کتاب روابط ایران و آمریکا

کتاب روابط ایران و آمریکا نوشتهٔ گوهر اسکندریان و ترجمهٔ گارون سارکسیان است. نشر ثالث این کتاب را منتشر کرده است؛ کتابی حاوی شرحی بر روابط ایران و آمریکا در سال‌های ۱۹۴۲ تا ۱۹۶۰.

درباره کتاب روابط ایران و آمریکا

کتاب روابط ایران و آمریکا در سال ۲۰۱۰ منتشر شده است. این کتاب به زبان ارمنی نگاشته شده و گوهر اسکندریان آن را در ادامهٔ پژوهش‌های خود دربارهٔ روابط ایران و آمریکا به رشتهٔ تحریر درآورده است. اسکندریان در سال ۲۰۱۶ کتاب روابط ایران و ارمنستان پس از استقلال ارمنستان را به چاپ رساند. دکتر گوهر اسکندریان دانشیار ، پژوهشگر ارشد و تحلیلگر بخش روابط بین المللی انستیتوی خاورشناسی آکادمی علوم ملی ارمنستان است. این اثر در سه فصل نگاشته شده که عنوان آن‌ها عبارت است از «روابط ایران و آمریکا از ۱۹۴۲ ــ ۱۹۵۰»، «روابط ایران و آمریکا از ۱۹۵۰ ــ ۱۹۵۳» و «روابط ایران و آمریکا از ۱۹۵۳-۱۹۶۰».

نویسنده بر این عقیده است که آمریکا تا جنگ جهانی دوم در ایران چندان نفوذی نداشت، پس‌از جنگ جهانی دوم بیش‌تر اهرم‌های اثرگذار را که تا آن زمان در دست بریتانیای کبیر بود، به تدریج به دست گرفت. چنیدین عامل مؤثر بر این وضعیت از نظر نویسنده عبارت‌اند از:

۱. اوضاع وخیم اقتصاد ایران.

۲. به ستوه آمدن ایران از رقابت سنتی انگلیس و روس (شوروی) و بهره‌برداری آن‌ها از منابع کشور.

۳. جستجوی نیروی سومی از سوی ایران برای مهار کشورهای مذکور در آستانهٔ جنگ جهانی دوم. ایران نخست به آلمان پناه برد، سپس به ایالات متحد.

۴. برنامهٔ تخصیص کمک‌های آمریکا و همچنین هیئت‌های مالی و نظامی تأثیر زیادی بر عملکرد آمریکا داشت. آن‌ها به هر نحو می‌کوشیدند طرز تفکر آمریکایی را در کشور گسترش و تعمیق و مقامات کشور را تحت تأثیر آمریکا قرار دهند.

۵. علاوه بر آن، این موضوع که ایالات متحد تا آن زمان سابقهٔ منفی در منطقه نداشت نیز کمک بسیاری به کار کرد.

۶. ایران که سده‌های طولانی از کشورهای قدرتمند منطقه بود نمی‌توانست وضعیت موجود خود در منطقه را بپذیرد، از این رو به تقلید از ترکیه به سوی آمریکا جهتگیری کرد.

۷. ایالات متحد نیز به منظور تحکیم موقعیت خود آماده بود به هر وسیله‌ای متوسل شود که بارزترین آن‌ها کودتا بود.

۸. در اولویت قرار دادن آمریکا از سوی دولت ایران نیز به افزایش نفوذ آمریکا در ایران کمک کرد.

۹.با وجود همهٔ این‌ها، ایالات متحد برای گسترش حوزهٔ نفوذ خود دست به هر وسیله‌ای چون ترغیب، ارضا، تهدید و غیره می‌زد.

خواندن کتاب روابط ایران و آمریکا را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران علوم سیاسی و روابط بین‎الملل و علاقه‌مندان به تاریخ سیاسی ایران پیشنهاد می‌کنیم.

بخشی از کتاب روابط ایران و آمریکا

«ز آن‌جا که آمریکا مایل به از دست دادن یکی از مهم‌ترین پایگاه‌های خود در خاورمیانه نبود، در اول سپتامبر ۱۹۵۳ (۱۰ شهریور ۱۳۳۲) هندرسون، سفیر آمریکا در ایران، و نخست‌وزیر زاهدی در بارهٔ تخصیص کمک آمریکا به ایران با یکدیگر نامه‌نگاری کردند. ادارهٔ عملیات خارجی در ۳ سپتامبر اعلام کرد که آمریکا در صدد اعطای ۴/۲۳ میلیون دلار کمک فنی است، اما سه روز بعد آیزنهاور در مطبوعات از کمک چهل‌وپنج میلیون دلاری به اقتصاد ایران خبر داد. زاهدی در عوض کمک چهل‌وپنج میلیون دلاری آمریکا موظف شد که کمونیست‌های ایران را ظرف سه ماه اول سرکوب کند و زمینه را برای تبدیل کردن ایران به ترکیهٔ دوم در منطقه فراهم کند. دوم این‌که در جامعهٔ ایران زمینهٔ مساعدی برای برقراری مجدد روابط دیپلماتیک میان انگلیس و ایران و حل مسئلهٔ نفت فراهم آورد. سوم این‌که با ترکیه و آمریکا پیمان نظامی ببندد و به «دنیای آزاد» بپیوندد. پس معلوم می‌شود که دریافت کمک ایران از آمریکا، که مدتی طولانی به سبب مبارزات مصدق از آن محروم شده بود، به چه بهایی بوده است. بدین‌سان سلطهٔ آمریکا در ایران به سطح جدیدی ارتقا یافت. علاوه بر آن یک کمک نظامی بیست میلیون دلاری به ایران اختصاص یافت. البته این یک «کمک مالی بلاعوض بود» که دولت آمریکا با آن می‌کوشید موقعیتش را در ایران تثبیت کند و موقعیت سنتی بریتانیای کبیر را در ایران کاملاً متزلزل کند.

ایالات متحد در سال ۱۹۵۱ کمک فنی به میزان یک میلیون و ۳۰۰ هزار دلار، در سال ۱۹۵۲ به میزان ۲۳ میلیون و ۶۰۰ هزار و در سال ۱۹۵۳ به میزان ۲۳ میلیون و ۲۰۰ هزار دلار اختصاص داده بود، اما پس از براندازی دولت مصدق، حجم کمک‌های فنی در سال ۱۳۵۴ سه برابر شد و به ۸۴ میلیون و ۸۰۰ هزار دلار رسید. این رقم با اندکی کاهش در سال ۱۹۵۵ به ۷۵ میلیون و ۵۰۰ هزار دلار و در ۱۹۵۶ به ۷۳ میلیون دلار رسید.

بیش‌ترین کمک‌ها در ۲ نوامبر ۱۹۵۴ (۱۱ آبان ۱۳۳۳) انجام شد و ۱۲۷ میلیون دلار کمک به ایران اختصاص یافت. علاوه بر آن، شاه در طول سال‌های ۱۹۵۳-۱۹۵۷ (۱۳۳۶-۱۳۳۲) کمک‌های مالی فوق‌العاده‌ای به ارزش ۱۴۵ میلیون دلار از ایالات متحد دریافت کرد تا دولت را از ورشکستگی نجات بخشد. درست است که ایران در آن اوضاع شدیداً نیازمند کمک بود، اما این کمک‌ها بعداً بار سنگینی بر دوش مردم شد.»