کتاب شهرها و جنسیت

کتاب شهرها و جنسیت با عنوان اصلی Cities and gender نوشتهٔ هلن جاروس و پاولا کانتور و جاناتان کلاک و ترجمهٔ محمود شارع پور است. انتشارات علمی و فرهنگی این کتاب را منتشر کرده است. رویکرد نویسندگان در کتاب حاضر مبتنی بر مثال‌های عملی از زندگی روزمره است تا نشان دهند چگونه شهرها هویت جنسیتی و طبقاتی پیدا می‌کنند و چگونه ساختارهای اجتماعی و فرهنگی شهری شکل می‌گیرند. در طول کتاب، خوانندگان تشویق می‌شوند تا دیدگاه‌های جدیدی نسبت به جنسیت در شهر در خود پرورش دهند. برای این منظور، مهارت‌های مردم‌نگاری شهری با مفهوم‌سازی لحظات عادی زندگی روزمره ترکیب شده است. مردم‌نگار شهری با دقت بستر اجتماعی زندگی روزمره را بررسی می‌کند تا معانی و پیش‌فرض‌های پنهان مربوط به نقش‌ها و هویت‌های مردانه، زنانه و غیرهنجار را آشکار سازد. خواندن این نشانه‌ها در گفتگوها، متون عامیانه و تصاویر بصری قابل مشاهده است. در هر فصل، نمونه‌های متنوعی از چگونگی شکل‌گیری هویت جنسیتی در فضاهای مختلف شهری، انواع شهرها و قاره‌های گوناگون ارائه شده است. نسخهٔ الکترونیکی این کتاب را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب شهرها و جنسیت

شهرها نه تنها کانون تولید، مصرف و بازآفرینی هنجارها و هویت‌های جنسیتی هستند، بلکه ساختار و پویایی آن‌ها نیز عمیقاً تحت تأثیر تجارب جنسیتی و واقعیت‌های روزمره افراد در فضاهای مختلف (خانه، اجتماع، رفت‌وآمد) قرار دارد. با وجود این تأثیر متقابل، این موضوع به‌طور جامع در منابع شهرسازی، سیاست‌های اجتماعی و توسعهٔ شهری مورد توجه قرار نگرفته است. دلیل این امر، تفکیک سنتی حوزه‌های مطالعاتی «شهری»، «جنسیتی»، «مادی» و «اجتماعی» از یکدیگر بوده است. اگرچه امروزه بسیاری از کتاب‌های مقدماتی شهرشناسی به تمایزات جنسیتی در زمینه‌هایی مانند مسکن، حمل‌ونقل، اشتغال و مسئولیت‌های مراقبتی اشاره می‌کنند، اما تلفیق نظام‌مند مطالعات شهری و جنسیتی به عنوان حوزه‌های مرتبط و متأثر از یکدیگر، مدت‌ها مغفول مانده است. هدف اصلی این کتاب، ایجاد پیوند بین این دو حوزه و برقراری گفتگویی سازنده میان آن‌ها است. این کتاب سه هدف اساسی را دنبال می‌کند: ایجاد ارتباط ساختاری بین مطالعات شهری و جنسیتی، نشان دادن تداوم نابرابری‌های جنسیتی در زندگی روزمرهٔ زنان و مردان در کشورهای مختلف (شمال و جنوب) از منظر تحلیل جنسیتی، و تأثیرگذاری و تغییر در محتوا و رویکرد مباحث آموزشی و عملکرد فعالان مدنی در این زمینه.

هلن جاروس و پاولا کانتور و جاناتان کلاک در این کتاب به دنبال ارائهٔ یک نظریهٔ جامع یا روشی فراگیر نیستند، بلکه تلاش می‌کنند تا خوانندگان را در یک فضای آموزشی تأملی وارد کنند. نویسندگان بحث‌های انتقادی را با دیدگاه‌های نظری مختلف ترکیب کرده، مفاهیم کلیدی را برجسته ساخته و شواهد مطالعات موردی را با فعالیت‌های آموزشی متنوع همراه کرده تا دانشجویان، اساتید و فعالان را تشویق کنند تا به‌طور فعالانه در چارچوب تفکر و عملکرد خود، با نظریه‌ای شهری که جنسیت در آن نقش محوری دارد، درگیر شوند. این کتاب خوانندگان را دعوت می‌کند تا روش‌های جدیدی برای نگاه به جهان کشف کرده و در مورد درک خود و دیگران از محیط، رویدادها، گفتمان‌ها و تعاملاتی که اغلب بدیهی تلقی می‌شوند، تأمل کنند.

هر فصل از ساختار مشابهی پیروی می‌کند. اهداف یادگیری کلیدی از طریق معرفی موضوعات نظری و مفاهیم برجسته (همراه با تعاریف) ارائه شده و توسط مطالعات موردی منتخب و تصاویر و متون آرشیوی تأکید می‌شوند. فصل‌های ابتدایی کتاب، چارچوب نظری و تاریخی منسجمی را بر اساس ادبیات و تحقیقات متنوع فراهم می‌کنند. فصل‌های پایانی بیشتر به شواهد تجربی و مسائل معاصر پیش روی برنامه‌ریزان، سیاست‌گذاران، محققان و جامعه مدنی می‌پردازند. در این بخش، از برخی پروژه‌های تحقیقاتی خود در بریتانیا، ایالات متحده، آمریکای لاتین، هند و افغانستان استفاده کرده‌ایم. در پایان هر فصل، خلاصهٔ کوتاهی از موضوع مورد بحث در ارتباط با اهداف یادگیری ارائه شده است. همچنین، پیشنهاداتی برای مطالعه بیشتر در پایان هر فصل ارائه شده که هدف آن تحریک علاقه بیشتر و تفکر انتقادی است، نه تأیید موضوع مورد بحث. در پایان کتاب، فهرست منابع و نمایهٔ جامعی ارائه شده است. به منظور درگیر کردن خواننده با ایده‌های جدید و پرسشگری، در هر فصل یک فعالیت یادگیری پیشنهاد شده است. برای آشنایی با روش‌های مواجهه با واقعیت‌های چندگانه و سیال شهرها و جنسیت، پیشنهاداتی مانند پیاده‌روی خودگردان، واسازی رسانه‌های بصری، متون و تحقیقات آرشیوی، و همچنین تحقیقات آنلاین و آفلاین ارائه شده است. امید است که خواننده با این کتاب به‌طور فعالانه برخورد کرده و از مطالعات موردی، فعالیت‌ها و کتاب‌ها و وب‌سایت‌های پیشنهادی برای مطالعات مستقل و مشارکتی استفاده کند. امیدواریم مدرسان و دانشجویان با استفاده از فعالیت‌های یادگیری پیشنهادی (و توسعهٔ فعالیت‌های مشابه) و از طریق فعالیت‌های کلاسی مشارکتی و تحول‌آفرین، به تفکر فعالانه دربارهٔ موضوع دموکراسی جنسیتی و عدالت اجتماعی بپردازند.

چرا باید کتاب شهرها و جنسیت را بخوانیم؟

کتاب شهرها و جنسیت به دلیل آنکه به بررسی تعامل پیچیده و اغلب نادیده گرفته شده بین ساختارهای شهری و نقش‌های جنسیتی می‌پردازد، خواندنی است. این کتاب نشان می‌دهد که چگونه شهرها نه تنها محل تولید و بازتولید هنجارهای جنسیتی هستند، بلکه خود نیز عمیقاً تحت تأثیر تجارب و واقعیت‌های جنسیتی روزمرهٔ افراد قرار دارند. با تلفیق نظام‌مند مطالعات شهری و جنسیتی، این اثر دیدگاه‌های جدیدی را برای درک نابرابری‌های جنسیتی در فضاهای شهری ارائه داده و خوانندگان را تشویق می‌کند تا مفروضات خود را درباره شهر و جنسیت به چالش بکشند و روش‌های نوینی برای نگاه به محیط پیرامون خود و تعاملات اجتماعی کشف کنند. 

خواندن کتاب شهرها و جنسیت را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

مطالعهٔ این کتاب برای هر کسی که به دنبال درک عمیق‌تر از پویایی‌های اجتماعی و فضایی شهرها و نقش جنسیت در شکل‌دهی آن‌ها است، ضروری به نظر می‌رسد.

فهرست کتاب شهرها و جنسیت

این کتاب در سه بخش تنظیم شده است.

بخش اول به بررسی دیدگاه‌های مختلف رشته‌ای در مورد شهر می‌پردازد، به‌ویژه «مطالعات شهری» و «مطالعات جنسیتی» که معمولاً جدا از هم در نظر گرفته می‌شوند. همچنین، با توجه به توسعه ناموزون ژئوپلیتیکی و ویژگی‌های فرهنگی مناطق مختلف، فصل اول با مقدمه‌ای درباره پیچیدگی تعاملات انسان ـ مکان آغاز می‌شود. این فصل به موضوعات و مفاهیم اصلی که در طول کتاب توسعه خواهند یافت (مانند بدن در مکان مناسب/نامناسب) اشاره کرده و مجموعه‌ای از روایت‌های تصویری کوتاه را با مقدمه‌ای بر مهارت‌های مردم‌نگاری شهری ترکیب می‌کند که برای درک شهر با رویکرد جنسیتی ضروری است. فصل چهارم با تمرکز بر موضوعات مقیاس، قدرت و وابستگی متقابل، به‌ویژه فشارهای متناقض عرصه جهانی در سطح محلی، چارچوب نظری کتاب را تکمیل می‌کند.

بخش دوم (فصل‌های پنجم تا هفتم) به بررسی دقیق‌تر ابعاد مختلف محیط ساخته‌شده و ارتباط آن‌ها با هویت‌ها و رفتارهای جنسیتی می‌پردازد. فصل پنجم زیرساخت‌های شهری ناموزون را از دیدگاه کل‌نگر، فمینیستی و زندگی روزمره بررسی می‌کند. فصل ششم به موضوع مهم مهاجرت، جابه‌جایی و تحرک افراد در داخل و بین شهرها و مناطق دورافتاده می‌پردازد و پیامدهای مادی و اجتماعی دسترسی بسیار نابرابر به تحرک را بررسی می‌کند. فصل هفتم به بررسی پیچیدگی‌های شبکه‌ها و پیوندهای متصل‌کننده و محوکننده مرزهای خانه و کار (اشتغال با دستمزد و کار خانگی بدون دستمزد) و اجتماعات در مکان و زمان می‌پردازد و مطالعات موردی ارائه شده، دلالت‌های محلی و چندگانه این جریان‌های متقاطع را نشان می‌دهند. در این فصل، مقایسه‌هایی بین استثمار مستقیم نیروی کار مهاجر جنسیتی و استثمار ظریف امر جنسی از طریق کار عاطفی در اقتصاد جدید صورت گرفته است.

در نهایت، بخش سوم به بررسی چگونگی بازنمایی و تنظیم شهرها و جنسیت توسط دولت و جامعه مدنی و نحوهٔ واکنش حکومت، بخش غیردولتی و غیررسمی به نابرابری‌های دیرپا و توسعه ناموزون می‌پردازد. فصل هشتم به برنامه‌ریزی و مدیریت شهرهای کشورهای شمال و جنوب با اشاره خاص به ساختارهای اجتماعی و فرهنگی نظام‌های جنسیتی و قراردادهای جنسیتی می‌پردازد و نقش جنبش‌های مقاومتی و کنش جمعی علیه نظم جنسیتی حاکم را بررسی می‌کند. فصل نهم عمدتاً بر کشورهای جنوب متمرکز است تا فقر و آسیب‌پذیری شهری و تجربه مبتنی بر جنسیت در زمینه ناامنی معیشتی و پیامدهای آن را بررسی کند و این وضعیت را با اشکال جدید فقر شهری در شهرهای پیشرفته نئولیبرال و فراسوسیالیستی مقایسه می‌کند. فصل دهم لایه‌های مفهومی متقاطع کتاب را به هم پیوند داده و بر نقش اساسی یادگیری تأملی و تعهد تحول‌آفرین متخصصان اجرایی تأکید دارد.

بخشی از کتاب شهرها و جنسیت

«اغلب محققان معتقدند که فقر نه تنها خود را در فقدان درآمد یا مصرف اندک نشان می‌دهد، بلکه پدیده‌ای چندبعدی است و با محرومیت‌های چندگانه (مسکن، درآمد/ مصرف، خدمات اولیه، حقوق، اظهار نظر و حکمرانی) ارتباط دارد (سئن، ۱۹۹۹؛ بانک جهانی، ۲۰۰۱). ولی در ساخت سنجه‌های فقر این پیچیدگی مفهومی می‌تواند به فراموشی سپرده شود و به همین جهت سنجه‌های فقر اغلب به سطح سنجش درآمد یا مصرف تقلیل می‌یابند. درست همان‌طور که درباره برنامه اهداف توسعۀ هزاره قبلاً اشاره شد. بنابراین، می‌توان گفت موانع مربوط به انتقال سنجه‌های فقر به ورای درآمد و مصرف، بیشتر موانع فنی هستند تا موانع مفهومی. زیرا گفتمان توسعه برای مفهوم‌سازی فقر به صورت پدیده چندبعدی چندان مخالفتی ندارد. این نکته را نمی‌توان درباره تلاش برای وارد کردن محدودیت‌های ساختاری به درون تحلیل عوامل مؤثر بر فقر بیان کرد. میزان قبول تأثیر عوامل ساختاری نظیر قومیت، نابرابری جنسیتی، دور بودن از مرکز و نظایر آن در درون دیدگاه کشورهای جنوب بسیار متفاوت است؛ زیرا این پذیرش دلالت‌های مهمی برای تغییرات لازم جهت نیل به کاهش پایدار در فقر در طی زمان دارد. بسیاری از کارگزاران اصلی توسعه به‌ویژه سازمان‌های اعطاکنندۀ تسهیلات مالی بر مسئلۀ دسترسی به خدمات و ارائۀ خدمات تأکید دارند (نظیر آب آشامیدنی و سیستم بهداشتی) و کمتر به این نکته توجه دارند که چگونه می‌توانند از طریق تغییر در روابط قدرت موجود که نقش عمده‌ای در فقر این افراد دارد، به مردم کمک کنند تا در زمینۀ دسترسی بهتر به خدمات چانه‌زنی کنند یا حقوق استحقاقی خود را افزایش دهند. ارائۀ راه‌حل‌های فنی که سبب دسترسی بهتر به خدمات و تحقق مهارت‌های قابل فروش و نظایر آن می‌شوند، به‌مراتب راحت‌تر است. اگر بپذیریم که روابط اجتماعی قدرت نقش اصلی را در فقیر شدن افراد و فقیر ماندن آنها دارد، پس این نوع راه‌حل‌های فنی برای از بین بردن علل ریشه‌ای فقر کافی نخواهند بود.»