کتاب نغمه رود

کتاب نغمه رود اثری از سید محمدتقی حسینی است که در انتشارات سوره مهر منتشر شده است. این کتاب به بررسی نشان‌ها و سازنامه‌های عبدالقادر بن غیبی حافظ مراغی می‌پردازد.

درباره کتاب نغمه رود

عبدالقادر بن غیبی حافظ مراغی که به نام عبدالقادر مراغه‌ای مشهور است، از بزرگ‌ترین موسیقی‌دانان ایرانی است. از او تا به حال آثاری ارزشمند به جا مانده است که در زمینه موسیقی هستند. 

او از اولین کسانی بود که به زبان فارسی شعر می‌سرود و تمایز کار او در این است که به صورت تخصصی بر علم موسیقی نظری و عملی تمرکز کرده است. این کار از آن جهت تمایز محسوب می‌شود که هم دوره‌ای‌های او، به همه علوم می‌پرداختند.

کتاب نغمه رود نیز اثری است که سعی در معرفی این موسیقیدان بزرگ دارد و به نشان‌ها و سازنامه او می‌پردازد.

سید محمدتقی حسینی در ابتدای کتاب،‌ مختصری از زندگی عبدالقادر را بیان کرده است. در ادامه کتاب به دو بخش اصلی و مهم تقسیم می‌شود. بخش اول به نامه‌هایی اختصاص دارد که سلاطین وقت همچون سلطان اویس جلایر، سلطان احمد جلایر و امیر تیمور گورکانی، درباره عبدالقادر نوشته‌اند و در حُکم احکام و نشان‌هایی هستند که بازگوکنندهٔ تأییدات و حمایت‌های این پادشاهان است. علاوه بر این، دو تصنیفی را که در باب پیری به او متنسب کرده‌اند در این بخش بررسی می‌کنیم. 

بخش دوم کتاب درباره سه ساز «قصعات چینی»، «الواح فولاد» و «ساز مرصع غایبی» است. در همین مکتوبات می‌توان درباره مسائل فنی و ساختاری این سازها مطالعه کرد. 

کتاب نغمه رود را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم 

نغمه رود اثری جذاب و منبعی عالی برای تمام علاقه‌مندان به موسیقی و پژوهشگران این حوزه است.

بخشی از کتاب نغمه رود

سواد (۱) خط سلطان مغفور سلطان احمد نور الله مضجعه (۲)

اگر خواهیم که شرح و بیان فضایل و کمالات پسندیدهٔ یار همدم، موافق غمگسار، افتخار و پیشوای هنرمندان اول و آخر که بر سریر هنرمندی مستقل است و مملکت روحانی سلیمانی را به الحان روح‌پرور داودی در تحت تصرف درآورده و جباران این قسم را که هر یک در هنر خود سر به فلک هشتم می‌افراشتند به ضرب موسیقی رام کرده سلطان‌الحُفّاظ، ذوفنون عصر، فیلسوف زمان، کمال‌الملّه و الدّین، عبدالقادر ـ اَدام الله سعادته ـ کنم نوعی باشد از تکلّف، و تکلّف در نظر اهل بصیرت و طایفهٔ استعداد پسندیده نیست. پس برین جمله آنچه از وی دیده و شنیده‌ایم از هزار یکی، و از بسیار اندکی نگفته باشم؛ چه از شرح اوصاف او قاصر است.

اول

اول در حفظ کلام الله که علی طرف اللّسان یاد دارد و به الفاظ درست و تجوید صحیح اداء می‌گرداند (۳) و گوییا این آیه در شأن او نازل شده که «زَینوُ القرآنَ بِاَصواتِکم فَإنّ الصّوت الحسن یزید القُرآن حَسناً.»(۴)

ثانی

در قسم خط که او اَحسن مِن الوَشی المُتمّم و الدُّر المُنظّم و اَغرَض سواد العِین و سُویداء و الفُواد است و اقلام ستّه را که آن «محقق»، «ریحان»، «ثلث»، «نسخ»، «رقاع» [و] «توقیع»(۵) است به مرتبهٔ اعلی دانسته و نبشته است (۶).

ثالث

در علم موسیقی که آن به پنج قسم است (۷): اول در اصول ایقاعی که اگر خواهد دوری اختراع کند در بدیهه که «ثقیل» پیش آن «خفیف» نماید و «هزج»، «خفیف» گردد.

رابع

در تصانیف «عمل»، «نوبت مرتب»(۸)، «قول»(۹) و «غزل»(۱۰) و «ترانه»(۱۱) و «فروداشت»(۱۲) و «اعمال»(۱۳) و «کلّ‌الضروب»(۱۴) و «کلّ‌النغم»(۱۵) و «ضربین»(۱۶) که چهار دور ایقاعی معاً در تصانیف اداء می‌گرداند، مثلاً به دستی «ثقیل رمل» ـ ۲۴ نقره ـ و به دستی دیگر «خفیف» ـ ۲۴ نقره ـ و به پای «ورشان»(۱۷) ـ ۱۶ نقره (۱۸) ـ و به پای دیگر «فاختی»(۱۹)، که مقدور هیچ آفریده نبود (۲۰).

خامس

در «مقامات» که بر جمیع کتب و رسایل متقدمان که درین فن تألیف کرده‌اند اطلاع یافته، و کتب و رسایل خود تألیف کرده و آنچه بر آن‌ها اعتراض وارد بوده، آن‌ها را برای تحقیق مسائل باز نموده (۲۱).

سادس

جمیع آلات ذوات الاوتار خاصه «عود» که برو ختم شد و چندین سازی دیگر اختراع کرده مثل «ساز کاسه‌های چینی» که آن خود بر جمیع حکما و متقدمان مخفی بوده است برو ظاهر شده روی نمود (۲۲).

ای به هر فن چو مردم یک فن

گر صد هزار سال بگویم ثنای او

هرگز گمان مبر که سخن مختصر شود

شروع در غرضی کآن به آخری نرسد

هزار بار به از کردن است ناکردن

حرّره العَبد احمد بن شیخ اویس غفرالله ذنوبهماء، فی اواسط سنه تسع و سبعین و سبع مایه هجریه (۲۳).