گابور ماته (گبور مته)
گابور مته (Gabor Mate) در ۶ ژانویه ۱۹۴۴ در بوداپست مجارستان در یک خانواده‌ی یهودی متولد شد. او دوران کودکی سختی را پشت سر گذاشت و خوش‌شانس بود که از نسل‌کشی نازی‌ها جان سالم به در برد. پدربزرگ و مادربزرگ مادری او وقتی که گبور پنج‌ماهه بود کشته شدند. عمه‌اش در زمان جنگ ناپدید شد و پدرش مجبور به کار اجباری از سمت حزب نازی شد. به‌خاطر شرایط جنگ مجبور شد در زمان یک‌سالگی پنج هفته از مادر خود دور باشد. یک غریبه از او در این پنج هفته مراقبت کرد و مته معتقد است این اتفاق آسیب جدی‌ای به روان او وارد کرد و ترس‌ها و نگرانی‌هایی را که از طردشدن دارد، به این دوره نسبت می‌دهد و از اثرات آن می‌داند.
مته در سال ۱۹۵۶ به کانادا مهاجرت کرد. او کارشناسی ارشد خود را از دانشگاه بریتیش کلمبیا در ونکوور گرفت و در سال ۱۹۶۹ ازدواج کرد و تا به امروز در ونکوور کانادا ساکن است. او چندین سال معلم انگلیسی و ادبیات دبیرستان بود تا اینکه در سال ۱۹۷۷ دکترای خود را به‌عنوان پزشک خانواده دریافت کرد. مته سابقه‌ی ۷ سال کار در بیمارستان ونکوور، ۱۲ سال کار به‌عنوان پزشک یک اقامتگاه در مرکز شهر ونکوور و ۲۰ سال اداره‌ی یک مطب خصوصی را در کارنامه‌ی خود دارد.
دیدگاه‌های منحصربه‌فرد دکتر گبور مته درباره‌ی اعتیاد و درمان آن، اختلال توجه و تمرکز، استرس، رشد کودک و ارتباط بین سلامت ذهن و سلامت جسم علت شهرت او هستند.
دیدگاه و رویکرد گابور ماته
دکتر گبور مته در مطب شخصی خود به مدت بیست سال با بیمارانی سروکار داشت که به اعتیاد و بیماری‌های روانی دچار بودند. تجربیات او در زمینه‌ی کار با بیماران، دیدگاه‌های نو و جدیدی را به او اعطا کرد. دکتر مته به کمک تحقیقات علمی و بینش‌ها و تجربیات خود، دیدگاه‌های گسترده‌ای را به دنیای روانشناسی افزوده است. او معتقد است باید از راه‌حل‌های سریع برای حل مسائل پیچیده پرهیز کرد.
او علاقه‌ی زیادی به بررسی بیماری‌های روانی مثل تروما، استرس، بیش‌فعالی و کمبود توجه و تاثیرات آن‌ها بر سلامت جسم دارد. او معتقد است سلامت جسم ارتباط مستقیمی با سلامت ذهن و روان دارد و نباید از چگونگی رشد دوران کودکی و کیفیت آن دوران غافل شد. دکتر گبور مته در جایی کار می‌کند که یکی از متراکم‌ترین مناطق مصرف‌کنندگان مواد مخدر در جهان است و روزانه با بیمارانی که در دام اعتیاد افتاده‌اند برخورد دارد. رویکرد مته در درمان اعتیاد هم وابسته به دیدگاه اوست و برای درمان اعتیاد بر آسیب‌هایی که بیمارانش متحمل شده‌‌اند، تمرکز می‌کند. او از مدافعان پرشور اهمیت تغییرات اجتماعی در پیشگیری از اعتیاد و درمان آن است.
دکتر گبور مته معتقد است ارتباط زیادی بین سلامت جسم و سلامت روان وجود دارد. او می‌گوید علم پزشکی تا حد زیادی نقش احساسات را در عملکرد فیزیولوژیکی ارگانیسم انسان نادیده می‌گیرد؛ اما شواهد علمی فراوانی نشان می‌دهد که تجربیات عاطفی در طول زندگی افراد به‌شدت بر سلامت و بیماری آن‌ها تأثیر می‌گذارد و از آنجایی که الگوهای عاطفی پاسخی به محیط روانی و اجتماعی است، بیماری در یک فرد همیشه به ما درباره‌ی خانواده و فرهنگی که فرد در آن زندگی کرده است، می‌گوید. مته معتقد است انسان‌ها موجودات زنده‌ی روانی-اجتماعی هستند که سلامتی یا بیماری آن‌ها منعکس‌کننده‌ی رابطه‌ی آن‌ها با جهانی است که در آن زندگی می‌کنند. این جهان شامل همه‌ی متغیرهای خانواده، طبقه‌ی اجتماعی، جنسیت، نژاد، موقعیت سیاسی و بوم‌شناسی می‌شود. تجربیات گبور مته به او نشان داده‌اند که عواملی چون استرس و رفتارهای ناسالمی چون نگرانی‌های بی‌مورد برای نیازهای عاطفی دیگران درحالی‌که نیازهای خود شخص نادیده گرفته شده یا این تفکر که فرد مسئول احساسات دیگران است و هرگز نباید دیگران را ناامید کند، منجر به بیماری‌های مزمن می‌شود. مته عامل استرس و رفتارهای ناسالم را خانواده، محیط و شرایطی می‌داند که فرد دوران کودکی خود را در آن گذرانده است.
معرفی بهترین کتاب‌های گبور مته
ردپای دیدگاه گبور مته نسبت به نقش آسیب‌های روانی و بعد روان‌شناختی بر سلامت جسم در تمام آثارش دیده می‌شود. اولین کتاب گبور مته در سال ۱۹۹۹ با عنوان (Scattered Minds: A New Look at the Origins and Healing of Attention Deficit Disorder) منتشر شد. کتاب‌های گبور مته به انگلیسی نوشته شده و این کتاب در ایران با عنوان ذهن فروپاشیده ترجمه شده است. او در این کتاب به ریشه‌ها و عوامل زمینه‌ساز اختلال نقص توجه و بیش‌فعالی (ADHD) می‌پردازد. او از نگاه خود به این بیماری سخن می‌گوید و آن را یک بیماری صرفاً ژنتیکی نمی‌داند، بلکه آن را به نقص در رشد نسبت می‌دهد و معتقد است بروز این اختلال به تجربه‌های دوران کودکی وابسته است. از نظر او برآورده‌نشدن نیازهای عاطفی کودکان و تروماهای به‌وجودآمده می‌توانند عامل بروز این اختلال باشد. او در این کتاب از درمان هم صحبت می‌کند و تنها راه برای درمان این اختلال را دارودرمانی نمی‌داند و دارودرمانی را آخرین راه‌حل می‌داند. از نظر او درمان تروما، تغییر سبک زندگی، آموزش مهارت‌های اجتماعی و عاطفی مقدم بر دارودرمانی هستند.
کتاب بعدی گبور مته با عنوان «وقتی بدن نه می‌گوید» (When the Body Says No: The Cost of Hidden Stress) در سال ۲۰۰۳ منتشر شد. این کتاب با دو عنوان «وقتی بدن نه می گوید» و «زمانی که تن نه می‌گوید» در ایران به فارسی ترجمه شده است. مته در این کتاب به‌طور خاص و ویژه از ارتباط ذهن و بدن می‌گوید و دیدگاه خود را هم از نظر پزشکی و هم از نظر روان‌پزشکی تشریح می‌کند. او علاوه‌بر نظریه‌هایی که در این زمینه وجود دارد مثال‌های زیادی از زندگی واقعی می‌آورد تا ارتباط این موضوع را با زندگی روزمره برقرار کند. تاکید مته در این کتاب بر استرس و تأثیرات منفی آن بر سلامت فیزیکی انسان است. گبور مته با نوشتن این کتاب به دنبال تحول است نه تجویز. تجویز امری بیرونی است و تحول امری درونی و او معتقد است آگاهی و بینش داشتن نسبت به خودمان و طرز کار ذهن و بدنمان ارزشمند است و این بینش است که می‌تواند منجر به تغییر و تحول شود.
کتاب «از کودکان خود محافظت کنید: چرا والدین باید بیشتر از همسالان اهمیت داشته باشند؟» (Hold on to Your Kids: Why Parents Need to Matter More Than Peers) اثر دیگر گبور مته در سال ۲۰۰۴ روانه‌ی بازار شد. این کتابِ فرزندپروری از زمانی می‌گوید که تأثیر همسالان بر کودکان بیشتر از تأثیر والدین می‌شود. زمانی که رهبری کودکان به دست دوستانشان می‌افتد، زنگ خطر به صدا درمی‌آید. مته این وضعیت را طبیعی نمی‌داند و معتقد است انسجام خانواده ضعیف شده و در رشد سالم کودک اختلال ایجاد می‌شود. او در این کتاب توصیه‌های عملی‌ای را برای برقرار پیوند عمیق بین فرزندان و والدین ارائه می‌دهد.
بالاخره گبور مته در کتاب «قلمرو ارواح گرسنه: برخورد نزدیک با اعتیاد» (In the Realm of Hungry Ghosts: Close Encounters with Addiction) از تجربیات فراوان خود در زمینه‌ی درمان اعتیاد می‌گوید. این کتاب در سال ۲۰۰۸ منتشر شده است. او در این کتاب از رویکردهای جدید برای درمان اعتیاد پرده برمی‌دارد. این رویکردهای جدید مبتنی بر درک ریشه‌های بیولوژیکی، اجتماعی و اقتصادی افرادی است که به بیماری اعتیاد مبتلا هستند. او هنگام درمان افراد مبتلا به اعتیاد با دلسوزی فراوان سعی در کنکاش در گذشته‌ی آن‌ها و تروماهایی که پشت‌سر گذاشته بودند دارد و معتقد است درمان تروماها منجر به درمان راحت‌تر اعتیاد می‌شود. او از تجربیاتش در این زمینه در این کتاب سخن گفته است.
آخرین کتاب مته در سال ۲۰۲۲ و با عنوان (The myth of normal : trauma, illness, and healing in a toxic culture) منتشر شد. این کتاب با نام «افسانه‌ی عادی‌بودن: تروما، بیماری و درمان در فرهنگ سمی» به فارسی ترجمه شده است. گبور مته این کتاب را با همکاری پسرش دنیل مته نوشته است.
کتاب افسانه عادی بودن پر است از داستان‌های واقعی و بازتابی است از کار، تحقیقات، تحلیل و تجربه‌ی خود نویسنده. مته در این کتاب باز به سراغ موضوعی رفته است که به آن علاقه دارد. او علت بروز انواع بیماری‌های جسمی و روانی را در این کتاب جست‌وجو می‌کند و نگاه خلاقانه‌ای به موضوع دارد. این بار نگاه خود را معطوف به جامعه و اجتماع می‌کند و با نگاه نقادانه کاری را که اجتماع با سلامت جسم می‌کند بررسی می‌کند. به نظر مته، استرسی که اجتماع و زندگی مدرن بر افراد وارد می‌کند، سلامت جسم انسان‌ها را با خطر مواجه کرده است. او راهکارهایی را مطرح می‌کند که به نظرش، برای رفتن به سمت جامعه‌ای سالم، مفید و کاربردی هستند.
جوایز و افتخارات دکتر گبور ماته
در سال ۲۰۰۹ کتاب «قلمرو ارواح گرسنه» جایزه‌ی هوبرت ایوانز را برای ادبیات غیرداستانی دریافت کرد؛ همچنین گبور مته در سال ۲۰۱۱ برای کارهای پزشکی و نویسندگی نوآورانه و پیشگامانه‌اش، نشان کانادا، بالاترین نشان غیرنظامی کشورش و جایزه‌ی شایستگی مدنی را از زادگاهش، ونکوور، دریافت کرد. در سال ۲۰۲۳ کتاب افسانه‌ی عادی بودن جایزه‌ی تاک را برای ادبیات یهودی کانادا از آن خود کرد.
نظرات افراد مشهور درباره مته و آثارش
«کاوش جذاب بین رابطه‌ی استرس و بیماری. مته عمیقاً در تاریخچه زندگی و روان بسیاری از بیماران خود تحقیق می کند. آنچه به دست می‌آید و ظاهر می‌شود چیزی جز یک مکاشفه نیست. «وقتی بدن نه می‌گوید»، قدرت تغییر علم پزشکی را دارد.» مجله‌ی ادمنتون (The Edmonton Journal)
«یکی از جامع‌ترین و در دسترس‌ترین کتاب‌ها درباره‌ی اختلال کمبود توجه.» (Publishers Weekly)، (درباره‌ی کتاب وقتی بدن نه می‌گوید)
«مته خدمت بزرگی به ما کرده است. افرادی که هنوز نمی‌دانند بیش‌فعالی (ADHD) دارند، زندگی‌شان متحول می‌شود.» مجله‌ی انجمن پزشکی کانادا (Canadian Medical Association Journal)، (درباره‌ی کتاب وقتی بدن نه می‌گوید)
«گبور و دنیل مته کتابی ارائه کرده‌اند که خوانندگان می‌توانند در آن هنگام مواجهه با بحران‌های عمیق شخصی و اجتماعی به دنبال پناه و آرامش بگردند. «افسانه‌ی عادی بودن» یک قطب‌نمای ضروری در زمان‌های سرگردانی است.» استر پرل (Esther Perel)، روان‌درمانگر و نویسنده‌ی کتاب از کجا باید شروع کنیم؟
«عاقلانه، پیچیده، دقیق و خلاق. تحقیقی روشنفکرانه و دلسوزانه درباره‌ی اینکه ما چه کسی هستیم و به چه کسی ممکن است تبدیل شویم. کتابی خواندنی و ضروری برای هر کسی که گذشته و آینده دارد.» تارا وستوور (Tara Westover)، نویسنده‌ی پرفروش نیویورک‌تایمز و خالق اثر معروف تحصیل‌کرده (درباره‌ی کتاب افسانه‌ی عادی‌بودن)
«گبور مته آنچه را که همه‌ی ما به طور غریزی می‌دانیم؛ اما هیچ یک از ما واقعاً نمی‌خواهیم با آن روبه‌رو شویم، به صراحت، درخشان و با شور و شوق بیان می‌کند. ساختار اجتماعی دنیایی که در آن زندگی می‌کنیم عمیقاً ناقص است و در هر سطحی ممکن است اثرات سم و مخربی داشته باشد. با این حال، کتاب دقیقا روشن می‌کند که چه چیزی بسیار اشتباه است، همچنین به این نکته اشاره می‌کند که چگونه می‌توانیم آن را درست کنیم و این دقیقاً همان چیزی است که ما به آن نیاز داریم.» ماریان ویلیامسون (Marianne Williamson)، نویسنده‌ی پرفروش نیویورک‌تایمز و خالق اثر معروف بازگشت به عشق (درباره‌ی کتاب افسانه‌ی عادی‌بودن)
