کتاب سخنی در نافرمانی

کتاب سخنی در نافرمانی با عنوان انگلیسی On disobedience، نوشته اریک فروم با ترجمه محمدرضا مکوندی، اثری در حوزه‌ی فلسفه، روان‌شناسی اجتماعی و نقد جامعه‌ی مدرن است که انتشارات مروارید در سال ۱۴۰۲ آن را منتشر کرده است. این کتاب مجموعه‌ای از رساله‌ها و مقالات فروم درباره‌ی مفهوم نافرمانی، آزادی، مسئولیت فردی و نقد ساختارهای قدرت در جوامع معاصر است. فروم، روانکاو و فیلسوف نامدار قرن بیستم، در این اثر به بررسی ریشه‌های روان‌شناختی و اجتماعی اطاعت و نافرمانی می‌پردازد و با نگاهی انتقادی، نقش نافرمانی را در پیشرفت تمدن و حفظ انسانیت برجسته می‌کند. نسخه‌ی الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب سخنی در نافرمانی اثر اریک فروم

کتاب سخنی در نافرمانی اثری از اریک فروم است که به بررسی رابطه‌ی انسان با آزادی، قدرت و مسئولیت می‌پردازد. این کتاب در قالب چند رساله‌ی مستقل اما مرتبط، مفاهیمی چون نافرمانی، اطاعت، وجدان، اقتدار و نقش فرد در جامعه‌ی مدرن را واکاوی می‌کند. فروم باتکیه‌بر تجربه‌های تاریخی و اسطوره‌ای، از داستان آدم و حوا تا پرومته، نشان داده است که نافرمانی نه‌تنها نقطه‌ی آغاز تمدن بشری، بلکه شرط بقای آن است. او با نقد ساختارهای بوروکراتیک و سرمایه‌داری، به ازخودبیگانگی انسان معاصر و میل او به اطاعت کورکورانه اشاره کرده است.

اریک فروم در این کتاب، نافرمانی را نه شورشی بی‌هدف، بلکه عملی آگاهانه و اخلاقی در راستای حفظ انسانیت و خرد معرفی می‌کند. کتاب سخنی در نافرمانی شامل تحلیل‌های فلسفی، روان‌شناختی و اجتماعی است که با مثال‌هایی از تاریخ، اسطوره و زندگی روزمره همراه شده است. نویسنده با زبانی روشن و استدلالی، خواننده را به تأمل درباره‌ی جایگاه فرد در برابر قدرت و مسئولیت اجتماعی دعوت کرده است.

خلاصه کتاب سخنی در نافرمانی

کتاب سخنی در نافرمانی مجموعه‌ای از رساله‌هاست که هرکدام به جنبه‌ای از مفهوم نافرمانی و اطاعت می‌پردازند. فروم بحث را با این ایده آغاز می‌کند که تاریخ بشر با نافرمانی آغاز شده و احتمالاً با اطاعت کورکورانه به پایان خواهد رسید. او با ارجاع به اسطوره‌های عبری و یونانی، مانند داستان آدم و حوا و پرومته، نشان داده است که نخستین گام انسان به‌سوی آزادی سرپیچی از فرمان قدرت برتر بوده است. فروم میان دو نوع وجدان تمایز قائل شده است: وجدان اقتدارگرا که صدای قدرت بیرونی درونی‌شده است و وجدان بشردوستانه که از درون انسان و شهود اخلاقی او سرچشمه می‌گیرد. او تأکید کرده است که اطاعت از عقل و وجدان بشردوستانه اثبات فردیت و استقلال است، درحالی‌که اطاعت از قدرت بیرونی سلطه‌پذیری و ازخودبیگانگی را به‌دنبال دارد. فروم به بررسی ساختارهای قدرت در جوامع مدرن، به‌ویژه سرمایه‌داری و بوروکراسی، پرداخته است. او نشان داده است که چگونه انسان مدرن در ظاهر آزاد است، اما در عمل به یک مصرف‌کننده‌ی منفعل و عضوی از ماشین اجتماعی تبدیل شده است.

اریک فروم با نقد فرهنگ مصرف‌گرایی و سازمان‌های دیوانسالار، هشدار داده است که فقدان نافرمانی و تفکر انتقادی، انسان را به‌سمت بی‌معنایی و پذیرش وضعیت موجود سوق می‌دهد. در بخش‌هایی از کتاب، فروم به نقش پیشگامان و پیامبران در تاریخ اشاره کرده است؛ کسانی که نه‌تنها اندیشه‌های نو را تبلیغ کرده‌اند، بلکه آن‌ها در زندگی خود به‌ کار بسته‌اند. او تفاوت میان پیشگامان و کشیشان را شرح داده است؛ پیشگامان اندیشه را زندگی می‌کنند، اما کشیشان آن را به دستورالعملی بی‌روح بدل می‌کنند. در نهایت، فروم با اشاره به بحران‌های معاصر، از جمله تهدید جنگ هسته‌ای و سلطه‌ی ماشین و بوروکراسی، بر ضرورت احیای نافرمانی آگاهانه و عشق به زندگی تأکید کرده است. او نافرمانی را شرط آزادی و بقای انسان می‌داند و هشدار می‌دهد که اطاعت کورکورانه می‌تواند به نابودی تمدن منجر شود.

چرا باید کتاب سخنی در نافرمانی را بخوانیم؟

کتاب سخنی در نافرمانی اثری است که با رویکردی تحلیلی و انتقادی، به یکی از بنیادی‌ترین مسائل انسان معاصر یعنی رابطه‌ی فرد با قدرت و آزادی می‌پردازد. این کتاب با ترکیب فلسفه، روان‌شناسی و جامعه‌شناسی، تصویری چندلایه از چالش‌های فردی و جمعی در برابر ساختارهای قدرت ارائه داده است. فروم با مثال‌های تاریخی و اسطوره‌ای، نشان داده است که نافرمانی آگاهانه می‌تواند موتور پیشرفت و تحول باشد. مطالعه‌ی این کتاب به درک عمیق‌تر مفهوم آزادی و مسئولیت و نقش وجدان در تصمیم‌گیری‌های فردی و اجتماعی کمک می‌کند. همچنین نقد فروم بر فرهنگ مصرف‌گرایی و بوروکراسی فرصت مناسبی برای بازاندیشی درباره‌ی سبک زندگی و ارزش‌های انسانی فراهم کرده است.

خواندن کتاب سخنی در نافرمانی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

خواندن این کتاب به علاقه‌مندان فلسفه، روان‌شناسی اجتماعی، مطالعات انتقادی جامعه و کسانی که دغدغه‌ی آزادی، مسئولیت فردی و نقد ساختارهای قدرت را دارند، پیشنهاد می‌شود. همچنین برای دانشجویان علوم انسانی و افرادی که به‌دنبال فهم عمیق‌تری از ریشه‌های اطاعت و نافرمانی در جوامع مدرن هستند، مناسب است.

درباره اریک فروم

اریک فروم (Erich Seligmann Fromm) روان‌کاو، جامعه‌شناس و روان‌شناس اجتماعی آلمانی‌تبار آمریکایی و از اندیشمندان برجسته‌ی مکتب فرانکفورت بود. او در ۲۳ مارس ۱۹۰۰ در آلمان و در خانواده‌ای یهودی زاده شد. پس از روی‌کارآمدن نازی‌ها، از آلمان گریخت و در ایالات متحده اقامت گزید. فروم از پایه‌گذاران مؤسسه‌ی روان‌پزشکی، روان‌کاوی و روان‌شناسی ویلیام النسون وایت در نیویورک بود و تا پایان عمر به تدریس، پژوهش و فعالیت در زمینه‌ی روان‌درمانی ادامه داد.

هسته‌ی اندیشه‌ی فروم را فلسفه‌ای اومانیستی تشکیل می‌دهد که در آن، انسان به‌عنوان موجودی آگاه، آزاد و مسئول معرفی می‌شود. از نگاه فروم، شناخت خویشتن و عشق‌ورزی آگاهانه راه رسیدن به جامعه‌ای انسانی و متعادل است.

فروم در آثارش همواره در پی پیوندزدن روان‌کاوی با جامعه‌شناسی بود. او باور داشت که می‌توان با به‌کارگیری اصول روان‌کاوی، ناهنجاری‌های فرهنگی و اجتماعی را درمان کرد و انسان را به‌سوی ساخت جامعه‌ای سالم‌تر سوق داد. در همین راستا، در کتاب‌هایی چون هنر عشق‌ورزیدن، انسان برای خویشتن، گریز از آزادی، روان‌کاوی و دین و جامعه‌ی سالم، به کاوش در سرشت انسان، ساختار قدرت و بحران هویت در جهان مدرن پرداخت.

فروم تحصیلاتش را در سال ۱۹۱۸ در دانشگاه فرانکفورت در رشته‌ی حقوق آغاز کرد، اما خیلی زود به جامعه‌شناسی روی آورد و در دانشگاه هایدلبرگ نزد آلفرد وبر، کارل یاسپرس و هاینریش ریکرت به آموختن پرداخت. در سال ۱۹۲۲ دکترای خود را از همان دانشگاه گرفت. در آن سال‌ها به جنبش صهیونیستی پیوست، ولی پس از مدتی از آن فاصله گرفت، زیرا آن را مغایر با جهان‌وطنی و انسان‌گرایی می‌دانست.

او در میانه‌ی دهه‌ی ۱۹۲۰ آموزش روان‌کاوی را در آسایشگاه روان‌تحلیلی فریدا رایشمن در هایدلبرگ آغاز کرد و از سال ۱۹۲۷ فعالیت مستقل خود را در این زمینه پیش برد. در سال ۱۹۳۰ به مؤسسه‌ی پژوهش‌های اجتماعی فرانکفورت پیوست و آموزش‌های تخصصی روان‌کاوی‌اش را کامل کرد. پس از مهاجرت به آمریکا، در دانشگاه کلمبیا به تدریس پرداخت و همراه با کارن هورنای و هری استک سالیوان، از پایه‌گذاران مکتب نوفرویدی در روان‌کاوی شد.

نخستین اثر مهم فروم گریز از آزادی (۱۹۴۱) بود که با تحلیل روان‌شناختی از جامعه‌ی مدرن، زمینه‌ساز شکل‌گیری روان‌شناسی سیاسی شد. او در کتاب انسان برای خویشتن (۱۹۴۷) دیدگاه خود درباره‌ی منش انسان را صورت‌بندی کرد و با انتشار کتاب هنر عشق‌ورزیدن (۱۹۵۶) به شهرت جهانی رسید؛ اثری که به بیش از ۲۰ زبان ترجمه شد و چکیده‌ای از دیدگاه‌های انسان‌گرایانه‌ی او درباره‌ی عشق و آزادی بود.

فروم منتقد جدی سرمایه‌داری مدرن و کمونیسم شوروی بود و هر دو را نظام‌هایی ازخودبیگانه و غیرانسانی می‌دانست. او در کتاب جامعه‌ی سالم (۱۹۵۵) از نوعی سوسیالیسم اومانیستی و دموکراتیک دفاع کرد که بر آزادی، عدالت و مسئولیت فردی استوار بود. او باور داشت که تنها با بازیابی معنای راستین آزادی، می‌توان جامعه‌ای متوازن و انسانی ساخت.

در کنار فعالیت‌های علمی، فروم در عرصه‌ی سیاسی نیز حضوری فعال داشت. در دهه‌ی ۱۹۵۰ به حزب سوسیالیست آمریکا پیوست و با فضای سرکوبگر مک‌کارتیستی آن دوران مخالفت کرد. او از بنیان‌گذاران سازمان SANE، جنبش جهانی صلح، بود و علیه مسابقه‌ی تسلیحات هسته‌ای و جنگ ویتنام موضع گرفت.

فروم در سال ۱۹۷۹ به پاس تلاش‌های فکری و انسانی‌اش، جایزه‌ی نلی زاکس را دریافت کرد. او اندکی پیش از هشتادمین سالگرد تولدش، در ۱۸ مارس ۱۹۸۰ درگذشت. میراث فکری‌ او همچنان یکی از ستون‌های اصلی روان‌شناسی اجتماعی و فلسفه‌ی اومانیستی معاصر به شمار می‌رود.

بخشی از کتاب سخنی در نافرمانی

«مقصود من این نیست که بگویم هر نافرمانی یک فضیلت است و هر اطاعت یک گناه. چنین دیدگاهی ارتباط دیالکتیکی بین اطاعت و نافرمانی را نادیده می‌انگارد. هرگاه اصولی که از آن‌ها اطاعت می‌شود با اصولی که از آن‌ها سرپیچی می‌شود آشتی‌ناپذیر باشند اطاعت از یکی لزوماً سرپیچی از دیگری است و بالعکس. آنتیگونه نمونهٔ برجسته‌ای از این دوگانگی است. آنتیگونه با اطاعت از قوانین ظالمانه و غیرانسانی نظام حاکم، لزوماً از قوانین انسانی سرپیچی خواهد کرد. او با پیروی از دومی مجبور به سرپیچی از اولی شد. همهٔ شهیدان راه باورهای مذهبی، شهیدان راه آزادی و علم مجبور بوده‌اند از کسانی که می‌خواستند آن‌ها را محدود کنند و جلوی آزادی بیان آن‌ها را بگیرند سرپیچی کنند تا از وجدان خود و قوانین انسانی و عقلانی پیروی کنند. اگر انسان فقط اطاعت کند و نافرمانی نکند، یک برده است؛ اگر فقط نافرمانی کند و هیچ اطاعت نکند یک یاغی است (نه یک آزادیخواه)؛ او با خشم، نومیدی و رنجش خاطر عمل می‌کند، و نه به نام یک اعتقاد و یا یک اصل.»