کتاب نامه هایی از تبریز

کتاب نامه هایی از تبریز نوشتهٔ ادوارد براون و ترجمهٔ حسن جوادی است. انتشارات خوارزمی این کتاب را منتشر کرده است. این ناداستان برابر با مجموعه اسناد مکاتبات یک مستشرق انگلیسی است.

درباره کتاب نامه هایی از تبریز

کتاب نامه هایی از تبریز (Letters from Tabriz) برابر است با مجموعه اسناد مکاتبات یک مستشرق انگلیسی که در آن اطلاعات تاریخی ارزشمندی دربارهٔ وقایع سیاسی و حال‌وروز جامعهٔ تبریز در دوران پس از فتح تهران در عصر مشروطه به چشم می‌خورد. نامه‌های گردآوری‌شده در این اثر مربوط به مکاتبات «سید حسن تقی‌زاده» از رجال سیاسی تبریز و «ادوارد گرانویل براون»، خاورشناس بریتانیایی است. ادوارد براون از معدود مستشرقان اروپایی است که در عمق روح خود با شرق پیوستگی احساس کرده است. کتاب «نامه‌هایی از تبریز» از مجموعهٔ اسناد شخصی ادوارد براون گردآوری و ترجمه شده است. این مجموعه مربوط به بحرانی‌ترین دوران مشروطیت در تبریز است. در سال‌هایی که تقی‌زاده این نامه‌ها را برای براون ارسال کرده، تبریز تحت اشغال ارتش روسیه قرار داشت و سایهٔ سنگین یأس و ناامیدی بر ترقی‌خواهان ایرانی گسترده بود. گفته شده است که در اوت ۱۹۰۷ میلادی و درحالی‌که ایران در تیررس انقلاب مشروطه بود، بریتانیا و روسیه قراردادی محرمانه برای تقسیم کشور بین خود به مناطق نفوذ منعقد کردند. در سال ۱۹۱۰ با حمایت ضمنی انگلیس، روسیهٔ تزاری شمال غرب ایران را اشغال کرد و جنبش مشروطیت را در تبریز، شهر شمال غربی که در مرکز نهضت مشروطیت قرار داشت، با خشونت سرکوب کرد. سبعیت اشغال روسیه، رهبران مشروطه‌خواهان را غافلگیر کرد و در ناامیدی از ملت‌های دموکراتیک کمک خواستند. ادوارد براون در گفتار و عمل از مشروطه‌خواهان حمایت کرد. او که از موافقت دولت انگلیس از قساوت روس‌ها در تبریز وحشت‌زده شده بود، از طریق نامه‌هایی به سردبیر، لابی‌های سیاسی و نوشتن جزوه‌هایی، سعی کرد افکار عمومی را بسیج کند تا دولت انگلیس را مجبور به مداخله با روسیه کند. اثر حاضر نشریه‌ای است که توسط او تهیه شده است؛‌ از نامه‌هایی که رهبران مشروطه‌خواه ایران برای او فرستاده‌اند و در آن به توصیف شاهدان عینی جنایات روس‌ها در تبریز می‌پردازند. انتشار این کتاب به‌دلیل مشارکت انگلیس و روسیه قبل از جنگ جهانی اول متوقف شد و تاکنون هرگز به زبان انگلیسی منتشر نشده است [سال ۱۴۰۳].

خواندن کتاب نامه هایی از تبریز را به چه کسانی پیشنهاد می‌کنیم

این کتاب را به دوستداران مطالعه در باب تاریخ معاصر ایران پیشنهاد می‌کنیم.

درباره ادوارد براون

ادوارد گرانویل براون (Edward Granville Browne) مشهور به ادوارد براون، شرق‌شناس، مورخ و ادیب برجستهٔ بریتانیایی بود که در سال ۱۸۶۲ میلادی به دنیا آمد و در سال ۱۹۲۶ درگذشت. او به خانواده‌ای سرشناس و ثروتمند تعلق داشت. پدر او، سِر بنجامین براون، صاحب یک شرکت کشتی‌سازی بزرگ بود، ادوارد براون اما چندان علاقه‌ای به قدم‌نهادن در مسیر پدر نداشت. نزد او، تحصیل علم بر نیل به ثروت و سرمایه اولویت داشت؛ از همین رو، نهایت تلاش خود را به کار بست تا موفق به تحصیل در رشتهٔ پزشکی دانشگاه کمبریج شود. علاقهٔ ادوارد براون به شناخت تاریخ و فرهنگ سرزمین‌های آسیایی در دوران نوجوانی در او شکل گرفت. همین علاقه بود که در نهایت براون را عازم سرزمین ایران ساخت و شوق یادگیری زبان پارسی را در سر او انداخت.

امروزه از ادوارد براون به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین ایران‌شناسان غربی یاد می‌کنند؛ دانشمندی که به‌باور بسیاری از صاحب‌نظران، زبان و ادبیات پارسی را بسیار بیشتر از متکلمان اصلی این زبان می‌شناخت. شهرت براون نزد ایرانیان، بیش از همه مرهون نگارش کتابی مفصل با عنوان «تاریخ ادبیات ایران» است؛ اثری عالمانه که کماکان یکی از متون معتبر درسی در دانشکده‌های ادبیات فارسی به شمار می‌رود. عناوین برخی از دیگر آثار ادوارد براون عبارت است از «تاریخ طب اسلامی»، «تاریخ مشروطیت ایران»، «نامه‌هایی از تبریز»، «ترجمهٔ چهار مقالهٔ نظامی عروضی»، «ترجمهٔ تاریخ گزیدهٔ حمدالله مستوفی» و «یک سال در میان ایرانیان».

بخشی از کتاب نامه هایی از تبریز

«نامهٔ شمارهٔ ۲۰

دوازدهمین نامه، مورخ ۲۹ سپتامبر ۱۹۱۲

از نویسندهٔ شماره‌های ۳، ۴، ۶، ۷، ۹، ۱۰، ۱۱، ۱۴، ۱۷، ۱۸ و ۱۹

دوست عزیز محترم مکرما، رقیمه‌های محترمهٔ مورخهٔ ۸ ایلول و ۱۲ ایلول زیارت و اسباب مسرت شد. شرح احوال و سیر شهداء تبریز را خواسته‌بودید. به‌قدر مقدور آنچه توانستم تحریر کرده با مختصری از سایر احوالات تبریز لفاً می‌فرستم. مخلص در ماه شباط و مارت و نیسان امسال مکاتیب مفصله و مشروحهٔ چندی در خصوص اوضاع تبریز و رشت به‌پاریس به‌جناب شیخ محمدخان نوشتم، و خواهش کرده‌بودم سواد آنها را حضور حضرتعالی بفرستد. چون در آن مکاتیب خیلی معلومات مشروحه بود، خصوصاً از بابت شهدای تبریز و غیره، لهذا اگر چنانکه به‌جنابعالی رسیده مناسب است که علاوه بر تفصیلی که حالا می‌فرستم به‌آنها نیز رجوع فرمایید. شاید معلومات زیادتری در آنها باشد. و اگر نرسیده، خواهش دارم مخصوصاً سواد آنها را از جناب شیخ محمدخان بخواهید، که کاملاً به‌شما بفرستد، که البته آنها در موقع خود نوشته شده و جامع‌تر است. از بابت کتاب مستر شوستر که مرحمت فرموده‌بودید تشکر مخصوص می‌کنم. یک نسخه هم کتاب (رسملی کتاب) یعنی جنگ ماهانه از این پست با یک نسخه از سبیل‌الرشاد که جریدهٔ دینی است در اتحاد اسلام، تقدیم کردم. در صددم که بعضی از عکسهای شهدا را نیز که به‌لندن نرسیده برای حضرتعالی تحصیل کرده و بفرستم.

از بابت مقدرات ایران، امروزها خیلی نگرانی حاصل است، که ملاقات بالمورال چه نتیجه می‌دهد، و چون جراید اینجا چیزی نمی‌نویسند نگرانی رفع نمی‌شود. مخصوصاً مستدعیم در صورت امکان بعضی از قطعات جراید Cutings  در این خصوص مرحمت فرمایید که از جریان امور بی‌خبر نمانیم. شنیدم یک نفر از تبریز تحت امضای «فیروزخان» به‌روزنامهٔ شرق قریب Near East  مقالات مضره می‌نویسد. گمان می‌کنم این شخص ایرانی نباشد و از روسها یا بعضی ارامنهٔ روسی و غیره باشد. به‌هر حال اگر بعضی چیزهای مضر از این قبیل در جراید آنجا ظاهر شود، مخلص حاضرم که جواب شافی بدهم، و برای جراید انگلستان بنویسم، تا ترجمه و نشر فرمایند، به‌شرط آنکه اصل مقالهٔ فاسده را بتوانم ببینم. مقالهٔ فیروزخان را ندیده‌ام، فقط شنیده‌ام.

در مقالهٔ مستر تورنر در منچستر گاردیان دیدم که نوشته، اگر فدائیان رئیس وسرکردهٔ قابلی داشتند، قنسولخانهٔ روس را می‌گرفتند. لازم می‌دانم که عرض کنم که مجاهدین ابداً نخواسته‌اند به‌قنسولخانه تعرض کنند، و هرگز خیال تصرف آنجا از خاطرشان نگذشته، والا در ظرف چند ساعت می‌گرفتند. زیرا که قنسولخانه از اردوی روسی منفصل بود، بلکه بالعکس خود مجاهدین قنسولخانهٔ روس را حفظ کردند.

جمعی از مشروطه‌طلبان از ابتدای امسال متعاقب حادثه به شهبندرخانهٔ عثمانی متحصن شده‌بودند و تا حال در آنجا بی‌تکلیف مانده‌اند. بعد از رسیدن سپهدار به تبریز گویا قرارداده‌اند آنها را هم از مملکت تبعید کنند. از آقای حسینقلی‌خان نواب دیگر مدتی است خبری ندارم، مکتوبی نوشتم جواب نیامد.

در خصوص رسالهٔ آقامیرزا محمدعلی خان تربیت دربارهٔ جرائد ایران و مطبوعات فارسی، مرقوم بود که در کمبریج است. نمی‌دانم به‌دست خود حضرتعالی رسید یا نه. چنانکه سابقاً عرض کردم در موق طبع، بعضی معلومات جدیدالتحصیل می‌خواهند که اضافه کنند. خوب است یا نمونه‌های طبع را از مطبعه بفرستند تا تصحیح و اصلاح شود و یا در صورت عدم امکان مرقوم شود که کتباً مواقع علاوه و اصلاحات لازمه مشروحاً نوشته‌شود، و به‌هر حال اگر وصول آن را به‌نظر عالی بنویسید ممنون خواهدشد.

باقی عجالتاً عرض مهمی ندارم، و عریضه را با دعای توفیقات عالی ختم می‌کنم.

مخلص صمیمی

س. ح. تقی‌زاده»