کتاب مبانی پژوهش کیفی

کتاب مبانی پژوهش کیفی (ویراست دوم) با عنوان اصلی «Basics of qualitative research: techniques and procedures for grounded theory» نوشتهٔ انسلم ال. استراوس و جولیت کربین و ترجمهٔ ابراهیم افشار است. نشر نی این کتاب را منتشر کرده است. اثر حاضر که در دستهٔ جامعه‌شناسی قرار می‌گیرد، در باب فنون و مراحل تولید نظریهٔ زمینه‌ای است. این کتاب روش‌‏هايى را ارائه کرده است كه پژوهشگران را قادر مى‌‏سازد داده‏‌هاى خود را تحليل و تفسير و سرانجام نظريه‏‌سازى کنند. اين كتاب را اثرى شاخص در موضوع روش‏‌هاى كيفى دانسته‌اند. نسخهٔ الکترونیکی این اثر را می‌توانید از طاقچه خرید و دانلود کنید.

درباره کتاب مبانی پژوهش کیفی

کتاب «مبانی پژوهش کیفی» که نخستین‌بار در سال ۱۹۹۰ میلادی و در ایران در سال ۱۴۰۱ منتشر شده، به موضوع فنون و مراحل تولید نظریهٔ زمینه‌ای پرداخته است. این کتاب با راهکارهایی که ارائه داده است، پژوهشگران را قادر می‌سازد داده‌های خود را تجزیه‌وتحلیل کرده، آن‌ها را تفسیر کنند و در نهایت به نظریه‌پردازی بپردازند. «انسلم ال. استراوس» که استاد درگذشتهٔ دانشگاه سانفرانسيسكو و يكى از دو خالق نظريهٔ زمينه‏‌اى است، از نویسندگان این کتاب است. او به‌همراه «جوليت كربين» راهنماى گام‌به‌گام پژوهش را از مرحلهٔ شكل‏‌گيرى پرسش پژوهش تا رويكردهاى مختلف براى كدگذارى و تحليل و در نهايت گزارش‏‌كردن نتايج آن، در اين كتاب عرضه کرده است. نویسندگان کوشیده‌اند کتاب را به ساده‌ترین زبان بنویسند و آن را با مثال‌های فراوان قابل فهم کنند. این کتاب را یکی از دو نظریه‌پرداز نظریۀ زمینه‌ای نوشته و این مزیت اثر حاضر به شمار می‌رود. هدف از نگارش این کتاب پاسخ به پرسش‌هایی است که به تحلیل کیفی مرتبط هستند. این کتاب با نگاه به افرادی نوشته شده که می‌خواهند برای نخستین‌بار پژوهش کیفی انجام دهند؛ همچنین آن‌ها که می‌خواهند به ساختن نظریۀ خودبنیاد بپردازند.

این اثر که ویراست دوم آن پیش روی شما است، توضیح داده است که روش‌های پژوهش کیفی مانند بسیاری از تحولات فکری و علمی جدید، با تأخیر به ادبیات روش‌شناسی فارسی معرفی شده است؛ ازاین‌رو استفاده از آن‌ها در محافل دانشگاهی و نزد پژ‍وهشگران علوم اجتماعی و انسانی ایرانی در حال گسترش است. نظریۀ زمینه‌ای را میدان‌دار «انقلاب کیفی» دانسته‌اند و سال ۱۹۶۷ میلادی را که «بارنی گِلِیزِر» و «اَنسِلم استراوس» نظریۀ مذکور را عرضه کردند، لحظه‌ای حساس در تاریخ علوم اجتماعی توصیف کرده‌اند. در این زمان بود که این دو متفکر از پژوهش کیفی دفاع کردند و به مقابله با سیطرۀ این ایده برخاستند که پژوهش کمّی تنها شکل منظم تحقیق در علوم اجتماعی است. آخرين فصل‏‌هاى این اثر با بحث از ملاک‌‏هاى ارزشيابى پژوهش و پاسخ به پرسش‌‏هاى رايج دانشجويانِ علاقه‏‌مند به پژوهش‏‌هاى كيفى به پايان رسیده است. عنوان ۳ بخش اصلی این اثر عبارت است از «ملاحظات کلی»، «روش‌های کدگذاری» و «به‌پایان‌بردن کار».

خلاصه کتاب مبانی پژوهش کیفی

این کتاب ۳ بخش و چندین فصل دارد. بخش اول از فصل‌های اول تا ۴ تشکیل شده است. این فصل‌ها زمینه را برای آنچه در ادامه می‌آید، فراهم کرده و اطلاعاتی بسترساز را برای انجام طرح پژوهشی به‌منظور نظریه‌سازی زمینه‌ای آماده کرده‌اند. فصل اول روش‌شناسی را ارائه کرده و از مشخصه‌های استفاده‌کنندگان آن سخن گفته است. فصل ۲ به تفاوت‌های میان توصیف، نظم‌دهی مفهومی و نظریه‌سازی پرداخته است. فصل ۳ رابطۀ میان تحلیل کیفی و کمّی را نشان داده و فصل ۴ شماری مسائل عملی را که باید پیش از آغاز پژوهش به آن‌ها پرداخت، تشریح کرده است. این فصل شامل بخش‌هایی دربارۀ انتخاب مسئله، تعیین پرسش، لزوم حفظ موازنه میان عینیت و خلاقیت و نحوۀ استفاده از آثار دیگران است.

بخش دوم که از فصل‌های ۵ تا ۱۴ تشکیل شده، به تکنیک‌ها و ترتیبات عملی که در پرورش نظریه به کار می‌آید، پرداخته است. فصل ۵ نمای کلی فرایند تحلیل است. فصل ۶ عملیات پایه در تحلیل را که عبارت است از مقایسه و عمل پرسش توضیح داده است. فصل ۷ مفهوم ابزارهای تحلیل را مطرح کرده است. فصل ۸ روش‌های کدگذاری باز، فصل ۹ ترتیب کدگذاری محوری و فصل ۱۰ روند کدگذاری گزینشی را تشریح کرده است. فصل ۱۱ گفته که چگونه به فرایند بنگریم و آن را وصف و کدگذاری کنیم. فصل ۱۲ به بحث ماتریس شرطی/ تابعی پرداخته که یک ابزار تحلیل برای پل‌زدن بر شکافِ میان شرایط/ تبعات خرد و کلان است. فصل ۱۳ ترتیبات نمونه‌گیری را بیان کرده و فصل ۱۴ گفته است که چگونه از نمودارها و یادداشت‌هایتان برای نظریه‌سازی استفاده کنید.

بخش سوم که شامل فصل‌های ۱۵ تا ۱۷ است، به مسائلی پرداخته که مربوط به همۀ پژوهشگران است. این مسائل پس از پایان‌یافتن تحلیل مطرح می‌شود. فصل ۱۵ گفته است که پایان‌نامه و تک‌نگاشت را چگونه بنویسید و چطور دربارۀ پژوهش خود سخن بگویید. فصل ۱۶ ملاک‌های ارزشیابی فرایند پژوهش را آن‌گونه که در این کتاب آمده، به دست داده است. فصل ۱۷ نوعی خلاصۀ کل کتاب است و به‌صورت پرسش‌وپاسخ تنظیم شده است. این‌ها پرسش‌هایی هستند که دانشجویان بارها از نویسندگان این کتاب کرده‌اند. گفته شده است که نمونه‌های مفصل‌تر کدگذاری به شیوه‌های مختلف و نیز فصلی دربارۀ روش تدریس این کتاب و توصیه‌های دیگر برای به‌کاربستن نظریه در کار پژوهش و تدریس آن، بر روی اینترنت موجود است.

چرا باید کتاب مبانی پژوهش کیفی را بخوانیم؟

کتاب حاضر را بر بسیاری از کتاب‌هایی که در باب روش تحقیق کیفی به فارسی تألیف یا ترجمه شده‌اند، برتری داده‌اند. این اثر می‌تواند منطق پژوهش کیفی را به پژوهشگران و دانشجویان در رشته‌های علوم انسانی توضیح دهد.

کتاب مبانی پژوهش کیفی را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم؟

نویسندگان این کتاب مخاطب اصلی خود را دانشجویان و پژوهشگران تازه‌کار دانسته‌اند؛ همچنین این کتاب را به دوستداران علم جامعه‌شناسی و علاقه‌مندان به مطالعه در باب فنون و مراحل تولید نظریهٔ زمینه‌ای پیشنهاد می‌کنیم.

درباره انسلم ال. استراوس

انسلم ال. استراوس (Anselm Strauss‎) در سال ۱۹۱۶ به دنیا آمد و در ۱۹۹۶ میلادی درگذشت. او یک جامعه‌شناس حوزهٔ سلامت و پزشکی و استاد دانشگاه کالیفرنیا (سان‌فرانسیسکو) و اهل ایالات متحدهٔ آمریکا بود. این نویسنده که دانش‌آموختهٔ دانشگاه ویرجینیا و دانشگاه شیکاگو و از شاگردان «هربرت بلومر» بود و بعدها یکی از اعضای مکتب شیکاگو شد، شهرتش را به‌واسطهٔ ارائهٔ نظریهٔ داده‌بنیاد (به‌همراه «بارنی گلیزر») به دست آورد؛ روشی نوآورانه در تحقیق کیفی که در حوزه‌های جامعه‌شناسی، پرستاری، آموزش و مطالعات سازمانی استفاده می‌شود. این پژوهشگر در سال ۱۹۸۰ به عضویت انجمن پیشبرد علوم آمریکا درآمد. او در باب موضوعاتی مانند کار در بیمارستان‌ها و چشم‌انداز جامعه‌شناختی در باب بدن پژوهش کرده است. در میان آثار او که آن‌ها را با همکاران مختلف نوشته، می‌توان اشاره کرد به «آگاهی از مرگ» (۱۹۶۵)، «آینه‌ها و نقاب‌ها» (۱۹۶۹)، «حرفه‌ها، کار و مسیر شخصی» (۱۹۷۱)، «مذاکرات» (۱۹۷۸)، «سازمان اجتماعی کار پزشکی» (۱۹۸۵)، «کار و مراقبت بی‌پایان» (۱۹۸۸) و «مبانی پژوهش کیفی» (۱۹۹۰).

درباره جولیت کربین

جولیت کربین مربی درمانگاهی در بهداشت محلی در دانشکدۀ پرستاری دانشگاه ایالتی سن‌خوزه است. او نویسندۀ همکار «اَنسلم استراوس» در نخستین ویرایش کتاب «مبانی پژوهش کیفی» (۱۹۹۰)، «کار و مراقبت پایان‌ناپذیر» (۱۹۸۸) و «شکل‌دهی به نظام مراقبت‌های بهداشتی نوین» (۱۹۸۸) و ویراستار همکار (همراه با استراوس) کتاب «نظریۀ زمینه‌ای در عمل» (۱۹۹۷) بوده است. او به پژوهش، تدریس، سخنرانی، کار در انتشاراتش در عرصه‌های روش‌شناسی کیفی، بیماری‌های مزمن و جامعه‌شناسی کار و حرفه مشغول بوده است.

بخشی از کتاب مبانی پژوهش کیفی

«پژوهشگر نمونه‌گیری را در امتداد ویژگی‌ها و ابعاد و شرایط متفاوت انجام می‌دهد. برای مثال، اگر پژوهشگر به مطالعۀ نحوۀ مراقبت از بیماران در بیمارستان‌ها مشغول باشد و به‌نظرش بیاید که «جریان کار» یک مقولۀ عمده است که از لحاظ درجه، نوع، میزان، و مانند این‌ها و براساس بخش بیمارستانی و ساعت روز تغییر می‌کند، آن‌گاه می‌تواند مقداری وقت خود را برای مشاهدۀ هر سه شیفت و نیز بخش‌های مختلف بیمارستانی (مثلاً بخش مراقبت از کودکان، نوزادان نارس و مریض، بیماران سرطانی، و بیماران قلبی) صرف بکند تا برایش مشخص شود چگونه و چرا «جریان کار» متفاوت است. به‌حداکثررساندن امکان مقایسۀ مفاهیم در امتداد ویژگی‌ها و شباهت‌ها و تفاوت‌های‌شان، پژوهشگر را قادر می‌سازد که مقوله‌ها را متراکم کند و آن‌ها را از یکدیگر تشخیص دهد و طیف تفاوت‌های‌شان را مشخص کند.

نمونه‌گیری نظری هنگامی مهم است که به کشف عرصه‌های نو یا دست‌نخورده و ناشناخته می‌پردازیم. زیرا نمونه‌گیری نظری پژوهشگر را قادر می‌سازد که مسیرهای نمونه‌گیری‌ای را برگزیند که می‌توانند بیش‌ترین بازده نظری را در پی داشته باشند. توجه داشته باشید که پیش از این گفتیم وقایع و رخدادها را نمونه‌گیری کنید، نه افراد را به‌صِرفِ فردبودن‌شان. رویدادها و موردها نمایندۀ موقعیت‌هایی‌اند که منجر به مسائل، مشکلات، یا پدیده‌ها می‌شوند. در آن‌هاست که اشخاص، سازمان‌ها، جوامع یا ملت‌ها خود را مواجه با مسائل و یا در وضع عادی می‌یابند و به آن اوضاع و احوال با عمل/ تعامل پاسخ می‌دهند. برای مثال، به مطالعۀ ما از کار در بیمارستان‌ها بازگردیم. یک زلزله (که واقعاً رخ داد) نمونه‌ای از یک واقعه یا حادثه بود. زلزله واقعۀ مهمی بود؛ اما آن‌چه بیش‌تر به مطالعۀ ما مرتبط بود، آن بود که بلافاصله پس از زلزله چه بر سر «جریان کارها» (یک مقولۀ مهم) در بخش‌های بیمارستان‌ها می‌آید. کارکنان بیمارستان به خود و محیط و بیماران چگونه سر و سامان دادند تا جریان کار ادامه یابد؟ این حادثه طبیعی فرصتی طلایی در اختیار ما نهاد تا در شرایطی که پاسخ به موقعیت‌های دشوار و آشفته را به حداکثر می‌رساند، «جریان کار» را مطالعه کنیم.»