کتاب ذهن های پراکنده

کتاب ذهن‌ های پراکنده (خاستگاه‌ها و التیام ای‌دی (اچ) دی)، با عنوان انگلیسی Scattered Minds: The Origins and Healing of Attention Deficit Disorder، نوشته گبور مته و با ترجمه مهسا صباغی، اثری است که به بررسی ریشه‌ها، نشانه‌ها و راه‌های بهبود اختلال کم‌توجهی‌ـ‌بیش‌فعالی (ای‌دی (اچ) دی) می‌پردازد. این کتاب که انتشارات میلکان در سال ۱۴۰۳ آن را منتشر کرده، با ترکیبی از تجربه‌های شخصی نویسنده، پژوهش‌های علوم اعصاب، روان‌شناسی رشد و نظریه‌های خانواده، تلاش کرده است تصویری جامع و انسانی از این اختلال ارائه دهد. گبور مته که خودش و فرزندانش با این اختلال زندگی می‌کنند، در کنار روایت‌های شخصی، به تحلیل‌های علمی و اجتماعی نیز پرداخته است. نسخه‌ی الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب ذهن های پراکنده اثر گبور مته

کتاب ذهن‌های پراکنده، نوشته‌ی گبور مته، اثری است که از زاویه‌ای متفاوت به اختلال کم‌توجهی‌ـ‌بیش‌فعالی (ای‌دی (اچ) دی) می‌نگرد. این کتاب در هفت بخش تنظیم شده و چهار بخش نخست به ماهیت و خاستگاه‌های این اختلال اختصاص یافته است. سه بخش پایانی نیز به فرایند التیام و بهبود می‌پردازد. نویسنده با تکیه‌ بر تجربه‌ی شخصی خود و خانواده‌اش، در کنار تحلیل‌های علمی و پژوهشی، تلاش کرده است مرز میان وراثت و محیط را در شکل‌گیری این اختلال روشن کند. ساختار کتاب به‌گونه‌ای است که هم والدین کودکان مبتلا هم بزرگسالان درگیر این اختلال و هم متخصصان حوزه‌ی سلامت و آموزش می‌توانند از آن بهره ببرند.

کتاب ذهن‌های پراکنده با روایت‌هایی از زندگی واقعی، مثال‌های ملموس و تحلیل‌های عمیق، سعی می‌کند از کلیشه‌های رایج درباره‌ی ای‌دی (اچ) دی فاصله بگیرد و تصویری چندوجهی از این اختلال ارائه دهد. گبور مته در این کتاب، علاوه‌بر بررسی نشانه‌ها و مشکلات روزمره‌ی مبتلایان، به نقش خانواده، جامعه و فرهنگ در شکل‌گیری و تداوم این اختلال نیز پرداخته است.

خلاصه کتاب ذهن های پراکنده

کتاب ذهن‌های پراکنده با تمرکز بر اختلال کم‌توجهی‌ـ‌بیش‌فعالی، ابتدا به شرح نشانه‌ها و تجربه‌های زیسته‌ی افراد مبتلا می‌پردازد. نویسنده با روایت‌هایی از زندگی خود و بیمارانش، نشان داده است که ای‌دی (اچ) دی فقط مجموعه‌ای از علائم پزشکی نیست، بلکه تجربه‌ای عمیق و چندلایه است که بر روابط، عزت‌نفس و کیفیت زندگی تأثیر می‌گذارد. او تأکید کرده است که این اختلال نه صرفاً محصول ژن‌هاست و نه نتیجه‌ی فرزندپروری، بلکه ترکیبی از عوامل زیستی، محیطی و اجتماعی در شکل‌گیری آن نقش دارند. گبور مته با نقد دیدگاه‌های رایج، به‌ویژه نگاه صرفاً ژنتیکی یا صرفاً محیطی، تلاش کرده است نشان دهد که مغز انسان در تعامل با محیط و در تجربه‌های اولیه‌ی زندگی شکل می‌گیرد. 

بخش‌هایی از کتاب به مشکلات عملی و هیجانی مبتلایان مانند بی‌نظمی، ضعف در کنترل تکانه، بیش‌فعالی و دشواری در روابط اجتماعی اختصاص یافته است. گبور مته به نقش خانواده، تعارض‌های زناشویی و استرس‌های والدین در تشدید یا کاهش نشانه‌های این اختلال نیز پرداخته است. کتاب در بخش‌های پایانی، به راه‌های التیام و رشد، اهمیت آگاهی والدین و ایجاد محیط حمایتی برای کودکان و بزرگسالان مبتلا اشاره کرده است. پیام اصلی کتاب این است که ای‌دی (اچ) دی را باید در بستر رشد انسانی و اجتماعی فهمید و با رویکردی همدلانه و آگاهانه به آن پاسخ داد.

چرا باید کتاب ذهن های پراکنده را بخوانیم؟

کتاب ذهن‌های پراکنده با روایتی صادقانه و تحلیلی چندجانبه، تصویری واقعی از زندگی با اختلال کم‌توجهی‌‌ـ‌بیش‌فعالی ارائه داده است. این کتاب هم به نشانه‌ها و مشکلات روزمره‌ی مبتلایان می‌پردازد هم به ریشه‌های عمیق‌تر و کمتردیده‌شده‌ی این اختلال توجه دارد. خواننده با مطالعه‌ی این اثر، می‌تواند درک بهتری از تجربه‌ی زیسته‌ی افراد مبتلا، نقش خانواده و جامعه در شکل‌گیری این اختلال و راه‌های حمایت و بهبود پیدا کند. همچنین این کتاب با نقد دیدگاه‌های رایج و ارائه‌ی مثال‌های ملموس، به خواننده کمک می‌کند تا از قضاوت‌های سطحی و کلیشه‌ای فاصله بگیرد و نگاهی انسانی‌تر به موضوع داشته باشد. این اثر برای کسانی که به‌دنبال فهم عمیق‌تر و کاربردی‌تر ای‌دی (اچ) دی هستند، منبعی ارزشمند است.

خواندن کتاب ذهن های پراکنده را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

خواندن کتاب ذهن‌های پراکنده به والدین کودکان مبتلا به اختلال کم‌توجهی‌ـ‌بیش‌فعالی، بزرگسالان درگیر این اختلال، معلمان، مشاوران، روان‌شناسان و هر کس که دغدغه‌ی درک بهتر ای‌دی (اچ) دی و حمایت از مبتلایان را دارد، پیشنهاد می‌شود. همچنین برای کسانی که با چالش‌های بی‌نظمی، ضعف تمرکز یا مشکلات هیجانی دست‌وپنجه نرم می‌کنند، راهگشا خواهد بود.

درباره گبور مته

گبور مته، زاده‌ی ۶ ژانویه‌ی ۱۹۴۴، پزشک مجارستانی‌ـ‌کانادایی و از چهره‌های اثرگذار در حوزه‌ی روان‌شناسی رشد، تروما، استرس و اعتیاد است. او که در کودکی با تجربه‌های دردناک جنگ جهانی دوم، جدایی از مادر و ازدست‌رفتن اعضای خانواده در هولوکاست روبه‌رو شده بود، مسیر حرفه‌ای خود را وقف شناخت ریشه‌های روانی رنج انسان کرد. پدرش سال‌ها کار اجباری تحت فرمان نازی‌ها را تحمل کرد و زمانی که مته یک‌ساله بود، مادرش برای نجات جان او ناچار شد بیش از پنج هفته او را به زنی ناشناس بسپارد.

در سال ۱۹۵۶ خانواده‌ی مته به کانادا مهاجرت کردند. او در اواخر دهه‌ی ۱۹۶۰ و در دوران جنگ ویتنام دانشجو بود و مدرک کارشناسی خود را از دانشگاه بریتیش کلمبیا در ونکوور دریافت کرد. مته سال‌ها به‌عنوان پزشک خانواده، کارمند بیمارستان و درمانگر اعتیاد در محله‌های آسیب‌پذیر ونکوور فعالیت کرد. جمع همین تجربه‌ها بنیان نظریه‌های تأثیرگذارش درباره‌ی نقش تروما و استرس پنهان در سلامت جسم و روان شد.

پس از چند سال تدریس زبان و ادبیات انگلیسی در دبیرستان، مته برای دریافت دکترای پزشکی عمومی به دانشگاه بریتیش کلمبیا بازگشت و در سال ۱۹۷۷ فارغ‌التحصیل شد. او بیش از ۲۰ سال در شرق ونکوور طبابت خانوادگی کرد و هفت سال نیز هماهنگ‌کننده‌ی پزشکی بخش مراقبت‌های تسکینی در بیمارستان ونکوور بود.

مته به‌ مدت ۱۲ سال، پزشک سازمان هتل پورتلند ـ نهادی حمایتی برای اسکان افراد آسیب‌پذیر در مرکز شهر ونکوور ـ بود. او بیماران را در اتاق‌هایشان و در ساختمان‌های مختلف این سازمان عیادت می‌کرد. بسیاری از آن‌ها با هم‌زمانی اختلالات روانی و مصرف مواد دست‌وپنجه نرم می‌کردند و در کنار آن، بیماری‌های مزمن جسمی مانند اچ‌آی‌وی داشتند.

مته در همکاری با لیز ایونز، پرستار کانادایی و بنیان‌گذار این سازمان، نقش مهمی در گسترش برنامه‌های کاهش آسیب و طرح‌های اسکان نخست ایفا کرد؛ از جمله برنامه‌های تبادل سرنگ و مراکز تزریق تحت نظارت. مته تجربه‌های خود از کار با بیماران را در کتابِ در قلمرو ارواح گرسنه: برخورد نزدیک با اعتیاد (۲۰۰۹) شرح داده است؛ کتابی که در آن درباره‌ی شکل‌های مختلف تروما در زندگی افراد مبتلا به اعتیاد، سازوکار مصرف مواد و تأثیر تجربه‌ی غفلت یا سوءرفتار در کودکی بر تصمیم‌گیری‌های آینده توضیح می‌دهد.

در سال ۲۰۱۰، مته به آیاهواسکا، داروی گیاهی سنتی آمازونی، و ظرفیت بالقوه‌ی آن برای درمان اعتیاد علاقه‌مند شد. او دوره‌های چندروزه‌ی درمان اعتیاد با آیاهواسکا را برگزار کرد. برخی از این دوره‌ها در ساحل سالیش برگزار شدند و موضوع پژوهشی مشترک میان دانشگاه ویکتوریا و دانشگاه بریتیش کلمبیا قرار گرفتند. نتایج مقدماتی نشان داد که شرکت‌کنندگان در برخی شاخص‌های روان‌شناختی بهبود معناداری داشتند، اما در سال ۲۰۱۱ دولت فدرال کانادا درباره‌ی استفاده‌ی او از این گیاه غیرقانونی هشدار داد و تهدید کرد موضوع را به پلیس ارجاع خواهد داد.

مته در کتاب‌ها و سخنرانی‌هایش همواره بر جنبه‌های زیستی، روانی و اجتماعی بیماری‌ها و نقش تروما و استرس تأکید کرده است. او پیوندهای انسانی و رابطه را برای سلامت و تعادل روانی ضروری می‌داند و دیدگاه‌هایش با رویکرد مراقبت مبتنی‌بر تروما هم‌خوان است.

مته در آثار پرفروش خود، مانند ذهن‌های پراکنده، وقتی بدن نه می‌گوید، از فرزندانتان محافظت کنید و در قلمرو ارواح گرسنه، تأثیر تجربه‌های عاطفی بر بیماری‌ها و اهمیت سال‌های آغازین زندگی را تشریح می‌کند. در کتاب افسانه‌ی عادی‌بودن نیز فرهنگ مدرن را یکی از عوامل اصلی گسترش تروما و ناهنجاری‌های روانی معرفی می‌کند. او پس از سال‌ها طبابت بازنشسته شد، اما همچنان با سخنرانی‌های گسترده در سطح بین‌المللی درباره‌ی اعتیاد و تروما شناخته می‌شود و جوایز علمی و اجتماعی متعددی دریافت کرده است.

این کتاب یا نویسنده چه جوایز و افتخاراتی کسب کرده است؟

در سال ۲۰۰۹، گبور مته جایزه‌ی هوبرت ایوانز در بخش کتاب‌های غیرداستانی را برای اثر خود با عنوان در قلمرو ارواح گرسنه: برخورد نزدیک با اعتیاد، دریافت کرد. در سال ۲۰۱۱، نشان شایستگی مدنی شهر ونکوور به‌خاطر فعالیت‌های گسترده‌‌اش در درمان اعتیاد و نقش مهمش در گسترش فهم عمومی درباره‌ی سلامت روان، استرس و فرایند رشد کودکان و نوجوانان به او اهدا شد. در سال ۲۰۱۸ مته به عضویت نشان کانادا درآمد. در سال ۲۰۲۳ جایزه‌ی واین برای ادبیات یهودی کانادا را به‌دلیل نگارش کتاب افسانه‌ی عادی‌بودن، که با همکاری پسرش دنیل مته نوشته شد، دریافت کرد. هیئت داوران این کتاب را به‌خاطر قلم روان و دامنه‌ی گسترده‌اش در بحث سلامت و فرهنگ ستودند.

چه نسخه‌های دیگری از این کتاب در ایران منتشر شده است؟

کتاب حاضر با عنوان ذهن فروپاشیده: ریشه‌ها و درمان ADHD و با ترجمه‌ی نرگس رازقی توسط انتشارات سیصدوشصت درجه منتشر شده است.‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬‬

بخشی از کتاب ذهن های پراکنده

«هروقت صحبت از تأثیر محیط به میان می‌آید، بلافاصله همه دنبال مقصر می‌گردند. مردم فوراً می‌پرسند: «پس منظورت اینه که والدین مقصرن؟» اینکه تصور کنیم وقتی اشتباهی در کار است پس حتماً باید مقصری هم وجود داشته باشد، ساده‌انگارانه است. این تصور به والدین کودکانِ مبتلا به اختلال کم‌توجهی هیچ کمکی نمی‌کند؛ والدینی که از هر سو با قضاوت‌ها و سرزنش‌های عوامانهٔ دوستان، خانواده، همسایه‌ها، معلمان و حتی رهگذران خیابان محاصره شده‌اند. بنابراین نباید ما نیز انگشت اتهاممان را به‌سوی چنین والدینی بگیریم. این کتاب چنین قصدی ندارد.»