یوستین گوردر

یوستین گردر و کتاب دنیای سوفی برای اغلب کتاب‌خوان‌ها در دنیا به هم گره خورده‌اند، به شکلی که چندین و چند جلد کتاب داستانی و فلسفی دیگر این نویسنده زیر سایه‌ی جذابیت همین کتاب قرار می‌گیرد. او در داستان‌هایش به موضوعات فلسفی می‌پردازد و اغلب آثارش در جهان پرفروش و محبوب هستند. مثلا کتاب دنیای سوفی او به پنجاه و سه زبان دنیا ترجمه و سی میلیون نسخه از آن فقط در یک کشور فروخته شده است.

زندگی، تحصیل و کار یوستین گوردر

یوستین گردر در تاریخ ۸ آگوست ۱۹۵۲ در شهر اسلو کشور نروژ متولد شد. او معلم مدرسه بود و همین شغل بود که به او آموخت چگونه موضوعات سخت و پیچیده را برای کودکان و نوجوانان مطرح کند و در ذهنشان جا بیندازد. با استفاده از تجربیاتی که از معلمی و تدریس به دست‌ آورده بود، دست به تالیف کتاب‌های تاریخی، مذهبی و فلسفی زد و تلاش کرد تا موضوعاتی پراهمیت و سنگین را با زبانی ساده برای مخاطبان نوجوان خود بیان کند.

یوستین گردر در دانشگاه اسلو تحصیل کرد و در زمان دانشجویی درباره‌ی تاریخ ادیان و همچنین زبان و ادبیات نوردیک مطالعات گسترده و عمیقی داشت. یوستین در سال ۱۹۷۶ از دانشگاه فارغ‌التحصیل شد. بلافاصله در شهرهای اسلو و برگن در مقطع‌های راهنمایی و دبیرستان به تدریس مباحثی مثل فلسفه، تاریخ و ادبیات اشتغال پیدا کرد. یوستین آرام آرام در مسیر نوشتن و داستان‌نویسی افتاد و به تحقیق و نوشتن مطالبی کوتاه در ارتباط با موضوعات فلسفی، تاریخی و ادیان جهان پرداخت. گردر پس از مدتی شجاعت پیدا کرد تا درمورد همین موضوعات و مباحث سخنرانی‌های کوتاهی داشته باشد. به همین شکل قدم به قدم به سرودن شعر و نوشتن مقالات اثرگذار نزدیک شد و حتی جرات و جسارتی پیدا کرد تا نوشته‌هایش را در روزنامه‌های محلی منتشر کند. به همین ترتیب با نویسندگان و مولفان دیگر کتاب‌های مشترکی را منتشر کرد.

آثار یوستین گردر

در سال‌های ۱۹۸۲ و ۱۹۸۶ دو داستان کوتاه از یوستین گردر منتشر شد و این دو داستان نام او را به عنوان نویسنده‌ی داستانی بر سر زبان‌ نروژی‌ها انداخت. یوستین در این نقطه متوقف نشد و به تلاش‌ ادامه داد تا دو کتاب داستانی دیگر به نام‌های کودکان سوخاواتی (The Children from Sukhavati 1987) و قلعه‌ی قورباغه (The Frog Castle 1988) برای کودکان را به زبان نروژی منتشر کرد. یوستین در هر دوی این کتاب‌ها یک دنیای خیالی ساخت و آن جهان خیالی را در برابر دنیای واقعی ما قرار داد. داستان این دو کتاب به شکلی پیش رفت که شخصیت‌ها به وسیله‌ی وقایع به چالش کشیده شوند، فرصت پیدا کنند تا در جهان جدید به اکتشاف بپردازند، روحیه‌ی پرسشگری پیدا کرده و ارزش‌های جدیدی را خلق کنند.

یوستین در سال ۱۹۹۰ یکی از مشهورترین و جذاب‌ترین کتاب‌هایش راز فال ورق (The Kabalmysteriet – The solitaire Mystery) را خلق کرد. در این داستان کاراکتری خلق شد به نام «هانس تامس». هشت سال از گم شدن مادر هانس می‌گذرد و در این ماجراجویی هانس به همراه پدرش به دنبال مادر گم‌شده‌ی خودش می‌گردد. به نظر می‌رسد که یوستین با خلق کردن وقایع در این داستان قصد داشته تا به هانس جوان درس‌های فلسفی بدهد که در زندگی معمولی و جهان امن ممکن نبوده است.

یوستین گردر پس از نوشتن راز فال ورق این بار به صرافت آموزش فلسفه به «سوفی» افتاد و کاراکتری به همین نام خلق کرد! این کتاب در دنیا سر و صدای زیادی به پا کرد و منتقدین زیادی درمورد آن نوشتند و حرف زدند. نشریه‌ی تایمز لندن درمورد دنیای سوفی اینطور گفته بود:

«دنیای سوفی یک کتاب ساده‌ و ابتدایی برای شروع فلسفه است که به شکل یک داستان درآمده است. گردر در این کتاب چند ژانر را با هم ترکیب کرده و داستانی را پدید آورده که برای مخاطب‌های نوجوان نوشته شده، اما مخاطب هدف آن محدود به یک نسل نیستند و بزرگسالان هم از خواندن آن لذت می‌برند.»

شخصیت اصلی این داستان دانش‌آموز ۱۴-۱۵ ساله‌ای است به نام سوفی که یک روز یادداشتی بی‌اسم و امضا از غریبه‌ای دریافت می‌کند و این یادداشت حاوی دو پرسش عمیق و ساده است:

«تو که هستی؟‌»

«جهان هستی از کجا آمده‌؟»

یوستین گردر با طرح این دو پرسش سوفی و خواننده‌ی داستان را با تاریخ فلسفه‌ی غرب گره می‌زند و با جهان فکری افرادی نظیر «هگل»، «کی‌یرکگارد» و «ژان پل سارتر» آشنا می‌کند. از سوی دیگر گردر در پیشبرد وقایع عنصر رمز و راز را هم اضافه می‌کند تا جذابیت بیشتری به داستان بدهد.

کتاب دنیای سوفی سه سال بعد (۱۹۹۳) در آلمان منتشر شد و خیلی زود در صدر لیست پرفروش‌های مجله‌ی «اشپیگل» قرار گرفت و به خاطر اینکه سی و پنج جلد از این کتاب (فقط در کشور آلمان) فروخته و خوانده شد، حدودا یک سال در صدر این لیست باقی ماند. خوشبختانه دنیای سوفی راه خودش را پیدا کرد و بعد از آلمان به سایر کشورهای اروپایی و سپس به قاره‌های آسیا و آمریکا پا گذاشت.

یوستین گردر پس از موفقیت و شهرت کتاب‌های قبلی راز تولد (The Christmas Mystery) را نوشت که داستان آن از قلب تاریخ مسیحیت می‌گذرد. کتاب بعدی یوستین گردر از طریق شیشه و آینه (Through a glass, darkly )‌ نام دارد که دیالوگ‌هایی است بین یک فرشته‌ و دختری که مبتلا به بیماری سرطان و او ایده‌ی نام این داستان را از خطوط اولیه‌ی کتابی مذهبی الهام گرفته است.

تکنیک متافیکشن

بخشی از شهرت یوستین گردر به خاطر تکنیکی است که در اغلب داستان‌هایش به کار برده است. این تکنیک به «متافیکشن» (Meta Fiction) معروف است و به معنی خلق کردن داستان‌هایی در دل داستان‌های دیگر است. از طرف دیگر یوستین در دنیای داستان‌هایش سعی کرده تا جهان را از دید کودکان نشان دهد و نگاه پرسش‌گر و شگفت‌زده‌ی آنها از دنیا را نشان بدهد، چرا که کودکان و نوجوانان را فیلسوفان کوچکی می‌داند که به جهان با حیرت نگاه می‌کنند.

جایزه‌ی سوفی

یوستین گردر به همراه همسرش «سیری دانویگ» (Siri Dannevig) در سال ۱۹۹۷ جایزه‌ی دنیای سوفی (Sophie prize) را تاسیس کردند که همواره یادآور سوفی و دنیای شگفت‌انگیز و فیلسوفانه‌اش باشد. جایزه‌ی دنیای سوفی یک جایزه‌ی بین‌الملی است و شرکت‌کنندگان آن سراسر دنیا می‌توانند برای آن اقدام کنند، به صورت سالانه برگزار می‌شود و در نهایت به داستان برنده صد هزار دلار آمریکا (معادل هفتاد و هفت هزار یورو) اعطا می‌شود.