‌شود. این مهارت‌ها را می‌توان برای نیل به دو هدف متفاوت به کار برد: خودمحوری یا انصاف‌ورزی. ما همچنان که مهارت‌های ذهنی بنیادینی را به کمک تفکر انتقادی می‌آموزیم، می‌توانیم از این مهارت‌ها به‌گونه‌ای خودخواهانه یا منصفانه استفاده کنیم. برای مثال، وقتی دانشجویان چگونگی تشخیص اشتباهات موجود در استدلال (سفسطه) را می‌آموزند، اکثر آن‌ها از این توانایی در کشف اشتباهات یا استدلال‌هایی سود می‌جویند که با آن‌ها مخالفند؛ لذا در بد جلوه دادن تفکر رقیب مهارت می‌یابند و به درستیِ استدلال خود توجه نمی‌کنند.

لیبرال‌ها اشتباه‌های استدلال محافظه‌کاران و محافظه‌کارها اشتباهات استدلال لیبرال‌ها را می‌بینند؛ مؤمنان در تفکر افراد بی‌اعتقاد، بی‌اعتقادها در تفکر مؤمنان؛ مخالفان سقط جنین در استدلال طرفداران آن و طرفداران سقط جنین در منطق مخالفان آن دنبال اشتباه می‌گردند.

ما این گونه متفکرها را «متفکران انتقادی ضعیف» می‌نامیم. این تفکر در برخی جنبه‌ها برای متفکر مفید واقع می‌شود، اما فاقد مهارت‌های سطح بالای مهم و ارزش‌های تفکر انتقادی است. مهم‌تر از همه آنکه عقاید مخالف را در نظر نمی‌گیرد؛ بنابراین منصفانه نیست.

نام معمول دیگر در اطلاق به متفکر انتقادی ضعیف «سوفسطایی» است. سفسطه در حقیقت هنر پیروزی در مشاجرات بدون در نظر گرفتن اشتباهات مشهود در تفکر است؛ مجموعه‌ای از مهارت‌های سطح پایین بلاغی یا استدلالی که فرد با استفاده از آن‌ها می‌تواند تفکر ضعیف را خوب و تفکر خوب را ضعیف جلوه دهد. این امر را اغلب می‌توان در رفتار وکلا و سیاستمدارانی مشاهده کرد که به اصول اخلاقی پایبند نیستند؛ افرادی که پیروزی برای‌شان بیش از هر چیز دیگری اهمیت دارد. آن‌ها از تحریک احساسات و اغواگری به‌گونه‌ای ماهرانه استفاده می‌کنند.

متفکر سوفسطایی تنها در صورتی موفق می‌شود که در برابر «متفکر انتقادی قوی» قرار نگیرد. متفکر انتقادی قوی را به‌آسانی نمی‌توان با استفاده از استدلال‌های ضعیف فریب داد. به قول ویلیام گراهام سامنر (Sumner, 1940): «متفکر انتقادی قوی را نمی‌توان ترساند... به‌سختی چیزی را باور می‌کند... بدون تعصب هر چیزی را ممکن می‌داند... منتظر به دست آوردن مدرک می‌ماند و شواهد را می‌سنجد. در برابر موضوعاتِ همسو با تعصباتش مقاومت می‌کند.»

مهم‌تر از همه، متفکر انتقادی قوی سعی می‌کند منصف باشد. وی مسئولانه فکر می‌کند، سعی دارد نظر دیگران را درک کند، آماده‌ی گوش دادن به استدلال‌هایی است که قبول ندارد، زمانی که با منطق قوی‌تری مواجه می‌شود نظر خود را تغییر می‌دهد و به‌جای استفاده از تفکر خود برای اغوای دیگران و فرار از حقیقت، به شیوه‌ای مسئولانه و اخلاقی از تفکر خود بهره می‌گیرد.