سیمین دانشور

سیمین دانشور نویسنده و مترجم زن ایرانی متولد هشتم اردیبهشت سال ۱۳۰۰ در شیراز است. او را به‌عنوان یکی از پیشگامان ادبیات مدرن ایرانی می‌‌شناسند. درواقع از دانشور به‌عنوان اولین نویسنده‌‌ی زن ادبیات مدرن ایران نام می‌‌برند. رمان «سووشون» او از جمله مهم‌‌ترین آثار ادبی معاصر ایران به شمار می‌‌رود که به هفده زبان ترجمه شده است. او همسر جلال آل احمد –نویسنده و مترجم ایرانی– بود. دانشور، مدرک دکترای زبان و ادبیات فارسی داشت و عضو هیئت علمی دانشکده‌‌ی ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران بود. وی در سال ۱۳۵۸ از این دانشگاه بازنشسته شد. دانشور در هجدهم اسفند سال ۱۳۹۰ در تهران درگذشت.

دوران کودکی و نوجوانی

سیمین دانشور در خانواده‌‌ای پرجمعیت که از طبقه‌‌ی فرهیخته‌‌ی اجتماعی بودند، به دنیا آمد. پدرش، دکتر محمدعلی دانشور از مشهورترین پزشکان آن زمان شیراز و مادرش قمرالسلطنه حکمت یکی از نقاشان و اهالی ادب به شمار می‌‌آمد که مدیر هنرستانی در شهر شیراز نیز بود. سیمین فرزند سوم خانواده بود. او سه برادر و دو خواهر داشت. سیمین دوره‌‌ی دبستانش را در مدرسه‌‌ی مهرآیین (از مدارس ممتاز شیراز) به پایان رساند. سیمین آن‌‌قدر استعداد داشت که دوره متوسطه را نیز در این مدرسه گذراند. ویژگی مدرسه‌‌ی مهرآیین این بود که دروس را به زبان انگلیسی و فرانسه آموزش می‌‌دادند.

تحصیل در دانشگاه و انتشار اولین مجموعه داستان

پس از پایان دوران تحصیل عمومی، سیمین به همراه یکی از خواهران (هما) و یکی از برادرانش (منوچهر) به تهران آمد تا تحصیل در دانشگاه را در این شهر ادامه دهد. در آن دوران این کار (ادامه‌‌ی تحصیل در شهری دیگر) برای دختران، کاری غیرعادی به شمار می‌‌آمد اما به دلیل عقبه‌‌ی فرهنگی خانواده‌‌ و حمایت‌‌های آنان، سیمین برای ادامه‌‌ی تحصیل به تهران آمد. انتخاب سیمین دانشور برای دانشگاه، رشته‌‌ی زبان و ادبیات فارسی بود، چون وی از همان دوران کودکی و نوجوانی، علاقه‌‌مند به خواندن آثار ادبی فارسی بود و با تشویق‌‌ها و راهنمایی‌‌های پدر و مادرش، این مسیر را برگزید. در این دوران، او علاوه بر تحصیل به کار ترجمه و نویسندگی نیز اهتمام ورزید. چند وقتی از اتمام مقطع لیسانس وی نگذشته بود که پدرش، درگذشت. پس از این اتفاق بود که مادرش هم به تهران آمد. مرگ پدر، هرچند که برای سیمین دردآور بود اما باعث نشد، تحصیل را نیمه‌‌کاره رها کند. وی در سال ۱۳۲۸ شمسی، توانست مدرک دکترای خود را از دانشگاه تهران اخذ کند. یک سال قبل از این‌‌که دانشور مقطع دکترا را به پایان برساند، نخستین مجموعه داستان خود با نام «آتش خاموش» را منتشر ساخت.

ازدواج با جلال آل احمد

یک سالی از اتمام دوره‌‌ی دکترای سیمین گذشته بود که او با جلال آل احمد (نویسنده، مترجم و پژوهشگر ایرانی) ازدواج کرد. آشنایی آن‌‌ها به یکی از سفرهای خانواده‌‌ی دانشور به اصفهان و بازگشت به تهران بازمی‌‌گردد که جلال و سیمین در یک اتوبوس با هم آشنا شده و کم‌‌کم این آشنایی باعث ازدواج آن‌‌ها شد. ازدواج جلال و سیمین، نه تنها مانع پیگیری علمی و ادبی هر دوی آن‌‌ها نشد که حتی به زعم منتقدان ادبی، سبک و تفکر نوشتاری آن‌‌ها هم ارتقا یافت. جالب این‌‌که هیچ وقت هم آثارشان تحت تأثیر تفکر دیگری قرار نگرفت.

سیمین پس از سفری دوساله به آمریکا برای گذراندن بورس تحصیلی در رشته‌‌ی زیبایی‌‌شناسی در دانشگاه استنفورد به ایران بازگشت. زمانی که در آمریکا بود داستان‌‌های کوتاهش به انگلیسی در مجله‌‌ی ادبی پاسیفیک اسپکتاتور و کتاب داستان‌‌های استنفورد به چاپ رسید. او وقتی به ایران بازگشت، ابتدا در هنرستان هنرهای زیبا و سپس در دانشگاه تهران مشغول به تدریس شد. در این ایام او یکی از مهم‌‌ترین مترجمان ایرانی به شمار می‌‌رفت. با این حال در این ایام کم‌‌تر می‌‌نوشت تا این‌‌که در سال ۱۳۴۰ شمسی، دومین مجموعه داستانی‌‌اش به نام «شهری چون بهشت» را به چاپ رساند. در تیر سال ۱۳۴۸ و درست دو ماه قبل از مرگ جلال، دانشور رمان «سووشون» را به چاپ رساند. «سووشون» آن‌‌قدر مورد استقبال خوانندگان قرار گرفت که تا سال ۱۴۰۰ بیش از بیست و هشت بار تجدید چاپ شد. پس از مرگ جلال در شهریور سال ۱۳۴۸، دانشور به تدریس در دانشگاه و کار ترجمه ادامه داد تا این‌‌که در سال ۱۳۵۸ از سِمَتِ استادی در دانشگاه تهران بازنشسته شد.

دوران بازنشستگی

دانشور پس از بازنشستگی از دانشگاه، همچنان به کار ترجمه ادامه داد و در سال ۱۳۵۹، مجموعه داستان «به کی سلام کنم؟» را روانه بازار کرد. تنها کار مشترک جلال آل احمد و سیمین دانشور پس از مرگ جلال و در سال ۱۳۵۹ به‌‌وسیله‌‌ی انتشارات موج به چاپ رسید. «چهل طوطی» با ترجمه‌‌ی جلال و سیمین، روایات کهن ایرانی است که در گذشته به زبان هندی نوشته شده‌‌اند. این اثر از زبان حیوانات و به صورت امثال و حکم، داستان‌‌هایی را پیش روی خوانندگانش قرار می‌‌دهد. دانشور در سال ۱۳۶۱ به یاد همسر فقیدش کتاب «غروب جلال» را نوشت که در آن از خصوصیات رفتاری، اخلاقی و فرهنگی جلال آل احمد طی بیست سال زندگی مشترک با او یاد کرده است. «از پرنده‌‌های مهاجر بپرس» و سه‌‌گانه‌‌ی «جزیره‌‌ی سرگردانی»، «ساربان سرگردان» و «کوه سرگردان» از جمله آخرین کارهای او به شمار می‌‌روند. جالب است که آخرین اثر او با نام «کوه سرگردان» نه تنها تاکنون به چاپ نرسیده که حتی گفته می‌‌شود دست‌‌نوشته‌‌های سیمین برای این کتاب نیز ناپدید شده است. در نهایت، سیمین دانشور پس از تحمل یک دوره‌‌ی بیماری به دلیل ابتلا به آنفلوآنزا در هجدهم اسفند ماه سال ۱۳۹۰ در خانه‌‌اش در تهران درگذشت.

معرفی کتاب‌های سیمین دانشور

سیمین دانشور در طی بیش از نیم‌قرن فعالیت ادبی، فرهنگی و هنری توانست بخش قابل توجهی از آثار ادبی جهان را ترجمه کند. دلیل این اتفاق نیز تحصیل وی در مدرسه‌‌ی مهرآیین و یادگیری زبان انگلیسی بود. از جمله ترجمه‌‌های ماندگار دانشور می‌‌توان به نمایش‌‌نامه‌‌ی «سرباز شکلاتی» اثر برنارد شاو در سال ۱۳۲۸ اشاره کرد که اثری انتقادی درباره‌‌ی جنگ است که به پوچی کشتارهای درون جنگ اشاره دارد. در سال ۱۳۳۱ که دانشور برای گذراندن بورس تحصیلی به آمریکا رفت، آثاری از چخوف با نام‌‌های «باغ آلبالو» و «دشمنان» را به چاپ رساند. علاقه‌‌ی سیمین به نوع نگاه چخوف به زندگی و روابط انسانی و درونی آثار او، وی را به سمت ترجمه‌‌ی این آثار سوق داد. در سال ۱۳۳۲ و زمانی که همچنان در آمریکا بود، کتاب «رمز موفقیت زیستن» دیل کارنگی را به چاپ رساند. این کتاب در مقاله‌‌هایی کوتاه، افراد موفق در حیطه‌‌های مختلف را به خوانندگانش معرفی می‌‌کند. نگاه ضدجنگ و انتقادی دانشور پس از بازگشت به ایران نیز مشهود بود؛ طوری‌‌که او در سال ۱۳۳۵، «کمدی انسانی» ویلیام سارویان را که یک اثر با مضمون ضدجنگ درباره‌‌‌‌ی تأثیرات جنگ جهانی دوم است را منتشر کرد.

«آتش خاموش» اولین مجموعه داستان سیمین دانشور در سال ۱۳۲۷ به‌‌وسیله‌‌ی انتشارات علمی روانه بازار گشت. شهرت «آتش خاموش» به این دلیل است که از آن به عنوان اولین مجموعه داستانی یک زن ایرانی نام می‌‌برند. این مجموعه داستان شامل شانزده داستان کوتاه و بلند است که برخی از آن‌‌ها در قالب نامه‌‌های عاشقانه و قطعات ادبی منتشر شده است. دانشور در مصاحبه‌‌ای گفته بود که هشت داستان از این مجموعه را با تأثیرپذیری از آثار ویلیام سیدنی پورتر به نگارش درآورده است. درون‌‌مایه‌‌ی این داستان‌‌ها، عشق و مرگ است و راوی آن‌‌ها زنان و دخترانی عاصی از جامعه و روزگاری است که در آن زندگی می‌‌کنند.

در سال ۱۳۴۰، دانشور مجموعه داستان «شهری چون بهشت» حاوی ده داستان کوتاه را به نگارش درآورد. این کتاب توسط انتشارات موج منتشر شد. «شهری چون بهشت»، «عید ایرانی‌‌ها»، «سرگذشت کوچه»، «بی‌‌بی شهربانو»، «زایمان»، «مُدل»، «یک زن با مردها»، «در بازار وکیل»، «مردی که برنگشت» و «صورت‌‌خانه»، عناوین داستان‌‌های کوتاه این مجموعه هستند. مجموعه داستان «شهری چون بهشت» ماحصل تجربه‌‌ی زیسته‌‌ی دانشور در جامعه‌‌ی ایران پس از کودتای بیست و هشت مرداد سال ۱۳۳۲ است. وی در مقدمه‌‌ی کتاب به این موضوع اشاره می‌‌کند که این مجموعه‌‌داستان، نمود واقعی زندگی او در دوران اختناق آن زمان است. همچنین او گفته بود که شخصیت‌‌های داستان‌‌ها، واقعی هستند و دانشور با آن‌‌ها شخصا برخورد داشته است.

مهم‌‌ترین و معروف‌‌ترین اثر سیمین دانشور یعنی «سووشون» در تیرماه سال ۱۳۴۸ توسط انتشارات خوارزمی انتشار یافت. داستان «سووشون» برگرفته از بافت شهری است که دانشور دوران کودکی و نوجوانی خود را گذراند. شیراز سال‌‌های ۱۳۲۰ تا ۱۳۲۵ در «سووشون» طوری نشان داده می‌‌شود که انگار شیراز نمادی از کل ایران است. داستان زمانی را هدف قرار داده است که ایران در گیر و دار تأثیر جنگ جهانی دوم است. سووشون قیام زنی را به تصویر می‌‌کشد که شوهرش بی‌‌پروا مقابل نیروهای بیگانه می‌‌ایستد و در برابر نیروهای متفقین سر خم نمی‌‌کند. زری (شخصیت اصلی رمان) هرچقدر سعی در تلطیف روابط میان یوسف (شوهرش) و نیروهای متفقین دارد، موفق به انجام این کار نمی‌‌شود. در نهایت، زری شوهر خود را از دست می‌‌دهد. قیام زری علیه نیروهای بیگانه برای گرفتن انتقام یوسف درست از همین لحظه آغاز می‌‌شود.

همان‌‌گونه که اشاره شد تا امروز این رمان بیست و هشت بار تجدید چاپ شده و به هفده زبان ترجمه شده است. از «سووشون» به عنوان یکی از پرفروش‌‌ترین رمان‌‌های ایرانی نام می‌‌برند.

دانشور در سال ۱۳۵۹، مجموعه داستان «به کی سلام کنم؟» شامل ده داستان کوتاه به نام‌‌های «تیله‌‌ی شکسته»، «تصادف»، «به کی سلام کنم؟»، «چشم خفته»، «مار و مرد»، «انیس»، «درد، همه جا هست»، «یک سر و بالین»، «کیدالخائنین» و «سوترا» را منتشر ساخت. این اثر توسط انتشارات خوارزمی منتشر شد. دانشور همچون آثار دیگرش، در مجموعه داستان «به کی سلام کنم؟» هم به سراغ مسائل اجتماعی، سیاسی و فرهنگی رفته است و با نگاهی انتقادی جامعه‌‌ی دهه‌‌ی پنجاه ایران را به تصویر می‌‌کشد. به مانند سایر مجموعه داستان‌‌های دانشور، در این اثر نیز ردپای تجربه‌‌ی زیستی نویسنده با افراد جامعه به چشم می‌‌خورد.

«غروب جلال» یادنامه‌‌ی سیمین از شوهر متوفی خود به دو بخش «شوهرم جلال» و «غروب جلال» تقسیم می‌‌شود. این اثر در سال ۱۳۶۱ توسط انتشارات رواق منتشر شد و راوی زندگی مشترک سیمین دانشور و جلال آل احمد است. دانشور بخش «شوهرم جلال» را در سال ۱۳۴۰ نوشته است و در آن به ویژگی‌‌های اخلاقی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی جلال آل احمد اشاره می‌‌کند. بخش دوم کتاب با نام «غروب جلال» را در سال ۱۳۶۱ به نگارش درآورد و بازآفرینی روز مرگ جلال دست‌‌مایه‌‌ی نوشتن سیمین شد.

آخرین مجموعه داستان کوتاهی که به قلم سیمین دانشور درآمد، مجموعه «از پرنده‌‌های مهاجر بپرس» است که در سال ۱۳۷۶ توسط انتشارات کانون با همکاری نشر نو منتشر شد. این مجموعه، ده داستان دارد. در سال ۱۳۸۶، با اضافه شدن شش داستان دیگر، انتشارات قطره این مجموعه را با نام «انتخاب» به چاپ رسانید. هر یک از داستان‌‌های این مجموعه در کنار پرداختن به زن، جنبه‌‌ای از فرهنگ ایرانی را می‌‌کاود.

در سال ۱۳۷۲، اولین رمان از سه‌‌گانه‌‌ی سیمین دانشور به نام «جزیره سرگردانی» توسط انتشارات خوارزمی روانه بازار گردید. رمان، راوی زندگی شخصیتی به نام هستی نوریان در سال‌‌های پیش از انقلاب اسلامی است. هستی در دانشگاه با دانشجویی چپ‌‌گرا به نام مراد پاکدل آشنا شده و به او دلبسته می‌‌شود. در عین حال، هستی به‌‌واسطه‌‌ی مادرش با شخصیتی مذهبی به نام سلیم فرخی آشنا می‌‌شود و رفته رفته این آشنایی تصوری در هستی ایجاد می‌‌کند که وصلت با سلیم می‌‌تواند نقطه‌‌ی پایانی بر سرگردانی درونی او تلقی گردد. پایان این رمان جایی است که قرار است سلیم و هستی به زودی با هم ازدواج کنند. نکته‌‌ی جالب «جزیره‌‌ی سرگردانی» حضور سیمین دانشور به عنوان یکی از کاراکترهای رمان در کنار باقی شخصیت‌‌های حقیقی همچون علی شریعتی و جلال آل احمد در روند روایت است.

در سال ۱۳۸۰، ادامه‌‌ی «جزیره‌‌ی سرگردانی» به نام «ساربان سرگردان» توسط انتشارات خوارزمی منتشر شد. در این بخش از سه‌‌گانه، هستی به دلیل ارتباط پیشینش با مراد، دستگیر و زندانی شده است. سلیم دچار تردید و سرگردانی نسبت به هستی شده است و چون تلاشش برای فراری دادن هستی از زندان نتیجه‌‌بخش نیست، کم‌‌کم با دختری به نام نیکو آشنا شده و با او ازدواج می‌‌کند. هستی و سلیم به جزیره‌‌ی سرگردانی تبعید شده و پس از مدتی از آن‌‌جا گریخته و به تهران می‌‌آیند و با هم ازدواج می‌‌کنند. وقوع انقلاب باعث گسست ذهنی شخصیت‌‌های رمان شده و هر یک مسیر متفاوتی را طی می‌‌کنند. در نهایت و با شروع جنگ، مراد به جبهه می‌‌رود و هستی نیز تنها می‌‌ماند.

این بخش از رمان به حوادث سال‌‌های ابتدایی انقلاب اسلامی و جنگ ایران و عراق پرداخته است.

سیمین دانشور چه جوایز و افتخاراتی کسب کرده است؟

سیمین دانشور جوایز و افتخارات زیادی دارد که از آن جمله می‌‌توان به دریافت جایزه‌‌ی مهرگان ادب در سال ۱۳۸۲ اشاره کرد. مراسم بزرگداشت وی در سال ۱۳۹۲ با عنوان «با سیمین: ۱۳۰۰-۱۳۹۰» مصادف با دومین سالگرد درگذشت او از سوی بنیاد ادبیات داستانی در تالار استاد شهناز خانه هنرمندان برگزار شد.